Đường cao tốc đắt vì tham nhũng và xã hội đen

Phải cho đến lúc Kiểm toán Nhà nước công bố kết quả kiểm toán dự án xây dựng đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình (giai đoạn I) bị đội kinh phí lên tới hơn 5.240 tỉ đồng, thì mọi lý lẽ của quan chức ngành giao thông đã trở thành ngụy biện. Những góc khuất sau suất đầu tư đường cao tốc ở Việt Nam luôn cao gấp nhiều lần so với thế giới, gây thất thoát rất lớn cho ngân sách nhà nước... giờ mới bước đầu "lộ sáng".

"Bắt tay nhau" nâng giá dự án

Trả lời phỏng vấn của PV về việc có tình trạng chủ đầu tư và Cty tư vấn “bắt tay” nhau nâng đơn giá lên gấp 2-3 lần so với giá trị thực tế? Bộ trưởng GTVT Đinh La Thăng đã khẳng định: “Tôi cũng xin thẳng thắn là có tình trạng “bắt tay” nhau.

Có chuyện trúng thầu bằng mọi giá, trúng bằng giá thấp, sau đó cố tình kéo dài thời gian để dẫn tới trượt giá để xin điều chỉnh. Thậm chí, có tình trạng người ta không muốn làm đúng tiến độ để vin vào đó xin điều chỉnh cái này, xin điều chỉnh cái kia”.

Một đoạn đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình đã được đưa vào khai thác từ cuối năm 2011.

Có thể khẳng định, câu trả lời của Bộ trưởng Thăng là thẳng thắn. Tuy nhiên, Bộ trưởng vẫn chưa chỉ ra cho dư luận thấy những thủ thuật nào đã được sử dụng để đẩy giá dự án, gây thiệt hại cho ngân sách.

Theo kết quả kiểm toán thì chỉ bằng việc áp dụng định mức không đúng quy định, chủ đầu tư đã làm “đội giá” dự án hơn 275,8 tỉ đồng; tính sai khối lượng đã nâng giá dự án thêm hơn 16 tỉ đồng; bù giá do chậm tiến độ nhưng chưa rõ nguyên nhân và trách nhiệm cũng làm đội giá công trình lên thêm hơn 11,2 tỉ đồng...

Cách nâng giá dự án “thô thiển” nhất mà Bộ trưởng Đinh La Thăng đã xác nhận là việc kéo dài thời gian dự án để rồi cả chủ dự án cũng như các ban quản lý dự án (BQLDA) cùng nhà thầu tư vấn khảo sát thiết kế “thổi giá” lên cao “chót vót”.

Thảm bê tông nhựa tại km 225+100

Điều này cũng được thể hiện rất rõ trong dự án xây dựng đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình. Theo đó, Bộ GTVT, BQLDA 1 cùng BQLDA Thăng Long và nhà thầu tư vấn khảo sát lập dự án (TEDI) đã cùng nhau bỏ qua việc khảo sát địa chất công trình khi gặp nền đất yếu theo quy định, lựa chọn phương án thiết kế ban đầu chưa tối ưu... làm cho dự án bị kéo dài từ quý I/1999 cho đến tháng 5.2005 mới được phê duyệt - là nguyên nhân làm cho dự án đội giá từ 3.734 tỉ đồng lên tới 8.974 tỉ đồng.

Cụ thể, vì những nguyên nhân nêu trên mà dự án được điều chỉnh lần I vào tháng 8.2007 tăng thêm 3.959 tỉ đồng. Trong đó, tăng chi phí xây lắp thêm 71% (bao gồm các khoản tăng do thay đổi khối lượng dự án tới 63,46%; thay đổi giá vật tư, vật liệu tăng 20,88%; thay đổi về thể chế chính sách 15,66%) dự phòng phí tăng 18%; chi phí giải phóng mặt bằng tăng 5%...

Năm 2010, dự án lại một lần nữa được điều chỉnh tăng thêm 1.282 tỉ đồng do việc thay đổi thiết kế cầu Lạc Chính và cầu vượt Liêm Tức đã làm dự án tăng thêm 200 tỉ đồng, giá dự toán một số gói thầu tăng do trượt giá lên tới 304 tỉ đồng, điều chỉnh thay đổi chính sách (do thời gian thi công bị kéo dài) tăng thêm hơn 757,2 tỉ đồng.

