Thành phố xốp, 'tuyệt chiêu' chống lũ của Trung Quốc

Ở khu phố cổ của Trùng Khánh, bên dòng Dương Tử, chủ cửa hàng Liu đang dọn dẹp đống hỗn độn từ trận lụt vừa qua. Bà xếp hàng chục đôi giày ướt sũng bám đầy bùn lên vỉa hè, hy vọng thu hút người qua đường.

"Tôi sẽ bán chúng với bất kỳ giá nào", Bloomberg dẫn lời bà Liu nói. Nhưng người đi bộ vẫn rảo nhanh bước chân, không hề chú ý đến cửa hàng của Liu.

Nước lụt tuôn từ trạm thủy điện Yutan ở Trùng Khánh ngày 18/7. Ảnh: Costfoto/Barcroft Media

Sáng kiến đặc biệt

Suốt nhiều thế kỷ, phản ứng của Trung Quốc đối với những con sông hung dữ mùa mưa lũ là cố gắng kiềm chế dòng chảy bằng cách xây dựng đê, đập và kênh rạch. Trung tâm Khí hậu quốc gia Trung Quốc có hồ sơ về các thảm họa tự nhiên từ cách đây 500 năm, và hầu hết năm nào cũng có lũ lớn.

Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn vì quá trình đô thị hóa của Trung Quốc diễn ra quá nhanh, với nhiều khu vực đồng bằng ngập lụt trước đây giờ đã trở thành các khu dân cư và nhà máy. Vì vậy, Chính phủ Trung Quốc đang cố gắng tìm ra cách thức mới.

Ở rìa đông bắc của Trùng Khánh, xung quanh trung tâm triển lãm quốc tế mới khổng lồ, quận Yuelai được thiết kế như một "thành phố xốp". Các thành phố của Trung Quốc bị ngập lụt một phần là bởi phần lớn diện tích đất từng hấp thụ lượng mưa - như đồng cỏ, rừng cây và hồ - đều đã bị lát đá, khiến nước mưa chảy thẳng vào hệ thống thoát nước. Nhưng các hệ thống này vốn đã lỗi thời hoặc được xây dựng kém nên không thể đảm đương nổi nhiệm vụ.

Cảnh lụt trên sông Dương Tử ở Vũ Hán ngày 12/7. Ảnh: Costfoto/Barcroft Media

Sáng kiến ​​"thành phố xốp", được đưa ra vào năm 2015, là một nỗ lực để đảo ngược tình hình - hấp thụ lượng mưa lớn rồi thải từ từ xuống sông và các hồ chứa. Sử dụng các đặc điểm kiểu như các khu vườn trên sân thượng, các công viên đất ẩm, vỉa hè thấm nước và các bể chứa ngầm, kế hoạch đặt ra mục tiêu hấp thụ hoặc tái sử dụng 70% lượng nước mưa rơi xuống 4/5 diện tích đất đô thị của Trung Quốc.

"Chúng ta cần trả lại không gian cho nước. Chúng ta nên coi nước như một nguồn tài nguyên quý giá, chứ không phải kẻ thù", Bloomberg dẫn lời Yu Kongjian, giáo sư về kiến ​​trúc cảnh quan tại Đại học Bắc Kinh.

Yuelai là một trong những nơi thí điểm được Trung ương phê duyệt. Công viên Trung tâm Triển lãm được đặt thấp hơn mặt đất xung quanh nhằm thu gom nước mưa được lọc qua các lớp thực vật thủy sinh. Mưa rơi trên các mái nhà được chuyển hướng sang các công viên gần đó, vỉa hè được làm bằng vật liệu thấm nước.

Khi Liu và nhiều người khác ở phố cổ đang dọn dẹp cửa hàng đầy bùn đất của mình thì ở Yuelai - bên sông Jialing - hầu như không có dấu vết ngập lụt. Giữa những bãi cỏ và những con đường mới trải nhựa, công nhân đang làm nốt phần việc cuối cùng cho các tòa nhà mà sẽ là một phần của khu thương mại mới. Trên mái của các nhà hàng và cửa hiệu phía sau các phòng triển lãm, ba người lao động đang cắt cỏ trên vườn sân thượng được thiết kế để hứng mưa.

Khi lũ chồng lũ

Đó có vẻ là một dấu hiệu tích cực cho Trùng Khánh, thành phố được xây dựng giữa những ngọn núi nơi hai con sông lớn Gia Lăng và Dương Tử gặp nhau và tốn kém rất nhiều tiền của để ngăn lũ. Trùng Khánh tọa lạc trên đỉnh hồ chứa dài 600km được tạo thành bởi đập Tam Hiệp. Hoàn thành vào năm 2006, dự án thủy điện này tạo ra 22,5 gigawatt điện, nhưng vai trò chính của nó là điều tiết lũ lụt hàng năm của sông Dương Tử.

Clip đập Tam Hiệp lần đầu mở 11 cửa xả lũ hồi tháng 8:

Đập Tam Hiệp được thiết kế để có thể chống lại trận lũ tồi tệ nhất trong 10.000 năm, bảo vệ các khu vực ở hạ lưu như thành phố Vũ Hán. Tuy nhiên, trong vòng một thập niên sau khi đập được xây xong, Vũ Hán lại một lần nữa lại bị ngập khi sông Dương Tử vỡ bờ.

