Tiến sĩ Trần Long (Trưởng Bộ môn Văn hóa Việt Nam, khoa Văn hóa học, ĐH KHXH&NV TP.HCM) đã có những lý giải về nhận định “bếp có ấm, nhà mới an và giàu sang sẽ đến” dưới góc nhìn phong thủy và văn hóa.

Gian bếp sẽ nhân lên tài lộc cho gia chủ

- Thưa tiến sĩ, vì sao nói gian bếp quyết định thịnh vượng của một gia đình?

Khoa học phong thủy cho rằng bếp chính là nơi khởi nguồn tài lộc và vượng khí cho gia đình. Tài lộc ở đây chính là mơ ước của con người về việc được sở hữu vận may,  như trúng số, bắt được vàng…, có tài thì có lộc, có tài ắt lộc sẽ kéo đến, mà “tài” lại bắt nguồn và được vun đắp từ những món ngon gian bếp của mẹ, được khái quát qua câu nói “ăn vóc học hay”.

Vì vậy, nếu được bài trí hợp phong thủy, gian bếp sẽ nhân lên tài lộc cho gia chủ, đồng thời giúp các thành viên trong gia đình sức khỏe dồi dào để lao động và tích lũy tài lộc.

-  Gần đây nghe nói nhiều về tập tục khai bếp đầu năm. Hoạt động này có nguồn gốc và ý nghĩa như thế nào, thưa tiến sĩ?

Đây là nghi thức liên quan đến thuyết âm dương ngũ hành, là cơ sở nền tảng để vạn sự được hanh thông, thuận lợi. Nếu truy về nguồn gốc, có thể lý giải, hoạt động khai bếp được hình thành dựa trên tập tục giữ lửa của người Việt.

Ý nghĩa cốt lõi của hoạt động khai bếp là gắn kết tất cả thành viên vào ngày đầu năm mới, tạo hòa khí an gia, từ đó sinh ra vượng khí tài lộc. Tuy vậy, đây không phải là một nghi thức phức tạp, có thể được thực hiện rất linh hoạt tùy theo điều kiện và hoàn cảnh sống của gia chủ. Đó có thể là hành động bật bếp đầu năm để sưởi ấm không khí Tết, hâm nồi thịt kho, hay đơn giản là đun một nồi nước nấu trà.

{keywords}
Khai bếp đầu xuân là hoạt động hội tụ yếu tố ngũ hành, giúp gia chủ nghênh đón tài lộc trong năm mới.

Tập tục khai bếp đầu xuân

- Tiến sĩ có thể lý giải cụ thể hơn yếu tố ngũ hành được thể hiện như thế nào qua tập tục khai bếp đầu xuân?

Ngũ hành là sự kết hợp của 5 hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ.

Hành kim được thể hiện qua các vật dụng để nấu bằng kim loại như nồi, chảo, xoong đều có hình tròn tượng trưng cho một năm trọn vẹn.

Hành mộc chính là đôi đũa tre hoặc đũa gỗ, một đầu tròn một đầu vuông tượng trưng cho âm dương hòa hợp, hạnh phúc lứa đôi được vuông tròn.

Hành thủy nên được hiểu không nhất thiết là nước mà rộng hơn là chất lỏng, ví như dầu ăn, tượng trưng cho của cải đủ đầy.

Hành hỏa chính là bếp, tượng trưng cho năng lượng, sức khỏe dồi dào.

Hành thổ chính là người khai bếp, trung tâm của gian bếp, thường gắn với hình ảnh “nội tướng” trong gia đình.

- Người phụ nữ hiện đại dù đảm nhiệm nhiều vai trò trong xã hội nhưng vẫn gắn liền với gian bếp, vẫn giữ trọng trách “đàn bà xây tổ ấm”. Lý giải thực tế này dưới khía cạnh văn hóa như thế nào ạ?

Người phụ nữ Việt Nam từ bình dân đến quý tộc, từ truyền thống đến hiện đại đều gắn với gian bếp, là người giữ lửa hay giữ tài khí của một gia đình. Chính vì vậy, chúng ta mới có quan niệm bếp có ấm thì gia đạo mới an khang và đây là nền tảng thuận lợi để vượng khí sinh sôi. Giữ tập tục bếp, giữ truyền thống khai bếp đầu xuân được hiểu là một cách giữ gìn hạnh phúc và tài lộc cho gia đình.

- Ngoài khai bếp, người Việt Nam còn có những phong tục tập quán thú vị nào liên quan đến gian bếp không thưa Tiến sĩ?

Có rất nhiều tập tục liên quan đến bếp trong ngày Tết và nổi bật nhất là đưa Ông Táo, nấu bánh chưng, bánh tết và khai bếp đầu xuân.

Tục cúng ông Táo là một cách thể hiện niềm tin với thần thánh, để ông Táo nói tốt cho gia đình mình khi về chầu Ngọc Hoàng mà sâu thẳm là mong ước tài lộc, điều tốt lành trong năm mới.

Tục nấu bánh chưng, bánh tét là hoạt động gắn kết gia đình, mang ý nghĩa khép lại quá khứ mở ra tương lai. Đây là một tập tục rất hay, giàu ý nghĩa nhưng đang dần mai một đặc biệt ở các đô thị lớn do bị giới hạn về thời gian và không gian.

Và khai bếp đầu xuân, như đã chia sẻ, là một hoạt động gắn kết gia đình ngày đầu năm. Có thể nói, hoạt động khai bếp - do đơn giản và dễ thực hiện hơn - đảm trách vai trò tạo ra “chất keo” gắn kết gia đình, giữ hơi ấm đầu năm, là tiền đề cho gia chủ nghênh đón tài lộc, vạn sự thuận lợi, hanh thông.

- Xin cảm ơn Tiến sĩ

(Thực hiện - M.Y.N)