Việt Nam hiện đang đứng thứ 12 thế giới và thứ 3 trong khu vực ASEAN về xuất khẩu điện tử với giá trị vượt ngưỡng 70 tỷ USD (cuối năm 2017).

Nhờ chính sách khuyến khích đầu tư nước ngoài (FDI), việc Samsung (Hàn Quốc) lựa chọn Việt Nam là một cứ điểm toàn cầu cùng viễn cảnh từ xu hướng chuyển dịch một phần chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc, trong đó có cả Apple, thì thứ hạng trên chắc chắn sẽ còn được cải thiện thêm nữa. Tuy nhiên, theo nhiều nhận định thì ngành công nghiệp điện tử, vi mạch của Việt Nam thực chất chỉ đang “có tiếng mà không có miếng”, bởi phần lớn giá trị xuất khẩu (95%) đều nằm trong tay khu vực FDI, trong khi các doanh nghiệp quốc nội thì èo uột và có đến 77% giá trị sản phẩm là hoàn toàn phải nhập khẩu.

{keywords}
Việt Nam đang đặt kỳ vọng rất lớn vào xu hướng công nghiệp 4.0, kinh tế số và kết nối 5G, như vậy không thể không có một chiến lược đầu tư đúng đắn, bài bản và lâu dài cho lĩnh vực điện tử, vi mạch. Ảnh minh họa

Theo nhận định của Bộ Công thương, công nghiệp điện tử Việt Nam là ngành có nhiều tiềm năng do cơ cấu dân số trẻ, quy mô 100 triệu dân trong tương lai. Do đó, nhu cầu tiêu dùng các sản phẩm điện tử trong nước ngày càng tăng, với thị trường nội địa khoảng 10 - 12 tỷ USD. Đặc biệt, sự xuất hiện của các tập đoàn điện tử viễn thông lớn của thế giới như Samsung, Foxconn, LG, Panasonic, Intel… cho thấy thị trường Việt Nam là mảnh đất màu mỡ của lĩnh vực công nghiệp điện tử.

Tuy nhiên, để thay đổi cục diện hiện nay, ngoài nỗ lực của DN, Nhà nước cần có những chính sách đủ mạnh để nâng sức cạnh tranh cho ngành điện tử. “Quá trình toàn cầu hóa được đẩy lên nhanh chóng tại khắp các quốc gia đã dẫn đến sự cạnh tranh khốc liệt trong sản xuất ngay tại thị trường nội địa, khi xuất hiện ngày càng nhiều các nhà cung cấp phụ trợ cho các ngành công nghiệp chính như công nghiệp điện tử, công nghiệp ô tô, hàng không, kỹ thuật cơ khí… Do đó, Việt Nam cần chú trọng nâng cao năng lực cạnh tranh, đẩy mạnh các biện pháp hỗ trợ các DN, đặc biệt là DN ngành điện tử - một ngành mũi nhọn của nền kinh tế”, đại diện Hiệp hội DN điện tử Việt Nam (VEIA) - bà Đỗ Thị Thúy Hương đề nghị.

Bà Đỗ Thị Thúy Hương đề xuất, để phát triển ngành này, có 3 yếu tố chính mà các chính sách cần tập trung. Đó là đầu tư công nghệ, vốn và đào tạo nguồn nhân lực. Đồng quan điểm này, nhiều chuyên gia cho rằng, ngành công nghiệp hỗ trợ điện tử Việt Nam cần có chính sách hỗ trợ của Nhà nước phù hợp thì mới có cơ hội bứt phá.

Muốn phát triển công nghiệp, cần thiết phải có sự đầu tư thích đáng cho khoa học cơ bản, không thể mãi đi tắt đón đầu hay chỉ muốn ăn xổi. Để xây dựng thành công một nền kỹ nghệ, đòi hỏi phải có sự chuẩn bị tốt liên quan đến những chuỗi phối hợp đồng bộ, tinh vi và tinh xảo – điều không phải cứ muốn là đào tạo hay trang bị ngay được, nhiều khi phải mất cả thế hệ. Chỉ khi có được nền tảng cơ bản, chúng ta hẵng nghĩ tới chiến lược hướng ứng dụng để cho ra những sản phẩm made in Vietnam thực thụ, dù cho đó chỉ là các chi tiết phụ trợ như thẻ nhớ, cell pin hay hóa chất tráng màn hình.

Ngoài ra, một nút thắt lớn nữa chính là ở thể chế. Trong khi tại các nước có nền kỹ nghệ điện tử phát triển, hầu hết những thương hiệu nổi tiếng đều thuộc tư nhân, thì khu vực này ở Việt Nam bao năm qua vẫn chưa thể lớn, một phần cũng bởi sự độc quyền của khối doanh nghiệp, tổng công ty nhà nước và chính sách phân biệt đối xử hãy còn tồn tại nhiều bất cập, khiến rào cản gia nhập những lĩnh vực có tiềm năng sinh lợi lớn như viễn thông, internet là quá lớn. Thứ nữa, thành tựu của một số tên tuổi nêu trên, phần nhiều cũng do họ đang hoạt động trên những mảng và phân khúc thị trường vốn có nhu cầu rất lớn, còn lại thì hầu hết vẫn đang thiếu đầu tư cho R&D và định hướng chiến lược dài hơi trước áp lực đổi mới không ngừng.

Để vượt qua khó khăn và tìm ra hướng đi cho ngành công nghiệp điện tử vi mạch nước nhà, trong điều kiện đã bị tụt lại quá xa, thậm chí bị gạt ra ngoài rìa, có lẽ Việt Nam nên chuyển đổi và tập trung cho những lĩnh vực mà mình có ưu thế và triển vọng như nông nghiệp. Hãy tích hợp tri thức (know-how) vi điện tử vào hoạt động sản xuất những linh kiện, giải pháp dùng trong các nhiệm vụ kiểm soát, điều hành nhằm cải thiện năng suất và chất lượng nông nghiệp hay làm tăng hiệu quả giám sát môi trường, như vậy có thể sẽ giúp ngành này chiếm giữ được thị trường trong nước.

Sau cùng, mọi kế hoạch hay đề án sẽ không thể thành công nếu thiếu vắng sự tham gia và hậu thuẫn của chính phủ. Trong hoàn cảnh của Việt Nam, chính phủ cần tài trợ cho những nghiên cứu bám nông nghiệp, môi trường như cung cấp ưu đãi về thuế, đất đai, tài chính để giúp ngành công nghệ điện tử vi mạch “sống được” trong khoảng thời gian đầu “dò dẫm”. Ngoài ra, để khuyến khích hoạt động bảo hộ, xin cấp bằng sáng chế và thành lập các spin-off, nhà nước cũng cần phải áp đặt chính sách thưởng phạt phân minh liên quan đến sở hữu trí tuệ.

An Hưng (tổng hợp)