Đánh giá khái quát vai trò nguồn lực của người Việt Nam ở nước ngoài trong phục vụ phát triển đất nước, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài cho biết: Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là một nguồn lực to lớn cần được phát huy để tham gia phát triển đất nước. Từ 2,7 triệu người năm 2003, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài hiện có khoảng 6 triệu người, với tốc độ tăng trưởng nhanh (khoảng 5%/năm), độ bao phủ rộng (kiều bào hiện đang sinh sống tại trên 130 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó, trên 80% ở các nước phát triển).
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đang tiếp tục hội nhập ngày càng sâu rộng và khẳng định vị thế, có đóng góp nhất định đối với nước sở tại cũng như thúc đẩy quan hệ hợp tác thương mại, quảng bá hình ảnh đất nước con người, văn hóa Việt Nam.
Nguồn lực của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài rất phong phú, dồi dào, có giá trị lâu dài, thể hiện trên bốn lĩnh vực chính, đó là:
Nguồn lực tri thức, khoa học công nghệ, nhân lực chất lượng cao. Theo ước tính, số lượng người có trình độ đại học trở lên chiếm khoảng 10 - 12% trong cộng đồng gần 6 triệu người Việt Nam ở nước ngoài, tương đương khoảng 600 nghìn người. Nhiều nhà khoa học có tên tuổi trong các lĩnh vực công nghệ mới, công nghệ cao mà Việt Nam có nhu cầu như công nghệ thông tin, điện tử, viễn thông, chế tạo máy, điều khiển học, công nghệ sinh học, công nghệ vũ trụ, vật liệu mới, công nghệ nano, năng lượng, quản lý kinh tế, tài chính ngân hàng...
Lực lượng lao động Việt Nam ra nước ngoài làm việc cũng là một nguồn lực quan trọng đóng góp về tài chính và nhân lực cho đất nước với kỹ năng nghề, kinh nghiệm sau thời gian được rèn luyện ở môi trường nước ngoài. Khi trở về, đa phần người lao động có việc làm ổn định. Một số có khả năng thành lập doanh nghiệp, cơ sở sản xuất bằng vốn tích lũy sau nhiều năm ở nước ngoài.
Về nguồn lực kinh tế, doanh nhân người Việt đã có mặt tại hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, có tiềm lực kinh tế và có ảnh hưởng ngày càng tăng không chỉ đối với cộng đồng mà cả đối với chính quyền sở tại. Các doanh nhân Việt Nam ở nước ngoài chính là lực lượng tích cực nhất trong việc đưa hàng Việt Nam thâm nhập vào thị trường nhiều nước trên thế giới, hình thành mạng lưới phân phối với nhiều trung tâm thương mại, tổ chức hoặc hội doanh nghiệp theo ngành nghề, đặc biệt những mặt hàng thế mạnh như may mặc, da giày, nông sản, thực phẩm, thủ công mỹ nghệ…
Theo thống kê gần đây, kiều bào từ 35 quốc gia và vùng lãnh thổ đã đầu tư 385 dự án FDI tại 42/63 tỉnh, thành phố ở Việt Nam với tổng số vốn đăng ký 1,72 tỷ USD. Bên cạnh đó còn có nguồn vốn đầu tư của kiều bào về nước theo các hình thức gián tiếp khác hoặc theo hình thức đầu tư trong nước. Hoạt động đầu tư, kinh doanh của người Việt Nam ở nước ngoài đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tạo việc làm cho lao động ở địa phương và tăng nguồn thu từ thuế cho ngân sách nhà nước.
Lượng kiều hối gửi về nước tính từ năm 1993 (năm đầu tiên thống kê kiều hối) đến năm 2022 đạt trên 190 tỷ USD, gần bằng nguồn vốn FDI đã giải ngân trong cùng kỳ. Kiều hối gửi về trong nước tăng ổn định hàng năm, kể cả trong bối cảnh khó khăn do dịch COVID-19. Việt Nam nhiều năm liền năm trong Top 10 quốc gia nhận kiều hối lớn nhất thế giới.
Đối với nguồn lực "mềm", kiều bào ở các nước ngày càng hội nhập sâu vào xã hội sở tại, có vị thế vững chắc hơn, mở rộng ảnh hưởng chính trị. Một số nhân vật gốc Việt tại các địa bàn: Mỹ, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia… đã tham gia chính trường sở tại ở các cấp độ khác nhau (Nghị sỹ Liên bang, Tiểu bang, Hội đồng thành phố…). Số người Việt Nam/gốc Việt tham gia, giữ vị trí quan trọng tại các tổ chức quốc tế có xu hướng tăng lên. Đây là tiền đề quan trọng, góp phần tăng cường lòng tin, làm sâu sắc hơn quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với nhân dân, chính giới, lãnh đạo các nước, các tổ chức quốc tế.
Dù quan điểm, thái độ chính trị khác nhau, nhưng tinh thần hướng về đất nước của cộng đồng thể hiện rõ ở mong muốn góp phần bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biển đảo của đất nước. Quỹ Vì chủ quyền biển đảo Việt Nam, Câu lạc bộ Trường Sa được thành lập ở nhiều nơi như Hàn Quốc, Đức, Hungary, Ba Lan... Các đoàn kiều bào tiêu biểu đi thăm Trường Sa do Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài tổ chức hàng năm, kể từ năm 2012, thu hút sự quan tâm, hưởng ứng đặc biệt của cộng đồng.
Kiều bào ngày càng phát huy vai trò cầu nối văn hóa, ẩm thực, ngôn ngữ, quảng bá hình ảnh đất nước, xúc tiến du lịch Việt Nam; có đóng góp quan trọng trong kết nối, tăng cường quan hệ đối ngoại, giao lưu nhân dân, trao đổi văn hóa giữa Việt Nam với các nước trên thế giới.
Về nguồn lực từ thiện, nhân đạo, từ nhiều năm nay, người Việt Nam ở nước ngoài tích cực tham gia các chương trình từ thiện, nhân đạo do trong nước phát động. Nhiều đoàn, dự án thiện nguyện do người Việt Nam ở nước ngoài tổ chức, đi tới những vùng miền của Tổ quốc để trực tiếp hỗ trợ, trao quà tặng, góp phần cải thiện đời sống của đồng bào gặp khó khăn, đóng góp quan trọng vào thành tựu xóa đói giảm nghèo của đất nước gần 40 năm đổi mới.
Mỗi khi trong nước xảy ra thiên tai, bão lụt, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đều kịp thời vận động quyên góp, hỗ trợ. Trong đại dịch COVID-19, người Việt Nam ở nước ngoài, dù gặp khó khăn vẫn đồng hành, chia sẻ bằng vật chất, tinh thần và đóng góp ý kiến tâm huyết để tham mưu với Chính phủ và nhân dân trong nước trong việc phòng, chống dịch bệnh.
Nhiều người Việt Nam ở nước ngoài là trưởng đại diện hoặc điều hành các tổ chức phi chính phủ nước ngoài đã và đang triển khai các hoạt động hỗ trợ, từ thiện nhân đạo ở trong nước, đóng góp vào giảm nghèo, phát triển bền vững và hội nhập quốc tế của đất nước.