Từ 'Hoa cúc xanh trên đầm lầy' của Lưu Quang Vũ đến xã hội vạn vật trí tuệ nhân tạo

Vở kịch nói 'Hoa cúc xanh trên đầm lầy 'vừa được Nhà hát Tuổi trẻ dựng lại và diễn vào tối ngày 13/1/2018. Đây là lần thứ 3 kịch bản 'Hoa cúc xanh trên đầm lầy' của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ được dàn dựng trên sân khấu.

Các nghệ sĩ tham gia vở 'Hoa xúc xanh trên đầm lầy'

Tư tưởng của Lưu Quang Vũ qua hơn 50 vở kịch xuất hiện trong những năm 80 của thế kỷ trước giống như một cánh chim báo bão, báo trước công cuộc đổi mới toàn diện đất nước sẽ diễn ra. Lưu Quang Vũ đã đi tiên phong trong văn học nghệ thuật, dám xông vào những vấn đề xã hội nóng bỏng, báo động, tiên liệu, dự cảm... Những thông điệp ông đưa ra cho đến thời điểm này vẫn còn nguyên giá trị, nhiều dự cảm, tiên liệu đã hiện hữu. Nó không chỉ là vấn đề của một cơ quan, một khu vực, một đất nước mà nó là vấn đề của thế giới, của thời đại. Trong bối cảnh xã hội ngày nay khi cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo (AI) đang diến ra người ta lại càng nhận rõ tính dự báo trong sáng tác của ông. Đó có lẽ là một trong những lý do Nhà hát Tuổi trẻ dàn dựng lại vở kịch 'Hoa cúc xanh trên đầm lầy'.

Vở kịch nói 'Hoa cúc xanh trên đầm lầy' vừa được Nhà hát Tuổi trẻ dựng lại và diễn vào tối ngày 13/1/2018. Đây là lần thứ 3 kịch bản 'Hoa cúc xanh trên đầm lầy' của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ được dàn dựng trên sân khấu. Nhưng khác với hai lần dàn dựng trước đây của đạo diễn Đình Nghi và Đỗ Kỷ, đạo diễn Sỹ Tiến đã sử dụng thành tựu của cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo để diễn giải tính dự báo vượt thời đại của nhà viết kịch tài hoa. Đạo diễn Sỹ Tiến đã cắt đi cảnh cuối (khi Hoàng bừng tỉnh, thoát khỏi giác mơ để đi dự đám cưới Vân và Liên) thì yếu tố giả tưởng trong kịch bản ban đầu không còn. Hai nhân vật Robot hiện hữu và dần chìm xuống trong đầm lầy khi tay vẫn vươn về phía đóa cúc xanh đã mang đến cho vở diễn tính thời sự nóng bỏng cùng chất thơ tràn đầy.

Nội dung vở diễn xoay quanh ba nhân vật Hoàng, Liên và Vân - những người bạn cùng có chung những kỷ niệm êm đềm thuở ấu thơ. Ngày Hoàng cầu hôn Liên cũng là ngày Liên gửi đến Hoàng tấm thiệp cưới của cô với Vân. Vốn là một kỹ sư có khát vọng sáng tạo, khát khao về sự hoàn hảo, Hoàng đã chế tạo ra hai robot mang vóc dáng và có những đặc điểm tính cách của Liên và Vân, nhưng là những khía cạnh đẹp nhất, lý tưởng nhất. Từ đây, khi những người máy này bước chân vào cuộc đời thực, nhiều câu chuyện, mâu thuẫn và tình huống dở khóc dở cười đã xảy đến.

Kỹ sư Hoàng tài năng nhưng trong lòng chứa đựng nhiều ẩn ức, luôn tự dằn vặt bản thân và bất mãn với xã hội. Liên và Vân của đời thực dù yêu nhau nhưng không vượt thoát được những toan tính đời thường, họ sống bên nhau nhưng ngày càng nảy sinh những buồn bực, thất vọng... Hai người máy (với trái tim và khối óc được lập trình toàn thiện, toàn mĩ ở mức lý tưởng nhất) đã không thể chấp nhận được những điều ngang trái của đời sống xung quanh. Họ nhận ra họ không có hiện tại, chỉ có quá khứ trong veo, tương lai rực rỡ, nhưng hiện tại thì không, không ai cần họ, họ xa lạ với tất cả, họ lạc lõng giữa mọi người. Bởi vậy, tất cả đều bất hạnh.

