Thiên biến vạn hóa dược liệu giả

Tuyệt chiêu “lột xác” dầu gội

Cuối năm 2022, đầu năm 2023, trong đợt cao điểm ra quân truy quét hàng giả, hàng nhái, lực lượng Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh đã bắt quả tang nhiều vụ sản xuất, tiêu thụ hàng nhái, không rõ nguồn gốc. Đáng chú ý, tại xã Vĩnh Lộc, huyện Bình Chánh, cơ quan chức năng bắt quả tang 5 kho chứa và xưởng pha chế hàng chục nhãn hiệu dầu gội, sữa tắm giả các thương hiệu.

Tại xưởng sản xuất nằm kế bên, lực lượng Quản lý thị trường cũng ghi nhận hàng chục tấn hóa chất các loại đựng trong thùng phuy màu xanh, có chất lỏng màu trắng, dạng sệt, cùng một lượng lớn tem, nhãn mác, vỏ chai nhựa các loại và các chồng thùng carton vẫn nguyên đai, nguyên kiện.

Bước đầu, lực lượng chức năng xác định chủ sở hữu của các kho hàng và xưởng sản xuất trên là bà H.N.H, sinh năm 1982, tại Trà Vinh. Tại thời điểm kiểm tra, bà H. cho biết cơ sở của bà chủ yếu làm theo đơn đặt hàng tại TP Hồ Chí Minh và các tỉnh, bỏ mối tại các chợ và bán trên nền tảng thương mại điện tử Facebook, Zalo. Bà H. chưa cung cấp được thêm các thông tin về hàng hóa cũng như các giấy tờ hợp pháp khác.

Theo ước tính, số lượng hàng hóa có dấu hiệu vi phạm lên tới vài chục tấn, tổ công tác đã phải huy động phần lớn lực lượng để phục vụ quá trình kiểm đếm, xác minh, phân loại hàng hóa vi phạm.

Đây chỉ là một trong nhiều vụ sản xuất hàng giả, hàng nhái bị bắt quả tang. Điều đó cho thấy, mức độ tiêu thụ ngoài thị trường là con số không thể thống kê với lượng hàng giả khổng lồ đã trót lọt trước đó. Trong khi, từ nhiều năm nay, thị trường buôn bán các loại dầu gội đầu, sữa tắm, đặc biệt trên nền tảng online diễn ra sôi động và rộng khắp.

Công nghệ làm giả, làm nhái dầu gội, sữa tắm trở nên dễ dàng, đơn giản hơn bao giờ hết khi nguyên liệu, công thức chế biến được các gian thương bí mật sang nhượng cho nhau. Chỉ với số vốn ít ỏi, gian thương có thể thu lời “khủng” từ kỹ nghệ biến hóa chất trôi nổi thành dầu gội, sữa tắm cao cấp. Từ đây, những khối lượng khổng lồ hàng nhái tỏa khắp nơi, đi từ thành phố cho tới vùng núi, từ miền xuôi trở lên miền ngược và từ vỉa hè, chợ “cóc” lên “thế giới” buôn bán online.

Trong vai đại lý đi tìm nguồn hàng dầu gội đầu, sữa tắm giá rẻ, chúng tôi được ông Lý Minh, một tiểu thương buôn bán hóa chất ở Chợ Lớn, quận 5, TP Hồ Chí Minh giới thiệu bà H.K, có nguồn hàng lớn chuyên phân phối ra thị trường bán lẻ và các shop online.

Để tạo niềm tin cho bà H.K, ông Minh gọi điện nói chuyện trước, sau đó thì bà K. mới tiếp chuyện chúng tôi. Câu đầu tiên bà hỏi chúng tôi là “bán online hay chợ?”. Nếu bán chợ thì hàng khác và online hàng khác. Vì sao thế? Bà K. giải thích: “Hàng chợ hoặc vỉa hè thì phải dán mác cẩn thận và chắc chắn hơn, hương liệu cũng phải dậy mùi, vì người mua xem hàng trực tiếp, ngửi hàng trực tiếp. Riêng bán online thì công nghệ đóng gói cũng như pha chế xuề xòa hơn vì người mua chỉ nhìn qua màn hình, nghe chủ shop giới thiệu. Vì thế, giá tiền của hàng chợ và hàng online chênh nhau 20%”.