Đội giá cả vì “xã hội đen”

Giải thích nguyên nhân khiến đường cao tốc bị đội giá, Bộ trưởng GTVT Đinh La Thăng cho rằng, do địa chất thủy văn phức tạp khiến các tuyến đường cao tốc phải chi phí rất lớn cho việc xử lý sụt trượt, phải sử dụng cầu thay cho nền đất nên mức đầu tư cao gấp 3-5 lần so với làm đường; phải làm nhiều nút giao liên thông, cống chui dân sinh, giải phóng mặt bằng... tăng chi phí.

Một điểm khai thác cát tại chân cầu Thăng Long (Hà Nội).

Dư luận còn nhớ, trong chuyến thị sát một số dự án giao thông, người đứng đầu ngành giao thông từng thốt lên: Đã có tình trạng giang hồ cát cứ, xã hội đen, thế giới ngầm ở địa phương thâu tóm nguồn cung vật liệu xây dựng, vượt ngoài tầm kiểm soát của chính quyền. Chính điều này làm cho nguồn cung vật liệu cho các nhà thầu thi công gặp khó khăn, giá tăng cao, tiến độ chậm, chất lượng không đảm bảo.

Đầu tháng 3.2014 vừa qua, Công an Hà Nội đã khởi tố 8 bị can gồm chủ bãi khai thác và tiêu thụ cát; chủ phương tiện khai thác cát về hành vi “Vi phạm các quy định về khai thác tài nguyên”. Cơ quan điều tra xác định hành vi của các đối tượng trong vụ án là hoạt động có sự câu kết của chủ bến bãi, hình thành đường dây khai thác cát trái phép có tổ chức, đã xâm hại đến lợi ích của nhà nước.

Trong vụ án này, cơ quan điều tra đã xác định các chủ tàu khai thác cát trái phép đều bán cát cho chủ bãi với giá bình quân 13.000 đồng/m3. Điều làm chúng tôi đặc biệt quan tâm là lời khai của đám “cát tặc” bị bắt trong vụ án bán cho chủ bãi cát giá bình quân là 13.000đồng/m3. Còn chủ bãi bơm thẳng từ tàu lên các công trình san lấp, hoặc vận chuyển bằng xe chuyên dụng với cự ly ngắn với giá từ 60.000 - 120.000đồng/m3 tùy khoảng cách.

Để làm được điều nêu trên và che đậy được nguồn gốc cát lậu, ông D - chủ một DN kinh doanh cát - cho biết: Cát cung cấp cho công trình sẽ được “đẩy” vào giá cước vận chuyển và sẽ được hàng loạt doanh nghiệp (DN) ký lòng vòng cho nhau.

Bằng cách này, cát lậu được trở thành cát “có nguồn gốc” cung cấp cho các công trình giao thông, công trình xây dựng lớn... được thông qua các hình thức đấu thầu. Chỉ có điều, cứ sau một thời gian, sẽ có một DN trong chuỗi liên kết tiêu thụ cát nêu trên “biến mất”, nên cát lậu sẽ không còn dấu vết.

Với việc đưa được cát lậu vào các công trình xây dựng, công trình giao thông... cùng với mức “thổi giá” cát lên cao chót vót khi cung cấp cho các dự án làm đường, chi phí đầu tư sẽ phải đội giá lên gấp nhiều lần là điều dễ hiểu. Với các con đường cao tốc dài hàng trăm km, cần tới hàng chục triệu, thậm chí hàng trăm triệu mét khối cát đổ vào dự án, có thể thấy lý do vì sao Bộ trưởng Bộ GTVT đã bức xúc với nạn thâu tóm nguồn cung vật liệu xây dựng của “xã hội đen, thế giới ngầm”.

Và nạn khai thác cát lậu ở trên các dòng sông, cửa biển bị dư luận phê phán gay gắt nhưng vẫn ngang nhiên hoạt động. Không lẽ các cơ quan chức năng cứ bắt cả xã hội và nền kinh tế quốc gia phải chịu đựng việc tăng giá đường cao tốc một cách vô lý như thế?

Theo Lao động