- Luật đã có nhưng số HTX nông nghiệp thành lập mới còn khá khiêm tốn và phần lớn HTX nông nghiệp hoạt động kém hiệu quả. Vì vậy hầu hết nông dân vẫn phải "tự làm, tự bán". Đó là bức tranh nông nghiệp nói chung và HTX nông nghiệp nói riêng.

Tại hội nghị đối thoại chính sách về HTX nông nghiệp hôm nay ở Hà Nội, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân đề nghị MTTQ cùng Bộ NN&PTNT xây dựng một nghị quyết chuyên đề về hợp tác xã (HTX) kiểu mới trong quý 3 để trình Bộ Chính trị.  

Nông dân tự làm, tự bán

Ông Ma Quang Trung, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT (Bộ NN&PTNT) cho biết hiện cả nước có hơn 10.000 HTX nông nghiệp thực hiện một số khâu: cung ứng dịch vụ đầu vào, bảo quản, chế biến, tiêu thụ sản phẩm, liên kết với các DN để đầu tư sản xuất, tiêu thụ nông sản… 

Từ khi có luật HTX năm 2012 đến nay, trung bình có 800 HTX thành lập mới mỗi năm, trong khi số HTX yếu kém đã ngưng hoạt động là 550 HTX/năm. Do đó số HTX tăng lên rất ít, chỉ khoảng 250 HTX/năm. Nhiều HTX chưa kịp thay đổi phương thức hoạt động theo luật năm 2012, tư duy hoạt động còn nặng về hành chính, bao cấp theo phương thức cũ. 

"Đa số HTX nông nghiệp mới chỉ tập trung hoạt động đầu vào, còn các dịch vụ quan trọng như bảo quản, chế biến, tiêu thụ sản phẩm chưa được quan tâm. Chỉ 9% HTX bao tiêu một phần nông sản cho nông dân", ông Trung nêu thực tế. 

{keywords}

Ông Trung còn cho biết một số HTX hình thành không đúng bản chất, chủ yếu để được hưởng các chính sách hỗ trợ của nhà nước. Chính vì thế, hiệu quả HTX nông nghiệp còn hạn chế, thu nhập bình quân xã viên chỉ trên 1 triệu đồng/tháng, mức đóng góp của HTX cho kinh tế nông nghiệp còn rất thấp. Người nông dân vẫn phải "tự làm, tự bán" là chính.

"Ngay như tổ chức liên kết thành công đối với lĩnh vực lúa gạo ở ĐBSCL, sản xuất sữa bò, mía đường, cà phê, hồ tiêu cũng chỉ chiếm 10-15% lượng nông sản do nông dân làm ra", ông Trung nhấn mạnh.

Chủ tịch Nguyễn Thiện Nhân cũng cho biết đóng góp của HTX vào GDP cả nước ngày một giảm. Cụ thể năm 1995-2003: 8,5%, năm 2005-2010: 5,76%, năm 2013 là khoảng 5%. Hiện chỉ có khoảng 10% số HTX nông nghiệp làm ăn đạt hiệu quả tốt, còn lại 60-70% hoạt động cầm chừng và 20-30% HTX đã phải ngừng hoạt động.

Liên kết để tự cứu mình

"Ai chịu trách nhiệm về việc các HTX phải phát triển với hiệu quả kinh tế cao cho xã viên và cho xã hội? HTX hoạt động yếu kém trong thời gian qua có ai bị làm sao không? Không ai bị gì cả và không rõ địa chỉ trách nhiệm", ông Nguyễn Thiện Nhân đặt vấn đề. 

Theo ông, thực chất HTX kiểu cũ như một DN trách nhiệm hữu hạn nhiều thành viên. Trong đó xã viên làm công, chấm điểm. Điểm được quy thành tiền, thóc. Xã viên không chịu trách nhiệm với cây gì, con gì. Còn việc quản lí thì mang tính hình thức, không chịu sự giám sát từ bên ngoài.

{keywords}

"Với hiệu quả hoạt động của HTX như vậy thì mô hình HTX hiện nay không thể đóng vai trò dẫn dắt nông nghiệp đi lên. Xã viên không thiết tha, không cần đến HTX", ông phân tích. 

Vì vậy theo ông phải chuyển đổi mô hình HTX kiểu mới để nông dân tự nguyện tham gia. Sản phẩm của HTX là các dịch vụ đầu vào, đầu ra cho xã viên. 

Ông Nguyễn Thiện Nhân chia sẻ 9 nguyên tắc HTX kiểu mới của nước ngoài. Đó là các xã viên tự giúp đỡ lẫn nhau, tự liên kết lại cứu mình không phải do UBND xã, phường đứng ra thành lập, không phải đồng nhất HTX với qui mô toàn thôn, xã ; tự chịu trách nhiệm; tự quản lý; mỗi xã viên có quyền biểu quyết như nhau. Đồng thời xã viên vừa là chủ sở hữu HTX vừa là khách hàng, phải góp vốn để HTX tổ chức cung ứng các dịch vụ đầu vào, đầu ra cho xã viên.

Ngoài ra, HTX kiểu mới còn có nguyên tắc thị trường kép: bên trong HTX và bên ngoài tiêu thụ hàng hóa của chính các xã viên; sở hữu kép và hoạch toán kép; giám sát kép; có trách nhiệm với xã hội.

Mô hình HTX kiểu mới cũng chính là con đường để giúp sản phẩm nông nghiệp của nông dân từ chợ làng xã vào siêu thị và xuất khẩu được. Bởi muốn vào siêu thị, xuất khẩu được thì các sản phẩm nông sản phải có xác nhận xuất xứ, chứng nhận chất lượng đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Muốn làm được điều này, theo Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ, tự thân mỗi người nông dân không thể làm được mà cần có sự liên kết theo mô hình HTX kiểu mới.

                                            1.000 tỷ đồng hỗ trợ HTX kiểu mới
Tại hội nghị, nhiều HTX nêu hiện nay tiếp cận vốn rất khó. Nhiều ngân hàng từ chối thẳng thừng không cho các HTX vay vì không có tài sản thế chấp hoặc tài sản thế chấp không đảm bảo. Để tháo gỡ vướng mắc này, Chủ tịch MTTQ Nguyễn Thiện Nhân đề nghị Bộ Nông nghiệp cùng các cơ quan liên quan rà soát lại các chính sách  hiện hành và để dành một số vốn khoảng 1.000 tỷ đồng trong 2 năm để thúc đẩy những HTX đang làm tốt phát triển mở rộng sản xuất kinh doanh và tạo điều kiện cho HTX mới ra đời hoạt động. Việc hỗ trợ không phải cho vay trực tiếp mà thông qua hỗ trợ bù lãi suất cho vay.

Thu Hằng