Chỗ bà H.K chuyên về sản phẩm dầu gội đầu và sữa tắm, cả hàng nội lẫn hàng ngoại với 31 nhãn hiệu khác nhau. Bà H.K khoe hoạt động trong lĩnh vực này được 8 năm, hàng của bà phân phối khắp đất nước. 2 năm trở lại đây, khi phong trào bán hàng online bùng nổ, bà H.K phải tuyển thêm rất nhiều đại lý để đáp ứng nhu cầu phân phối ra thị trường.

Sau khi quảng cáo và khuếch trương khả năng kinh doanh của mình, bà K. hỏi chúng tôi muốn lấy bao nhiêu thùng hàng. Không để chúng tôi trả lời, bà K. tư vấn: “Các em là đại lý mới thì nên bán mặt hàng trong nước, vừa rẻ lại vừa dễ bán. Sau này có khách hàng quen thì mở rộng sang hàng ngoại”.

Theo tư vấn của bà K. thì một thùng dầu gội đầu thảo mộc hương liệu Việt Nam có giá 180 ngàn, với 10 chai, khối lượng 500 ml. Tính ra, mỗi chai chỉ có giá 18 ngàn đồng, đại lý bán ra thị trường dao động từ 40-60 ngàn. Đối với loại sữa tắm thảo mộc Việt Nam chai 900 ml có giá 25 ngàn đồng, bán ra thị trường từ 50-70 ngàn.

Đây là đại lý số 1 bán ra, còn về tới tay người tiêu dùng thì không biết con số là bao nhiêu. Bà K. cho biết, các đại lý phải tham khảo giá của nhau để bán cho đồng bộ thì mới làm ăn lâu dài và kín kẽ được. Mặt hàng này nếu bán rẻ quá sẽ bị người tiêu dùng nghi ngờ về chất lượng nên đại lý phải bán giá đương đương thị trường.

Sau khi căn dặn chúng tôi vài chiêu thức tối thiểu để kinh doanh, bà K. yêu cầu chuyển khoản để gửi hàng. Nếu muốn nhận trực tiếp thì đến chợ Lớn sẽ có người giao tới. Chúng tôi nói muốn đến thăm xưởng và nhận trực tiếp từ kho nhưng bà K. lắc đầu từ chối, vì quy định bảo mật nghiêm ngặt công thức kinh doanh.

Chúng tôi muốn mua một thùng để dùng thử rồi mới tiến hành buôn bán, bà K tỏ vẻ khó chịu: “Chị tưởng các em tìm hiểu kỹ rồi mới gọi cho chị, bên chị không có kiểu làm ăn ỡm ờ như thế. Đã làm thì mua, tối thiểu 10 thùng”.

Bà H.K gằn giọng rồi cúp điện thoại. Ông Lý Minh nhìn chúng tôi lắc đầu, nói thêm: “Người ta làm ăn lớn lắm, không có thời gian trả treo đâu”. Nói chuyện một hồi, ông Lý Minh tiết lộ, ông là một trong nhiều đầu mối cung cấp hóa chất và phẩm màu cho bà H.K. Dù làm ăn với nhau nhiều năm nay nhưng ông Minh và bà K. chỉ mới gặp nhau 2 lần để thỏa thuận và chốt đơn hàng cho một năm.

Ngoài hóa chất lấy từ ông Minh, bà K. còn thu gom cây sả và vỏ bưởi ở các khu chợ TP Hồ Chí Minh và miền Tây. Tuy nhiên, tất cả những đấu mối cung cấp hương liệu, hóa chất và phẩm màu cho bà K. đều phải thông qua đại lý thu mua trung gian mà không hề trực tiếp.