Kịch bản được viết cách đây hơn ba thập kỷ, khi đó chưa có internet of thing, chưa có Big Data chưa có AI citizens, chưa có AIWS... nhưng những thông điệp về hạnh phúc về ý nghĩa nhân sinh của con người được gửi gắm trong đó vẫn còn nguyên giá trị, đặc biệt là trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển, những cỗ máy được lập trình tinh vi, không chỉ có trí tuệ vượt trội, còn có cảm xúc, có khả năng xử lý mọi tình huống chính xác tuyệt đối đã hiện diện.

Người máy - một thực thể mới, sản phẩm của khoa học và công nghệ hiện đại đã chính thức được trao quyền công dân. Ngày 25/11/2017, Sophia robot đầu tiên trong lịch sử trở thành robot đầu tiên được trao quyền công dân ở Saudi Arabia. Sự kiện ấy đã thu hut giới truyền thông, tác động lớn đến nhận thức, tư tưởng của các nhà khoa học,các nhà lập pháp. Rõ ràng, những Citizens AI đã và sẽ giúp con người có một cuộc sống, tiện nghi hơn, tốt đẹp hơn... song nó cũng đặt ra bao nhiêu câu hỏi cho các bộ óc tinh hoa nhất. Sẽ phát sinh những vấn đề gì khi trong xã hội vạn vật trí tuệ nhân tạo (AIWS) gồm những công dân AI ngày một nhiều lên, thông minh hơn, đẹp đẽ và hoàn hảo hơn? Mối quan hệ giữa AI Citizens với nhau sẽ như thế nào? Mối quan hệ giữa con người và các AI Citizens sẽ ra sao? Và hơn thế nữa nếu như những AI Citizens ấy được tạo ra bởi những cá nhân, những tổ chức, những quốc gia mang tư tưởng thù nghịch với con người, với các dân tộc và tôn giáo khác, với nền văn minh nhân loại...

Thật khó lường hết hậu quả kinh hoàng. Có học giả đã lên tiếng cảnh báo: AI mới chính là hiểm họa của nền văn minh nhân loại trong tương lai. Lịch sử vận động đến một giai đoạn nào đó, đặt ra nhiệm vụ mới cấp thiết thì cũng làm phát lộ những tư tưởng mới, những cách thức mới để giải quyết.

Ngày 22/11/2017, Cựu Thống đốc bang Massachusetts Michael Dukakis, cựu ứng viên Tổng thống Mỹ của Đảng Dân chủ năm 1988 và ông Nguyễn Anh Tuấn - người sáng lập và nguyên TBT báo điện tử VietNamNet, đã công bố sáng kiến Xã hội Vạn vật Trí tuệ Nhân tạo (AI World Society). Sáng kiến đã thể hiện một tầm nhìn tiên phong của những trí thức tinh hoa đi trước thời đại. AIWS hướng tới mục tiêu xây dựng một thế giới tốt đẹp, văn minh, tiên tiến với công nghệ AI. Sử dụng AI đem đến hoà bình, nhân ái và những giá trị tốt đẹp cho con người; AI chế ngự thói xấu của con người: độc ác, đố kỵ, lừa dối, xảo trá…

Không tạo ra những AI xấu, vi phạm Ethical Frameworks của AIWS.Không làm ra AI là vũ khí sát thương, giết người.Công nhận các AI Citizens là những công dân, được bình đẳng và tôn trọng như mọi công dân trên trái đất, có quyền bầu cử, ứng cử va tham gia các hoạt động chính trị, xã hội nếu thoả mãn các điều kiện của AIWS. Tôn trọng quy tắc, luật pháp về việc tạo ra AI của AIWS, công khai, minh bạch quá trình sinh ra AI Citizens để kiểm soát những mặt tiêu cực do AI gây ra và do con người làm AI tạo ra. Đó chính là bước tiếp nối, lời giải cho vấn đề do Lưu Quang Vũ đặt ra trong vở kịch 'Hoa Cúc Xanh Trên Đầm Lầy'.

Ở thời nào tinh boa trí tuệ cũng giữ vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, nhưng ở những thời điểm có tính chất như một bước ngoặt quan trọng của lịch sử, sự xuất hiện của những con người tiên phong có thể khiến lịch sử vận động nhanh hơn. Bởi gắn bó với cuộc đời, trăn trở với những câu hỏi lớn của nhân dân, của đất nước, của thời đại họ đã có những dự báo vượt lên người cùng thời. Với tinh thần dấn thân, dám chấp nhận khó khăn, thách thức họ sẽ tập hợp được những tinh hoa trí tuệ để giải quyết được vấn đề lớn mà cuộc sống đặt ra.