Vụ việc khiến nhiều người nhớ lại sự tương đồng hồi năm 2016, với Nga, ông Trump là ứng viên khi đó và Hillary Clinton, nhưng lần này là với một đất nước mới (Ukraina) và con người mới – Joe Biden và con trai Hunter của ông.

Và tất nhiên, ông Donald Trump vẫn là nhân vật trung tâm.

{keywords}
Ảnh: BBC

Do cuộc tranh cãi hiện nay khá khó theo dõi, nên BBC nêu ra một số vấn đề liên quan nhất:

Tại sao vụ việc nghiêm trọng?

Những người chỉ trích ông Trump gay gắt nhất cáo buộc rằng, nhà lãnh đạo Mỹ sử dụng quyền lực của Tổng thống để ép Ukraina phải đào bới thông tin thất thiệt về một đối thủ chính trị, thành viên Dân chủ Joe Biden. Phía ông Trump và những người ủng hộ cáo buộc vị cựu Phó Tổng thống lợi dụng quyền lực để gây áp lực buộc Ukraina phải rút khỏi một cuộc điều tra hình sự mà có thể dính đến con trai ông, Hunter.

Ông Biden hiện đang là gương mặt hàng đầu cho vị trí ứng viên Đảng Dân chủ để ra đấu với ông Trump trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm tới.

Vụ việc bắt nguồn từ đâu?

Ông Trump và Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky đã điện đàm với nhau ngày 25/7. Tổng thống Mỹ được cho là đã thúc ép người đồng cấp Ukraina điều tra cựu Phó tổng thống Biden. Ông có thể cũng bàn bạc khoản 250 triệu USD viện trợ quân sự mà Quốc hội đã thông qua cho Ukraina – mà chính quyền Trump đã quyết định hoãn giải ngân cho đến giữa tháng 9.

Báo Washington Post cùng nhiều hãng truyền thông Mỹ đưa tin, ông Trump nói với quyền Chánh văn phòng Nhà Trắng Mick Mulvaney là hãy giữ lại khoản viện trợ này ít nhất một tuần trước cuộc điện đàm.

Ông Trump xác nhận những gì?

Tổng thống Mỹ nói ông đã trao đổi với ông Zelensky về tham nhũng, về Biden và người con trai Hunter cùng nhiều vấn đề khác. Đó là một "cuộc trò chuyện thú vị" trên điện thoại - một cuộc gọi "hoàn hảo", ông Trump mô tả.

Mỹ viện trợ cho Ukraina nên "chúng tôi muốn đảm bảo quốc gia đó trung thực", ông nói thêm. Trên Twitter, ông thẳng thừng hơn khi nói rằng cuộc tranh cãi là do phe Dân chủ và "Truyền thông quanh co" tạo ra.

Các chính trị gia Mỹ nói sao?

Các thành viên Dân chủ tại Quốc hội cho rằng, cuộc điện đàm – được một người nêu ra trong đơn tố giác – là rất quan trọng bởi nó giúp đưa ra ánh sáng các thỏa thuận của Tổng thống với nhà lãnh đạo nước ngoài.

Theo những người chỉ trích Nhà Trắng, Tổng thống Trump đã gây áp lực đối với ông Zelensky, đề nghị người đồng cấp Ukraina yêu cầu các quan chức trong chính phủ điều tra các hoạt động kinh doanh liên quan tới Hunter Biden, người đang là thành viên hội đồng quản trị của một công ty thuộc sở hữu của một ông trùm Ukraina.  

Phe Dân chủ cho rằng, Tổng thống muốn người Ukraina điều tra tham nhũng vì điều này gây tổn hại cho uy tín của cha con ông Biden.

Phía các thành viên Cộng hòa lại tỏ ra rất kiệm lời về vụ việc. Thực tế này thể hiện tính chất chia rẽ đảng phái vốn có ở Washington. Tuy nhiên, ít nhất một người Cộng hòa, Mitt Romney, thượng nghị sĩ bang Utah, nói rằng ông muốn biết nhiều hơn nữa.

Điều gì xảy ra với đơn của người tố giác?

Sau khi nhận được đơn kiện, vị tổng thanh tra đã thông báo cho quyền Giám đốc tình báo quốc gia Joseph Maguire và nói vấn đề rất "khẩn thiết". Luật tố giác cộng đồng tình báo quy định giám đốc có 7 ngày để chuyển đơn tố giác đến các ủy ban tình báo quốc hội.

