Để triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao ở vùng ĐBSCL

Đề án được triển khai tại 12 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang đã ký Quyết định số 1490/QĐ-TTg ngày 27/11/2023 phê duyệt Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Có 4 tiêu chí lựa chọn vùng tham gia Đề án, bao gồm tiêu chí về quy hoạch, cơ sở hạ tầng; tiêu chí canh tác bền vững, tăng trưởng xanh; tiêu chí về tổ chức sản xuất; tiêu chí doanh nghiệp tham gia liên kết.

Cụ thể, vùng được quy hoạch là đất chuyên trồng lúa trong quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2021 - 2030, phù hợp với quy hoạch cấp tỉnh và Quy hoạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Vùng có diện tích liền mảnh tối thiểu là 50 ha; có hệ thống hạ tầng thủy lợi được đầu tư cơ bản; hạ tầng điện, viễn thông và hậu cần đảm bảo hỗ trợ tốt cho sản xuất, chế biến kinh doanh lúa gạo.

Vùng được đề xuất hiện có trên 20% diện tích canh tác lúa đã áp dụng một trong các quy trình canh tác bền vững, tưới ngập khô xen kẽ tiêu chuẩn SRP hoặc các tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt được chứng nhận, trên 70% diện tích canh tác lúa đã sử dụng giống lúa xác nhận hoặc tương đương. 100% hộ trong vùng cam kết thu gom rơm khỏi đồng ruộng để chế biến tái sử dụng.

Đề án được triển khai tại 12 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long (không bao gồm tỉnh Bến Tre) với diện tích 1 triệu ha. Đề án sẽ triển khai theo 2 giai đoạn, giai đoạn 1 từ năm 2024 – 2025, giai đoạn 2 từ 2026 -2030

Cụ thể, giai đoạn 1, tập trung củng cố các diện tích đã có của Dự án chuyển đổi Nông nghiệp bền vững tại Việt Nam (VnSAT) là 180.000 ha. Bao gồm công tác tập huấn, xây dựng kế hoạch, xây dựng hệ thống đo đạc - báo cáo -thẩm định (MRV), kiểm đếm và thí điểm cấp tín chỉ carbon cho những vùng lúa đạt chuẩn, củng cố các hợp tác xã, duy tu bảo dưỡng một số công trình và chuẩn bị kế hoạch cho giai đoạn 2026 - 2030.

Giai đoạn 2, xác định cụ thể khu vực trọng tâm để lập dự án đầu tư phát triển vùng lúa chuyên canh chất lượng cao giảm phát thải mới ngoài vùng Dự án VnSAT và sẽ mở rộng thêm 820.000 ha. Giai đoạn này sẽ tập trung vào các hoạt động chủ yếu như đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng cho những vùng diện tích mới, tổ chức lại sản xuất, xây dựng chuỗi giá trị, hoàn thiện hệ thống MRV. Đồng thời duy trì sản xuất bền vững ở những vùng Đề án trong giai đoạn 2024 - 2025.

Ngay từ vụ đông xuân 2023 - 2024, sẽ triển khai khoảng 180.000ha

Tại Hội thảo vai trò của hợp tác công - tư trong triển khai Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” (gọi tắt là Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao) vừa diễn ra, ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho biết, Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL”, sẽ được triển khai từ năm 2024 với khoảng 200 ngàn ha dựa trên diện tích vùng lúa thuộc Dự án VnSAT đã triển khai những năm trước đây.

Theo đó, bắt đầu ngay từ vụ đông xuân 2023 - 2024, sẽ triển khai khoảng 180.000ha. Đến năm 2025 sẽ triển khai mở rộng và đạt từ 300 ngàn đến 500 ngàn ha. Từ 2026 - 2030, mỗi năm tăng thêm 100 ngàn ha để đạt 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp ở ĐBSCL vào năm 2030.

Đề án nhằm xây dựng vùng chuyên canh lúa chất lượng cao, giảm phát thải với diện tích 300 nghìn ha đến năm 2025 và đến năm 2030 phấn đấu đạt 1 triệu ha. Một trong những mục tiêu quan trọng của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao là đảm bảo lợi nhuận cho nông dân ở mức trên 40% vào năm 2025 và trên 50% vào năm 2030. Mục tiêu này là hoàn toàn khả thi với sản xuất lúa bền vững.

