Ai là người kéo cờ Tổ quốc trong lễ Tuyên ngôn Độc lập?

Giáo sư Dương Thị Thoa hay Lê Thi (1926 – 2020) là một trong hai người phụ nữ nhận trách nhiệm kéo lá cờ Tổ quốc tại quảng trường Ba Đình vào ngày 2/9/1945.

Bà sinh ra trong gia đình nho học, có bố là cố giáo sư Dương Quảng Hàm, một trí thức nổi tiếng từng dạy học tại trường Bưởi. Năm 1945, bà tham gia mặt trận Việt Minh, hoạt động bí mật trong Đoàn Phụ nữ Cứu quốc.

Đến sáng ngày 2/9, giáo sư Thoa khi ấy mới 19 tuổi, đã nhập vào đoàn diễu hành của Liên khu 1, vừa đi vừa hô vang khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn năm”.

Nói về sự kiện kéo cờ vào ngày đặc biệt, bà cho biết: “Việc tôi được chọn kéo cờ trong lễ Tuyên ngôn Độc lập là hoàn toàn ngẫu nhiên, không hề được báo trước. Đang đứng trong hàng, có người nói: “Các cô cử một người lên kéo cờ”. Tôi đang đứng ở ngay đầu hàng, các đồng chí trong hàng đều nói: “Thi lên đi”. Thực sự, lúc đó tôi sợ lắm, tự nhiên nói lên kéo cờ là lên, chẳng được báo trước gì cả! Đang lưỡng lự thì trên gọi, dưới thúc, nên tôi “liều” bước lên”.

Trong vai trò Hội trưởng Hội Phụ nữ Cứu quốc khu Hoàn Kiếm, bà Dương Thị Thoa đã cùng các cán bộ cách mạng đi khắp nơi quyên góp gạo và nhu yếu phẩm, hỗ trợ người nghèo và dạy chữ quốc ngữ cho người dân.

Năm 1946, cuộc kháng chiến chống Pháp nổ ra, bà tham gia vào đội cảm tử quân thuộc Trung đoàn Thủ đô, chiến đấu 60 ngày đêm bảo vệ Hà Nội. Sau đó, bà rút lên chiến khu Việt Bắc làm cán bộ phụ nữ. Mặc dù là con gái Hà Nội, được cha mẹ cưng chiều từ nhỏ nhưng giáo sư Dương Thị Thoa vẫn chịu đựng được đói khổ, chăm chỉ trèo đèo, lội suối làm công tác dân vận.

Năm 1950, bà về Hà Nội hoạt động bí mật. Năm 1957, bà đi học lớp chính trị cao cấp đầu tiên tại Trường Nguyễn Ái Quốc rồi được giữ lại trường làm cán bộ giảng dạy và nghiên cứu. Bà làm Viện trưởng Viện Triết học nhiều năm trước khi về hưu.

Sinh thời, giáo sư Dương Thị Thoa từng tiết lộ, bà thích họ Lê của vua Lê Lợi (Lê Thái Tổ), nên quyết định ghép với tên Thi – một người bạn thân của bà, để tạo nên bí danh Lê Thi, sử dụng trong quá trình hoạt động cách mạng.

Về cuộc sống đời tư, vị nữ giáo sư cũng có nhiều câu chuyện đặc biệt. Chồng bà chính là ông Lê Hồng Hà, một chiến sĩ bảo vệ dưới chân cột cờ trong ngày 2/9/1945. Tuy nhiên, phải rất lâu sau ngày lễ đặc biệt, hai người mới có dịp gặp lại nhau, nảy sinh tình cảm và xây dựng mái ấm riêng.

Cùng bước lên kéo cờ với giáo sư Dương Thị Hoa là một người phụ nữ dân tộc Tày. Sau buổi lễ, một người về hàng ngũ nữ du kích chiến khu, người còn lại về hàng ngũ phụ nữ Hà Nội nên cả hai hoàn toàn mất liên lạc.

Phải đến 44 năm sau khi có dịp gặp gỡ tại buổi họp của Trung đoàn Thủ đô tại Viện Bảo tàng Quân đội Việt Nam, bà Thoa mới biết người kia tên thật là Đàm Thị Loan, phu nhân của cố Đại tướng Hoàng Văn Thái.

Bà Đàm Thị Loan tên thật là Đàm Thị Nết (1926 – 2010), người dân tộc Tày, sinh tại xã Bình Long, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng.

Năm 1940, bà theo các cán bộ Việt Minh tham gia kháng chiến, lấy bí danh là Thanh Xuân. Đến ngày 2/9/1945, bà Loan vinh dự nhận nhiệm vụ kéo cờ Tổ quốc cùng giáo sư Dương Thị Thoa. Trong 60 ngày đêm Trung đoàn Thủ Đô chiến đấu với quân Pháp xâm lược, bà là đội viên Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, tham gia cầm súng chiến đấu và cùng đơn vị rút khỏi Hà Nội ngày 17/2/1947.

Cuộc đời quân ngũ của bà Đàm Thị Loan gắn liền với hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Bà được thăng hàm Thiếu tá năm 1975, Trung tá năm 1977, sau đó tiếp tục công tác trong quân ngũ đến khi nghỉ hưu.