Điều đó đã không xảy ra.

Thay vào đó, theo NY Times, ông Maguire nói với một luật sư và người này bảo với ông vấn đề không "cấp thiết", ít nhất theo các tiêu chuẩn pháp lý. Kết quả là, ông Maguire quyết định rằng các thành viên thuộc các ủy ban giám sát quốc hội không nhất thiết phải xem đơn. 

Ngày 9/9, Tổng thanh tra thông báo với Quốc hội về sự tồn tại của đơn tố giác nhưng không nói về nội dung của nó. Các thành viên Dân chủ đòi công bố thêm thông tin – trong đó có bản ghi cuộc gọi của ông Trump. Chính quyền Trump ban đầu từ chối hợp tác, nhưng sau đó đích thân Tổng thống thông báo sẽ cho công bố bản ghi "đầy đủ, được giải mật hoàn toàn và không chỉnh sửa" của cuộc điện đàm.

"Các bạn sẽ thấy đó là một cuộc gọi rất thân thiện và hoàn toàn phù hợp", ông khẳng định.

Và mọi chuyện hiện đang dừng lại ở đó.

Ông Maguire dự kiến sẽ điều trần công khai trước Ủy ban tình báo Hạ viện trong ngày 26/9, và các nhà lập pháp nhiều khả năng sẽ bày tỏ mong muốn nhìn thấy đơn tố giác. Nếu điều đó không xảy ra, Chủ tịch Ủy ban Tình báo Hạ viện Adam Schiff có thể sẽ đâm đơn kiện để được nhìn thấy lá đơn, theo CNN.

Tổng thống làm gì sai?

Cáo buộc tai hại nhất là Tổng thống gây áp lực đối với một nhà lãnh đạo nước ngoài vì thông tin gây hại cho một đối thủ chính trị trong khi đang nắm giữ triển vọng viện trợ quân sự của Mỹ.

Điều đó có hợp pháp không? Có một tiền lệ còn rất mới, theo BBC.

Nhiều người có thể nhớ ngay đến cuộc điều tra kéo dài 2 năm của ông Robert Mueller về mối quan hệ giữa chiến dịch Trump và sự can thiệp bầu cử của Nga năm 2016. Báo cáo của Mueller nêu chi tiết các hợp đồng giữa chiến dịch Trump và các công dân Nga, trong đó có cuộc gặp hồi tháng 6/2016 giữa các quan chức chiến dịch cấp cao như Donald Trump Jr và một số người Nga có quan hệ với Kremlin.

Đã có một số tranh luận liệu việc mời chào nghiên cứu đối lập từ một chính phủ nước ngoài có cấu thành vi phạm tài chính chiến dịch hay không, nhưng ông Mueller từ chối đưa ra tội danh.

Cuộc gọi của Tổng thống Trump với người đồng cấp Ukraina cũng tiềm tàng vi phạm một số luật hối lộ liên bang. Tuy nhiên, công tố viên đặc biệt Mueller từng kết luận rằng các hướng dẫn chính sách của Bộ Tư pháp cấm một tổng thống đương chức bị truy tố, kể cả nếu ông Trump có vi phạm nào đó bằng hành động của mình.

Những gì của năm 2016 đang lặp lại?

Như đã đề cập ở trên, rõ ràng có tương đồng giữa câu chuyện liên quan Ukraina hiện nay và các sự kiện xung quanh câu chuyện Nga can thiệp bầu cử Mỹ năm 2016. Tuy nhiên có nhiều khác biệt chính.

Trở lại năm 2016, ông Trump là một công dân khát khao bước vào Nhà Trắng. Chiến dịch của ông có thể đã được tiếp cận bởi nhiều người nước ngoài cung cấp hỗ trợ, nhưng theo cuộc điều tra của Mueller, mọi đề nghị đều không đi đến đâu hoặc bị từ chối thẳng.

Giờ đây, ông Trump – với tất cả các quyền hạn sẵn có của Tổng thống – được cho là chủ động liên lạc với một nhà lãnh đạo nước ngoài. Tuy ông phủ nhận gây áp lực với người đồng cấp Ukraina, phe chỉ trích chỉ ra rằng việc trì hoãn viện trợ quân sự trong khi liên tục yêu cầu một cuộc điều tra về cha con Biden làm cho mục tiêu của ông Trump trở nên rõ như pha lê.

Thanh Hảo