Tác hại khôn lường

Trong một lần đi chợ đầu mối Bình Điền, Q.8, TP Hồ Chí Minh, chúng tôi gặp vợ chồng anh Trần Văn Bé, quê Bến Tre, làm nghề đổ mối trái cây. Sau khi đổ mối xong, vợ chồng anh Bé quay lại các vựa để thu gom vỏ các loại bưởi, cam, thơm (dứa) hoặc trái cây tiểu thương không bán hết đã lên men chảy nước và hư hỏng. Mỗi ký vỏ các loại này, anh Bé đổ cho một đầu mối ở Bến Lức, Long An với giá 1.500 đồng/kg.

Anh Bé cho biết: “Tôi chỉ việc đi gom các loại vỏ, xấu đẹp, hư hỏng, ẩm mốc gì gom hết rồi về cân ký lấy tiền. Mỗi chuyến cũng được vài trăm ngàn. Ban đầu tôi hỏi người mua lấy cái thứ này làm gì. Họ chỉ bảo làm phân bón cho cây trồng. Sau này tôi mới biết, họ mang về phơi khô rồi nghiền nát ra thành bột sau đó đóng gói vào các chai nhựa. Từ đây, họ sẽ đổ cho những “đầu nậu” lớn như bà H.K hoặc các đại lý kinh doanh nhỏ lẻ mặt hàng dầu gội đầu, sữa tắm.

Trong cuộc gặp với ông Lý Minh, chúng tôi cũng được ông tiết lộ cho nhiều thông tin về các loại hóa chất thường được các chủ phân phối pha chế dầu gội đầu, sữa tắm. Trong đó, Sodium lauryl sulfate là một thành phần được sử dụng giống như chất tẩy rửa, chất nhũ hóa, chất tạo bọt. Nó được pha chế trong dầu gội đầu, bột giặt, xà phòng... với tác dụng bảo quản hàng không bị ẩm mốc hoặc loãng mùi. Tuy nhiên, nó lại là một chất độc gây mẫn cảm, làm giảm hiệu quả của hệ miễn dịch.

Kế tiếp là chất Methylisothiazolinone, có tác dụng tạo hương thơm, một trong những thành phần phổ biến nhất trong các sản phẩm dành cho tóc cũng như sữa tắm. Thông thường, nếu pha chế toàn bộ hương liệu bằng hóa chất thì sẽ gây ra mùi hắc nên “kỹ thuật viên” sẽ trộn thêm các loại hương liệu tự nhiên là vỏ bưởi, vỏ cam, sả, chanh được những người như anh Trần Văn Bé thu gom.

Chia sẻ về tác hại của dược phẩm giả, TS Đặng Chí Hiền, Viện Công nghệ hóa học, TP Hồ Chí Minh cho biết, dầu gội đầu hoạt động dựa trên sử dụng các chất hoạt động bề mặt cùng với các phụ gia, hương liệu để làm sạch tóc và da đầu. Các hãng uy tín sẽ dùng chất đảm bảo an toàn, tinh khiết, chuyên dùng cho chăm sóc da. Do đó, quá trình sử dụng người dùng sẽ có được sự an toàn và hiệu quả. Đối với hàng nhái, giả thì do yếu tố lợi nhuận đặt lên hàng đầu nên các chất hoạt động bề mặt hay phụ gia, hương liệu được thay thế hoàn toàn bằng sản phẩm rẻ tiền.

Đặc biệt, nhiều cơ sở sản xuất còn sử dụng chất tẩy để thay thế cho chất làm sạch, vì vậy người dùng sẽ có cảm giác khó chịu khi sử dụng như cảm giác bị ăn da bởi các chất này có độ tẩy cao, không an toàn. Bên cạnh đó, những hương liệu rẻ tiền cũng có thể gây kích ứng da. TS Đặng Chí Hiền khuyến cáo rằng, chính những chất tẩy giặt tổng hợp được đưa vào trong các loại dầu gội đầu giả chứa các gốc hóa chất độc hại như benzen nên có thể là nguyên nhân gây ung thư da.