Chùa Khám Lạng là ngôi chùa cổ hiện còn lưu giữ được nhiều giá trị lịch sử văn hóa và giá trị kiến trúc nghệ thuật, tiêu biểu nhất là chiếc Hương án đá hoa sen thờ Lê Sơ.
Hương án đá hoa sen chùa Khám Lạng là một tác phẩm nghệ thuật hoàn mỹ thể hiện nghệ thuật chạm khắc trên đá của các nghệ nhân dân gian rất độc đáo. Hương án được tạo từ nhiều khối đá xanh ghép lại thành một khối lớn hình chữ nhật kích thước dài 3,12m, rộng 1,4m, cao 1,2m được chia ra thành ba phần chính: mặt hương án, hương án, và chân đế hương án.
Mặt hương án đá gồm các phiến đá ghép lại tạo nên mặt bệ hình chữ nhật. Trên đỉnh mặt bệ đá không chạm khắc hoa văn mà chủ yếu tập trung đề tài chạm khắc hoa văn ở bốn phía xung quanh mặt hương án đá. Ở bốn mặt bệ đá có tạc ba tầng cánh sen lớn xếp đan chéo lên nhau, mặt phía trước mỗi lớp gồm 16 cánh sen. Trong các cánh sen có chạm các móc mây, ở phần mu cánh sen có chạm các chấm tròn tạo các hạt cườm nổi khối xếp thành hình chữ thập.
 |
| Hương án đá hoa sen chùa Khám Lạng là một tác phẩm nghệ thuật hoàn mỹ thể hiện nghệ thuật chạm khắc trên đá của các nghệ nhân dân gian rất độc đáo. |
Nhìn tổng thể ở phần mặt bệ hương án có dáng như một tòa sen lớn. Thân hương án gồm 3 thớt đá, mỗi thớt đá cũng là các phiến đá khép lại, các phiến đá tạc chân bệ theo kiểu chân quỳ dạ cá. Ở các thớt đá đã được vê tròn cạnh xen lẫn các gờ nổi tạo hình cân đối hài hòa. Phần vê tròn có tạc nổi các cánh sen mở xuống, khổ lớn.
Tầng trên và tầng dưới lớn hơn tầng ở giữa. Trên bề mặt các phiến đá có chạm tinh tế các hình vân mây tản, phối trí, hình hoa văn sóng nước chạy trải đều khắp bốn mặt chân quỳ. Phần giữa thân hương án, hai mặt chính trước sau có 6 ô hình chữ nhật, tạc 6 con rồng. Giữa hai mặt bên đầu hồi tạc mỗi đầu một con rồng. Cạnh lại có một ô nhỏ hơn tạc hình hoa cúc dây.
 |
| Nhìn tổng thể ở phần mặt bệ hương án có dáng như một tòa sen lớn. |
Rồng chạm ở hương án đá là loại rồng yên ngựa, đầu rồng có bờm lửa. Các con rồng trong tư thế bay thoải mái. Ở một ô vuông trên thân bệ thuộc mặt góc bên phải có khắc dòng chữ Hán: “Thuận Thiên ngũ niên-Nhâm Tý niên- Khám xã, Hạ phẩm, Lưu Khụ, thê Đỗ Xú”. Nghĩa là năm Nhâm Tý, niên hiệu Thuận Thiên thứ năm (đời vua Lê Thái Tổ năm 1432). Ông Lưu Khụ vợ là Đỗ Xú, hàng Hạ phẩm ở xã Khám Lạng. Qua dòng chữ này, đã xác định được chiếc hương án đá chùa Khám Lạng được tạo lập vào năm 1432.
 |
| Dòng chữ Hán khắc bên cạnh Hương án cho biết tên tuổi người đã làm tạo ra nó, cung tiến vào chùa là ông Lưu Khụ vợ là Đỗ Xú, hàng Hạ phẩm ở xã Khám Lạng năm 1432. |
Đế hương án gồm 5 phiến đá lớn hình chữ nhật ghép liền với nhau thành một khối thống nhất tạo thành bệ. Trên mặt đá chạm nổi hình mây tản, phối trí và cụm vân mây điểm ở ba vị trí giữa chân đế và hai góc chân đế. Giữa các cạnh lại tạo 3 đường bo gờ nổi chạy thẳng, tạo dáng cân đối hài hòa. Nghệ thuật chạm khắc họa tiết hoa văn trên hương án đá chùa Khám Lạng từ hình rồng, cánh sen, hoa cúc, hoa văn sóng nước...đều kế thừa phát huy giá trị tinh hoa theo mô tuýp hoa văn của thời Lý -Trần.
Hình tượng con rồng cũng phần nào mang phong cách rồng thời Lý -Trần ở phần đầu, thân và chân. Con rồng có đầu dạng rồng mào lửa. Thân rồng khắc vảy. Ngoài các lớp cánh sen to còn có lớp các cánh sen được chạm theo kiểu xếp gối lên nhau chỉ thấy nửa hình, cứ thế mà thành băng dài. Lối bố cục gối lên nhau này cũng đã thấy có ở thời Trần.
Đặc biệt con rồng ở đây có thân duỗi ra ở phần giữa giống như hình yên ngựa. Trước đây các nhà nghiên cứu mỹ thuật cho rằng rồng yên ngựa chỉ có ở thời Lê Mạc (thế kỷ XVI) nhưng việc phát hiện ra những con rồng chạm ở hương án đá chùa Khám Lạng cho thấy con rồng yên ngựa có niên đại sớm hơn và hiện nay chỉ tìm thấy ở chùa Khám Lạng, huyện Lục Nam.
 |
| Hình tượng con rồng cũng phần nào mang phong cách rồng thời Lý -Trần ở phần đầu, thân và chân. |
Có thể nói, chiếc hương án đá hoa sen này thực sự là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đá độc đáo nhất ở Bắc Giang và cũng hiếm thấy ở Việt Nam. Hương án hoa sen chùa Khám Lạng là hiện vật gốc độc bản chưa có ở nơi khác trong tỉnh và hiếm thấy ở Việt Nam.
Với giá trị lịch sử văn hóa, giá trị mỹ thuật và tính độc đáo quý hiếm, hương án đá hoa sen chùa Khám Lạng đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia tại Quyết định số 2382/QĐ-TTg ngày 25/12/2015.
Tình Lê
Bài tiếp: Chiêm ngưỡng cây dã hương nhiều tuổi duy nhất thế giới
.svg){kind=icon}