Vùng lúa chuyên canh chất lượng cao 1 triệu ha có thể được coi là hình mẫu về sản xuất lúa giảm phát thải mà Việt Nam là nước đầu tiên triển khai trên thế giới, qua đó sẽ thu hút sự quan tâm và hỗ trợ của đối tác quốc tế về nguồn lực tài chính, khoa học công nghệ trước những thách thức về biến đổi khí hậu và an ninh lương thực.

Theo Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam, giải pháp chính để giúp đảm bảo lợi nhuận cho nông dân ở mức trên 40% vào năm 2025 và trên 50% vào năm 2030 là bán tín chỉ các bon từ sản xuất lúa phát thải thấp. Ngân hàng Thế giới đã cam kết mua tín chỉ các bon ở mức 10 USD/tấn, mà 1ha lúa có thể bán được tín chỉ ở mức khoảng 10 tấn các bon, tương đương với 100 USD. Chính vì vậy, việc xây dựng thương hiệu lúa gạo Việt Nam giảm phát thải sẽ mang lại nhiều lợi nhuận cho người trồng lúa. Bên cạnh đó, là đẩy mạnh việc khai thác, sử dụng các phế, phụ phẩm từ cây lúa để tăng cao giá trị, hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa.

Mục tiêu của đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao là hướng đến xây dựng các vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, giảm lượng lúa giống gieo sạ xuống 80 - 100kg/ha, giảm 20% lượng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc hóa học, giảm 20% lượng nước tưới so với canh tác truyền thống, 100% diện tích áp dụng ít nhất một quy trình canh tác bền vững như "1 phải 5 giảm", tưới ngập khô xen kẽ, tiêu chuẩn sản xuất lúa bền vững (Sustainable Rice Platform - SRP), các tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt được chứng nhận và được cấp mã số vùng trồng.

Về bảo vệ môi trường và tăng trưởng xanh: tỉ lệ thất thoát sau thu hoạch dưới 10%; 70% rơm tại các vùng chuyên canh được thu gom khỏi đồng ruộng và được chế biến tái sử dụng; giảm trên 10% lượng phát thải khí nhà kính so với canh tác lúa truyền thống.

Đề án được tiếp cận các nguồn hỗ trợ kỹ thuật và tài chính không hoàn lại từ nguồn tài chính chuyển đổi tài sản carbon (Transformative Carbon Asset Facility - TCAF) của Ngân hàng Thế giới để hỗ trợ xây dựng hệ thống MRV làm cơ sở cấp tín chỉ carbon cho các diện tích đã áp dụng quy trình canh tác lúa phát thải thấp, hướng tới thị trường tín chỉ carbon trong và ngoài nước để tăng thu nhập cho nông dân và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm lúa gạo.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Trần Thanh Nam khẳng định, Đề án sẽ chuyển đổi căn bản hệ thống sản xuất lúa ở vùng này, cùng với đó gắn với việc chuyển đổi tư duy sản xuất của nông dân về nông nghiệp nói chung và lúa gạo nói riêng. 

Đề án không chỉ phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao mà còn nâng cao vai trò của hợp tác xã để trở thành các doanh nghiệp hướng đến sản xuất quy mô lớn. Quan điểm của Bộ NN&PTNT là huy động nguồn lực xã hội tham gia, trong đó có hỗ trợ một phần về cơ chế, chính sách của Nhà nước, huy động nguồn lực của doanh nghiệp, hợp tác xã, các tổ chức quốc tế và tổ chức tín dụng để hỗ trợ cho các chủ thể sản xuất.

"Đây là dự án rất khó nhưng nếu thấy khó mà đi không thì không bao giờ đến"

Nhấn mạnh đến Đề án 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan cho biết, đây là Đề án rất quan trọng để góp phần xây dựng nền nông nghiệp sinh thái. Tuy nhiên, Đề án còn rất nhiều vấn đề khó khăn. Mặc dù vậy, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng, không có sự thay đổi nào là dễ dàng nhưng nếu không thay đổi sẽ càng khó khăn hơn nữa. Đó là sản xuất lúa gạo với chi phí cao, phát thải cao và không tạo ra ngành hàng lúa gạo bền vững. Do đó, chúng ta cần tiếp tục tháo gỡ các khó khăn của Đề án để triển khai thực hiện.

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang đề nghị, đối với Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”, cần quyết liệt triển khai.

“Đây là dự án rất khó nhưng nếu thấy khó mà đi không thì không bao giờ đến” – Phó Thủ tướng nhấn mạnh.