Cà Mau: Bài toán giữ đất, giữ nước, giữ người trước biến đổi khí hậu

LTS: Ngày 17/11/2017, Chính phủ ban hành Nghị quyết 120/NQ-CP về phát triển bền vững vùng Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH). Từ đó làm nền tảng vững chắc cho cả khu vực năng động này trong tương lai với kỳ vọng “bứt phá”.

Sau ba năm thực hiện Nghị quyết 120, nơi cực Nam tổ quốc, Cà Mau đã và đang có nhiều giải pháp phát triển kinh tế xã hội thích ứng với biến BĐKH.

Dịp sơ kết 03 năm thực hiện Nghị quyết 120/NQ-CP, phóng viên có cuộc trao đổi với ông Lê Quân - Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau về bài toán giữ đất, giữ nước, giữ người trước ảnh hưởng của BĐKH.

Ông đánh giá vế tính cấp thiết của Nghị quyết 120/NQ-CP đối với Cà Mau?

Nghị quyết 120 với các quan điểm chỉ đạo và các giải pháp mang tính đột phá, thể hiện một tầm nhìn, khát vọng phát triển nhanh, bền vững, “thuận thiên” của vùng ĐBSCL.

Ba vấn đề được Nghị quyết 120 nhấn mạnh, cũng là ba thách thức rất lớn đối với Cà Mau trong quá trình phát triển: giữ đất, giữ nước, giữ người. Đây là ba vấn đề rất lớn và quan trọng cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Với Cà Mau, hiểu đơn giản, giữ đất là phòng chống sạt lở, không để mất đất ven sông, ven biển; giữ nước là quản lý có hiệu quả nguồn nước phục vụ cho sản xuất, sinh hoạt của người dân; giữ người là bảo vệ tính mạng, sự sống và phát triển của con người, hạn chế tình trạng di dân, dịch chuyển lao động đi nơi khác.

Cà Mau đã và đang triển khai thực hiện việc “giữ đất” như thế nào, thưa ông?

Cà Mau có bờ biển dài 254 km; thời gian qua trên toàn tuyến bờ biển có khoảng 150km bị sạt lở ngày càng nghiêm trọng, mỗi năm sạt lở từ 20-50m, bình quân mỗi năm bờ biển của Cà Mau bị sạt lở mất khoảng 450ha. Bên cạnh đó, sạt lở bờ sông cũng là vấn đề lớn đặt ra với Cà Mau giống như nhiều tỉnh ĐBSCL. Giữ đất của Cà Mau đồng nghĩa với giữ rừng. Với nước biển dâng và BĐKH, do lượng phù sa giảm mạnh, rừng ven biển của Cà Mau bị giảm nhanh chóng. Trên nhiều tuyến đê biển Tây đã không còn rừng ven biển. Hình ảnh “đất biết sinh, rừng biết đi” được biết đến trước đây giờ không còn phù hợp nữa.

Ông Lê Quân (đứng thứ 2, từ phải sang) khảo sát thực tế công tác quy hoạch tại huyện Năm Căn (Cà Mau)

Thời gian qua, với sự hỗ trợ tích cực của các Bộ, ngành Trung ương, sự cố gắng nỗ lực của Cà Mau, trong hơn 10 năm qua tỉnh đã xây dựng được hơn 50km kè bảo vệ bờ biển. Kết quả đạt được khá tốt, nhưng so với yêu cầu thì còn thiếu hụt rất xa, chỉ mới kè được khoảng 30% các đoạn bờ biển sạt lở nghiêm trọng và rất nghiêm trọng, chỉ mới bảo vệ được 20% chiều dài bờ; với nguồn lực và tiến độ như hiện nay thì 40 năm nữa Cà Mau mới hoàn thành việc bảo vệ bờ biển.Trong khi đó, điều khó khăn nhất trong bảo vệ bờ biển hiện nay là thiếu nguồn lực đầu tư; trong khi đó, các qui định pháp luật hiện hành quản lý rất nghiêm ngặt vùng ven biển, chúng ta chưa có cơ chế, chính sách để huy động, thu hút nguồn lực đầu tư.

Để giữ đất, Cà Mau đang thay đổi cách tiếp cận nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu. Thay vì bị động hoặc trông vào các giải pháp đê cứng, Cà Mau tiếp cận thu hút phát triển kinh tế biển ven bờ gắn với hệ thống “đê, kè mềm”, phát triển các dự án điện năng lượng tái tạo, nuôi trồng thủy sản ven bờ gắn với tạo các lớp chắn sóng, tạo vùng bồi lắng và tái tạo rừng ngập mặn.

Ví dụ, dự án điện gió góp phần chắn sóng và gió; dự án điện mặt trời ven biển với hệ thống kè mềm chắn sóng góp phần tạo vùng bồi lắng và vùng nước nuôi biển. Thay vì phá bỏ rừng để phát triển kinh tế, các dự án sẽ giúp giữ đất, tái trồng rừng ngập mặn. Hiện tiếp cận này được nhiều doanh nghiệp quan tâm lập dự án; nhất là dọc bờ biển Tây của Cà Mau. Qua đó, tỉnh Cà Mau sẽ giảm được áp lực đầu tư công vào các công trình đê kè ven biển.