Xuôi theo dòng Dương Tử, Vũ Hán từng được mệnh danh là "thành phố của 100 hồ", có thể hấp thụ lượng nước lụt hàng năm của con sông dài nhất châu Á. Nhưng trong khoảng 30 năm qua, khoảng 3/4 những hồ này đã bị lấp đầy để xây dựng.

"Trung Quốc đã mất hầu hết các vùng đất ẩm tự nhiên dọc theo sông Dương Tử, vì vậy không còn nơi nào để nước chảy vào nữa", Bloomberg trích dẫn phân tích của Jennifer Turner, Giám đốc Diễn đàn Môi trường Trung Quốc tại Trung tâm Wilson, có trụ sở tại Washington.

Năm nay, Vũ Hán, nơi đầu tiên bùng phát đại dịch Covid-19, lại bị lũ lụt tấn công. "Các con đập có thể hữu ích cho kiểm soát lũ lụt trong những năm bình thường, chứ không phải những năm như năm nay", Darrin Magee, giáo sư nghiên cứu về môi trường tại trường Cao đẳng Hobart và William Smith ở New York, nhận định. "Đập Tam Hiệp có thể chứa nhiều nước nhưng không thể nào tiếp nhận toàn bộ dòng Dương Tử".

Chính quyền và đơn vị vận hành đập khẳng định, tình trạng lũ lụt ở hạ lưu sẽ tồi tệ hơn nếu không có con đập thủy điện này, bởi lượng nước thoát ra từ hồ chứa ít hơn lượng nước chảy vào.

Một phần Lu'an ở tỉnh An Huy bị ngập lụt hồi tháng 7. Ảnh: Tân Hoa xã

Khi mưa lũ quét qua miền nam Trung Quốc hồi tháng 7, Ủy ban Cải cách và Phát triển quốc gia cam kết chi thêm 1,29 nghìn tỷ Nhân dân tệ (184,38 tỷ USD) cho 150 "dự án nước" lớn trong những năm tới, ý nói xây thêm nhiều đập, hồ chứa và đê kè.

Hiện tại, bờ sông Dương Tử cùng các dòng phụ lưu của nó có ước tính khoảng 34.000km đê, hơn cả chiều dài của Vạn Lý Trường Thành. Tuy chính sách này giúp cứu sống nhiều người, lũ lụt vẫn là vấn đề tự nhiên khiến các nhà chức trách Trung Quốc đau đầu nhất. Từ năm 1950 đến 2018, hơn 280.000 người thiệt mạng và 9,6 triệu hecta cây trồng bị mất trắng do lũ lụt.

Giáo sư Yu Kongjian của Đại học Bắc Kinh nói rằng lãnh đạo đã nhận ra sự cần thiết của một phương pháp tiếp cận thân thiện với môi trường hơn.

Quy tắc và giới hạn

Gần khách sạn 5 sao Wyndham ở Yuelai, máy ủi và cần cẩu đang san phẳng vùng đất trước đây là những ngọn đồi phủ đầy cây cối. Đây là một trong hàng chục dự án phát triển mới ở các thị trấn vừa mọc lên ở ven biển Trùng Khánh.

"Các nhà phát triển chặt rừng phá cỏ, xây nhà rồi sau đó trồng cây trang trí để nó trở thành một 'thành phố xốp", và họ kiếm được rất nhiều tiền", Zuo, một tài xế taxi ở Trùng Khánh nói. Và một khi đã tiêu hết tiền, các công trình mới xây xong, thì có rất ít động lực để duy trì chương trình ban đầu.

Ở một trong những dự án thành phố xốp đầu tiên của Yuelai, một khu vườn thu gom nước mưa hiện chứa đầy rác trong khi cỏ hoang um tùm mọc lấn hết các loại cây được trồng để lọc nước mưa.

Dẫu vậy, sáng kiến ​​"thành phố xốp" của Trung Quốc là một dấu hiệu cho thấy tình hình đang thay đổi, và sự phát triển bằng mọi giá ngày càng ít được người dân quốc gia này chấp nhận.

"Tôi rất muốn thấy mọi người cứ để mặc tự nhiên, nhưng việc ngừng phát triển ở Trung Quốc là phi thực tế vào lúc này. Tuy vậy, ít nhất là "các thành phố xốp" đang đặt ra cho quá trình đô thị hóa một số quy tắc và giới hạn", Yu Jianfeng, người sáng lập Trung tâm Văn hóa công về bảo vệ môi trường cho các dòng sông, có trụ sở ở Trùng Khánh, bày tỏ.

Thanh Hảo

Hình ảnh Trung Quốc tả tơi vì một mùa hè mưa lũ kỷ lục

Mùa hè năm nay, tình trạng mưa lớn kéo dài kỷ lục đã khiến nhiều khu vực ở miền trung và tây nam Trung Quốc ngập trong lũ lụt. 

Trung Quốc gánh tổn thất khủng khiếp, cảnh báo mưa lũ tái diễn

Các đợt mưa lũ năm nay đã khiến nước 751 con sông ở Trung Quốc vượt quá "mức độ cảnh báo", ảnh hưởng cuộc sống của 70 triệu người dân ở 28 tỉnh nước này.