Những lưu ý khi thiết kế cho gia đình có người lớn tuổi

Thiết kế và bài trí không gian như thế nào để hợp môi sinh và tập quán dành cho người cao tuổi, nhất là trong những căn nhà Việt với nhiều thế hệ cùng chung sống? Những băn khoăn cũng như bất cập còn tồn tại hy vọng phần nào được giải tỏa với bàn tròn này.

NGÔ NGỌC MỸ PHƯƠNG (KỸ SƯ XÂY DỰNG, ĐÃ NGHỈ HƯU)

NGÔ NGỌC MỸ PHƯƠNG (KỸ SƯ XÂY DỰNG, ĐÃ NGHỈ HƯU)

Việc chung sống 3 – 4 thế hệ dưới một mái nhà khá phổ biến trong truyền thống Á Đông trước đây. Tuy sang thời hiện đại có nhiều biến động về cơ cấu gia đình nhưng vai trò của người cao tuổi vẫn không hề sút giảm, đặc biệt ở các giai đoạn con cháu cần sự trợ giúp của ông bà – cha mẹ, và khi khả năng kinh tế của người trẻ chưa đủ vững vàng để ra riêng triệt để. Thế nhưng bài trí không gian hợp môi sinh và tập quán dành cho người cao tuổi lại còn khá nhiều bất cập.

Đa số bản vẽ thiết kế đều ghi “phòng người già, phòng ông bà” với vị trí chủ yếu nằm ở tầng thấp, diện tích vừa phải, có phòng vệ sinh riêng bên trong hoặc dùng chung bên ngoài, nội thất đơn giản và đa phần là hay dùng đồ cũ đã qua nhiều năm sử dụng kê vào…

Dĩ nhiên, thực tế không thể đòi hỏi nhiều hơn về thiết kế phòng cho người cao tuổi khi đa số gia đình có lập luận giống nhau: ông bà nay cũng yếu rồi, làm phòng dự trù để lâu lâu ghé chơi, các cụ ở mỗi nhà con cháu dăm ba bữa rồi đi, nhu cầu các cụ không cầu kỳ…

Điều này dẫn đến thực tế không gian cho người cao tuổi luôn bị sơ sài hoặc bừa bộn, thiếu sự đầu tư cả về vật chất lẫn tinh thần, khiến nhiều công trình làm xong phải “tốt khoe xấu che”, tức chỉ có phòng khách hay bếp ăn, phòng ngủ chính thì mới bài trí tươm tất và có cái để mà… chụp ảnh tung lên mạng xã hội khoe nhà!

Ai rồi cũng đến lúc già, và khi ấy đa số đều quay về với các giá trị cũ và không gian gần gũi thiên nhiên, cây cỏ, đồ đạc lưu giữ nhiều kỷ niệm, ký ức. Vì vậy tôi nghĩ nên nhìn lại các đặc trưng không gian thuần Việt của nhà xưa để liên hệ với nhu cầu bài trí hợp với người cao tuổi hiện nay: đó là sự thiết thực, tiết giảm và thân thiện.

Ngôi nhà dù có hiện đại cỡ nào thì một góc hoài niệm đậm chất Việt cũng không hề làm giảm đi giá trị, nếu như không nói là ngược lại, làm đẹp thêm và rõ nét thêm tính Việt truyền thống trong không gian Việt hiện đại. Điều này khác hẳn với kiểu bài trí mê tín, đồ giả cổ màu mè trọc phú, vì cha ông ta xưa giờ luôn ăn ở giản dị.

Việc xen lẫn không gian mang tính giản dị thuần Việt cũng không hoàn toàn đồng điệu với ngôn ngữ hiện đại quá mức như phong cách công nghiệp hay bài trí xa xỉ gần đây xuất hiện nhiều.

Giao hòa được thiên – địa – nhân, đó là đích đến của nghệ thuật bài trí nhà cửa hợp trời đất, hợp lòng người, mà người cao tuổi có đủ trải nghiệm để cảm nhận và sử dụng đúng mức.

NGUYỄN KHANH GIANG (KIẾN TRÚC SƯ, THẠC SĨ THIẾT KẾ ĐÔ THỊ)

NGUYỄN KHANH GIANG (KIẾN TRÚC SƯ, THẠC SĨ THIẾT KẾ ĐÔ THỊ)

Tôi để ý đa phần người cao tuổi hay lắc đầu khi được hỏi về việc họ có thích sống ở chung cư hay không. Tuổi tác gần đất xa trời rồi, lên cao chi cho chóng mặt!

Trong sâu xa, cấu trúc căn hộ và tiện ích công cộng chung cư hiện nay có nhiều điểm chưa phù hợp với người cao tuổi, không tốt với sức khỏe và thói quen sinh hoạt của họ.

Choáng ngợp ngột ngạt giữa những khối hộp cao tầng, ít yếu tố thiên nhiên và thiếu giao đãi xóm giềng, thiếu góc tâm linh. Trong khi đó giới trẻ trong nhà mải miết đi làm đi học… Đi suốt ngày, tối về lên mạng, cuối tuần hay nghỉ lễ rủ nhau đi chơi xa… khiến các cụ càng cô đơn trong căn hộ.