Tuy nhiên, điểm vướng mắc hiện nay là thủ tục cấp phép đầu tư gặp khó khăn do vướng mốc giới rừng. Thực tế rừng không còn do đã bị sóng đánh tan; nhưng trên hồ sơ, mốc giới vẫn là rừng. Do đó, Cà Mau đang kiến nghị Chính phủ và các Bộ ngành đánh giá đúng thực trạng rừng hiện nay, và tăng thẩm quyền, sự chủ động của địa phương hơn. 

Giải pháp kè ven biển đã và đang phát huy tác dụng bảo vệ vành đai rừng phòng hộ ven biển và vùng đất sản xuất bên trong tại Cà Mau

Còn về giữ nước, Cà Mau có giải pháp gì với xâm ngập mặn, thiếu nước ngọt?

Cà Mau là tỉnh ven biển, nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất chủ yếu từ nước trời; lượng mưa bình quân hàng năm khoảng 2.350 mm, năm cao nhất lên đến 2.800 mm; nếu có giải pháp quản lý tốt nguồn nước trời, có biện pháp sử dụng nước tiết kiệm thì nguồn nước trời đủ đảm bảo cho sản xuất, sinh hoạt. Tuy nhiên, do chưa có giải pháp hợp lý nên tình trạng thừa nước ngọt, gây ngập úng trong mùa mưa và tình trạng thiếu nước ngọt, gây sụp lún trong mùa khô diễn ra ngày càng phức tạp; bên cạnh đó, do thiếu giải pháp công trình nên tình trạng triều cường gây ngập úng các khu đô thị, khu dân cư, xâm nhập mặn gây thiệt hại đến sản xuất ngày càng nghiêm trọng.

Vấn đề thiếu nước ngọt vào mùa khô và thừa nước ngọt vào mùa mưa đang ngày càng nghiêm trọng. Do đó, ưu tiên của Cà Mau trong những năm tới nhằm vào hai nhóm giải pháp chính:

Đó là cần tái cấu trúc lại sản xuất nông nghiệp. Giống, cây, con, ứng dụng khoa học công nghệ… góp phần giải quyết tốt bài toán này. Cà Mau đang đẩy mạnh đề án tái cấu trúc nông nghiệp, hình thành các tiểu vùng khép kín gắn với hệ thống thủy lợi nội đồng thích ứng với BĐKH. Chuyển đổi những vùng sản xuất ngọt kém hiệu quả sang hệ sinh thái mặn, lợ. Tích nước ngọt thông qua xây dựng hệ thống ao, hồ nội đồng. Mô hình tôm lúa, tôm cá đã được thí điểm thành công; giúp thích ứng với thời tiết. Cà Mau cũng đặt nhiều kỳ vọng vào các dự án thủy lợi dẫn nước tới bán đảo Cà Mau…

Cuối cùng, di dân cũng là vấn đề rất lớn đặt ra, Cà Mau nhìn nhận vấn đề này ra sao?

Cà Mau có khoảng 1,2 triệu người, trong đó lực lượng lao động gần 700.000 người. Tuy nhiên, hiện khoảng 200 ngàn người, chiếm gần 1/3 lao động của tỉnh đang làm việc ở tỉnh ngoài; tập trung chủ yếu ở Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai.

Nguyên nhân lớn nhất là Cà Mau chưa có nhiều việc làm chất lượng và có thu nhập tốt. với điều kiện cơ sở hạ tầng còn nhiều yếu kém, nhất là hạ tầng logistics; chất lượng nguồn nhân lực còn thấp, bài toán thu hút đầu tư của Cà Mau trong những năm qua gặp nhiều khó khăn.

Hiện hơn 50% lực lượng lao động là lao động nông nghiệp. Trong khi nuôi trồng thủy sản, nhất là thủy sản sinh thái có tính thời vụ và sử dụng không nhiều lao động. Nhiều vùng nông thôn của Cà Mau đối diện với thực tế không còn nhiều lao động trẻ tại chỗ.

Cà Mau nhìn nhận bài toán giữ dân phải được triển khai đồng bộ với bài toán phát triển nguồn nhân lực và thu hút đầu tư, nâng cao chất lượng việc làm, an sinh xã hội.

Có hai hướng được ưu tiên: Thứ nhất, khi tại chỗ chưa có nhiều việc làm tốt, cần chủ động thích ứng với hiện tượng di dân. Nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, tăng cường phân luồng và đào tạo nghề cần được ưu tiên hơn nữa. Giải pháp này giúp con em Cà Mau có được việc làm và thu nhập tốt hơn khi đi làm việc ngoài tỉnh.

Thứ hai, tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, thu hút đầu tư, đẩy mạnh khởi nghiệp, đẩy mạnh tái cấu trúc khu vực nông nghiệp gắn với ứng dụng công nghệ thông tin… Giúp doanh nghiệp phát triển nhằm tạo việc làm tại chỗ và giữ dân.

Xin cảm ơn ông!

Việt Nam nghiêm túc thực hiện các cam kết ứng phó biến đổi khí hậu

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh nhấn mạnh, biến đổi khí hậu là một thách thức toàn cầu, đòi hỏi giải pháp toàn cầu.

Trần Thường thực hiện