Thậm chí, một số cụ sau thời gian lên chung cư ở với con cháu đã hồi hương về quê để được gần cảnh xưa lối cũ, an hưởng tuổi già trong nếp nhà có điều kiện vật chất không bằng thị thành. Nhưng thà vậy để “bà chăm ông” tốt hơn, không muốn làm phiền con trẻ đang hối hả mưu sinh hay bất đồng quan điểm với người già.

Ngay cả người Tây phương với tư duy rất rạch ròi, ít sống chung các thế hệ với nhau, khi xây dựng trung tâm dưỡng lão cũng đều đặt yếu tố thiên nhiên và giao tiếp xã hội lên hàng đầu.

Có lẽ không gian cho người cao tuổi thời hiện đại nơi đô thị đông đúc hiện nay cần có sự tiếp thu tinh thần của nếp nhà truyền thống trong điều kiện đất chật người đông, để định vị, điều chỉnh cho hợp lý hợp tình.

Cụ thể là cần khuôn viên nhiều cây xanh và lối đi dạo, có góc đánh cờ thưởng trà, câu lạc bộ người cao tuổi với nhiều tiện ích hơn…

Trong nhà phố, nếu nhà có điều kiện lắp đặt thang máy thì vấn đề lên xuống không còn ngại, phòng người già có thể bố trí tại tầng bất kỳ, miễn tiện lợi. Tuy nhiên, theo tôi cần kết nối tốt không gian người cao tuổi với không gian tâm linh (bàn thờ, góc thiền…) và luôn bố trí ít nhất một mặt có tiếp xúc với thiên nhiên bên ngoài, tránh tù túng ẩm thấp.

Nội thất không gian phòng người già cần đơn giản, dễ xử lý và bảo trì, tránh ngóc ngách phức tạp không cần thiết.

Hệ thống đèn chiếu sáng cũng vậy, ưu tiên công năng, còn các loại đèn chùm, đèn rọi ánh sáng gắt, đèn hắt nhiều tầng nấc… nếu muốn dùng thì phải cân nhắc kỹ vì có thể không phù hợp với tâm sinh lý và thị giác của người cao tuổi, phức tạp cho quá trình sử dụng và lãng phí.

MIKKEL LAURSEN (NGƯỜI ĐAN MẠCH, GIẢNG VIÊN, NHÀ NGHIÊN CỨU ĐÔNG NAM Á HỌC)

MIKKEL LAURSEN (NGƯỜI ĐAN MẠCH, GIẢNG VIÊN, NHÀ NGHIÊN CỨU ĐÔNG NAM Á HỌC)

Nhìn vào mâm cơm gia đình Việt, tôi nhận thấy tập quán ăn uống của người cao tuổi luôn có sự quây quần, giao đãi thân tình và chuyện trò chứ không im lặng, đĩa ai nấy ăn như bên Tây phương.

Người cao tuổi lại càng cần có bạn “đối ẩm” và cả các giá trị giao đãi vô hình, như khung cảnh tự nhiên, tiếng chim hót hay đóa hoa mới nở.

Vì vậy theo tôi nên xác lập các tiêu chí chung để xây dựng nhiệm vụ thiết kế trong cho không gian cho người cao tuổi Việt phù hợp, đó là:

• Không gian mở: Mở ở lòng người và mở ở cung cách đón tiếp, tức có thể tùy nghi thay đổi đem lại cấu trúc linh hoạt theo tinh thần kiến trúc hiện đại: vật liệu xanh, tiết kiệm và dễ thay đổi, dễ bày biện.

Yếu tố mở cũng cần hiểu là mở và đóng linh hoạt, khi cần thì đón nắng gió tự nhiên, khi muốn có thể khép lại kín đáo bằng rèm kéo và bàn ghế dạng cơ động.

• Không gian tĩnh: Trọng tính giao tiếp nhưng cần tránh xô bồ vì người già không ưa ồn ào, không thể vừa hát karaoke hay nhảy hip hop vừa uống trà! Cho nên vị trí và không gian cho người già vẫn nên tránh trục giao thông qua lại, tránh bít bùng ngăn cách thâm u, nhưng phải giữ được sự tĩnh lặng, tinh sạch và thiền định.

Điều này có thể làm được nếu đặt phòng người già gần phòng thờ hoặc phòng thiền, thư phòng, khuất phía sau tránh xe cộ ồn ào.

• Không gian mộc: Với những vật liệu thân thiện có sẵn ở Việt Nam như tre – gỗ – gốm giúp nội thất phòng người già đủ độ ấm nồng hơn so với những chất liệu hiện đại vốn bị xem là lạnh và cứng.

Tùy theo gia đình, không nên tốn kém chạm trổ đầu cột, khung cửa, nhưng cũng đừng tối giản đến mức trắng toát hay sàn xi măng xám như kiểu nhà xưởng hoặc quán cà phê. Dĩ nhiên không thể thiếu cây xanh đi cùng nắng gió tự nhiên.

Đối với những người vẫn còn làm việc (nghiên cứu, sưu tập, chơi cây kiểng…) thì cần tạo các góc làm việc bên cạnh chỗ nghỉ ngơi đủ thoáng, sáng.

Việc đặt phòng người già gần thư phòng, nơi tâm linh hoặc có chỗ tiếp đón bạn bè rất cần thiết cho quá trình giao tiếp của các cụ, giảm bớt sự cô đơn, có một lối sống vui vẻ tích cực.

Theo Tạp chí nhà đẹp