Sau hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 45 năm 2012, giới quan sát rất hồi hộp theo dõi diễn biến của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN và các Hội nghị có liên quan năm nay tại Brunei – sự kiện quan trọng hàng đầu trong các hoạt động của ASEAN hàng năm – và đã thở phào nhẹ nhõm khi chuỗi hội nghị không những đã diễn ra suôn sẻ, ASEAN đã duy trì được đoàn kết và tiếng nói đối với các vấn đề hệ trọng của khu vực, mà còn đạt một số tiến triển khá tích cực trong vấn đề Biển Đông, góp phần tạo dựng và củng cố “lòng tin chiến lược” ở khu vực.
Bước sang năm 2013, dưới nhiệm kỳ Chủ tịch của Brunei, tình hình Biển Đông tiếp tục tiềm ẩn nhiều nhân tố hết sức phức tạp, khó lường. Trung Quốc tiếp tục mở rộng hoạt động trái phép trên thực địa, tập trận đổ bộ lên bãi cạn James Shoal ở sâu phía Nam của Biển Đông cách bờ biển Malaysia chỉ 80km; đơn phương ban hành lệnh cấm đánh bắt cá đối với vùng biển thuộc đặc quyền kinh tế của Việt Nam và Philippines, ban hành Hộ chiếu có in hình đường lưỡi bò, đẩy mạnh xây dựng thành phố Tam Sa, và có các biện pháp đối xử thô bạo đối với ngư dân các nước... cùng nhiều biện pháp khác nhằm áp đặt và thực thi yêu sách chủ quyền vô lý và trái phép ở Biển Đông. Trong khi vụ việc ở bãi Hoàng Nham còn chưa được giải quyết thì lại phát sinh vụ việc mới ở bãi Cỏ Mây khiến dư luận hết sức lo ngại nguy cơ bùng phát một xung đột mới.
 |
Là quốc gia có dân số ít nhất ASEAN, với vẻn vẹn khoảng 400.000 dân, gánh nặng về tổ chức hàng loạt các hội nghị của ASEAN với quy mô cả ngàn người từ hàng chục quốc gia đối với Brunei là rất lớn. Song điều khiến các nhà quan sát lo ngại hơn cả là việc liệu trong nhiệm kỳ do Brunei làm Chủ tịch ASEAN, tổ chức này có thể duy trì được đoàn kết nội khối để nói lên được tiếng nói và lợi ích của mình hay không trước việc gia tăng và cạnh tranh ảnh nước giữa các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật, Nga, Ấn độ ở khu vực đang ngày càng gay gắt. Song kết quả cho thấy các hội nghị cấp Ngoại trưởng vừa qua tại Brunei đã thành công, nhất là trong vấn đề Biển Đông, ASEAN đã đạt được một số tiến triển rất đáng ghi nhận.
Thứ nhất, mặc dù là vấn đề rất “nhạy cảm” vì dễ đụng chạm tới lợi ích khác biệt của các nước lớn song, các Ngoại trưởng ASEAN cũng như các Hội nghị với các đối tác khác đã không né tránh hoặc chỉ đề cập qua loa vấn đề Biển Đông. Trái lại, các Ngoại trưởng đã đạt nhận thức chung rằng vấn đề Biển Đông có ảnh hưởng tới hòa bình, ổn định chung của cả khu vực, do vậy là lợi ích chung của ASEAN và cần phải nằm trong chương trình nghị sự của các Hội nghị. Nhận thức đó của ASEAN khác hẳn tình hình năm 2012, khi có tiếng nói cho rằng vấn đề Biển Đông chỉ là tranh chấp giữa các bên có tuyên bố chủ quyền. Nhờ đó, vấn đề Biển Đông đã được thảo luận sâu, trực diện và với tinh thần xây dựng tại các Hội nghị lần này của ASEAN.
Trong khuôn khổ diễn đàn An ninh khu vực ASEAN (ARF), vấn đề Biển Đông cũng là một trọng tâm được các bên thảo luận sâu sắc và thẳng thắn. Đáng chú ý, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry lần đầu tiên tham dự ARF đã tiếp tục khẳng định chính sách và lập trường rõ ràng của Mỹ, rằng tranh chấp biển Đông cần phải giải quyết bằng biện pháp hòa bình, kể cả thông qua các cơ quan tài phán quốc tế, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực.
Thứ hai, vấn đề Biển Đông đã được nêu đậm nét hơn mọi năm trong Thông cáo chung của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 46, phản ảnh chất lượng đồng thuận và tiếng nói chung của ASEAN trong vấn đề Biển Đông đã phần nào được củng cố và tăng cường.
Ngoài việc tiếp tục nhấn mạnh các nguyên tắc căn bản trong xử lý tranh chấp Biển Đông như Tuyên bố 6 điểm của ASEAN tháng 7/2012, Tuyên bố kỷ niệm 10 năm ký DOC, nguyên tắc căn cứ trên luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, tuân thủ và thực thi đầy đủ DOC, tiến tới xây dựng COC.... điểm mới của Thông cáo chung là các Ngoại trưởng đã nhấn mạnh đến một số các biện pháp và sáng kiến cụ thể mà các bên cần thực thi nhằm xây dựng lòng tin và kiểm soát tình hình ở Biển Đông, như việc các Ngoại trưởng nhất trí tăng cường trao đổi về tình hình Biển Đông, thảo luận về việc kiểm soát các sự cố trên biển, nhất trí lập đường dây nóng nhằm phản ứng nhanh chóng và kịp thời khi có sự cố xảy ra, tăng cường hợp tác cứu trợ, cứu nạn người và tàu thuyền gặp nạn trên Biển.
Thứ ba, ASEAN đã thuyết phục Trung Quốc cần chính thức khởi động tham vấn với ASEAN về việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), bắt đầu từ tháng 9/2013 tại Bắc Kinh. Đây là một bước tiến triển mới mà ASEAN và cộng đồng quốc tế nói chung đã mong chờ từ Trung Quốc. Còn nhớ tại chính hội nghị Ngoại trưởng ASEAN và Trung Quốc năm 2012 tại Phnom Pênh, triển vọng cho một cuộc tham vấn như vậy còn xa vời khi Trung Quốc vẫn luôn khăng khăng “điều kiện chưa chín muồi”.
Tuy giới quan sát đánh giá một cách thận trọng bước khai thông lần này vẫn chưa phải là một bước ngoặt mang tính đột phá trong tình hình Biển Đông, cộng đồng khu vực và quốc tế đều ghi nhận tiến triển tích cực này phản ảnh các nỗ lực từ cả phía ASEAN và Trung Quốc nhằm kiểm soát tình hình Biển Đông, và hy vọng các cuộc tham vấn giữa ASEAN và Trung Quốc sẽ khởi đầu cho một tiến trình đàm phán chính thức về COC.
Sự tham gia và đóng góp tích cực của Đoàn Việt Nam tại các Hội nghị vừa qua đã góp một phần không nhỏ tạo ra các chuyển biến tích cực nói trên. Với tinh thần thẳng thắn và trách nhiệm, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã khẳng định hòa bình, ổn định ở Biển Đông là quan tâm chung của cộng đồng khu vực và thế giới; các sự kiện phức tạp vừa qua ở Biển Đông không chỉ đe dọa tới an ninh của các nước trực tiếp có liên quan mà còn ảnh hưởng tới môi trường bình yên chung của cả khu vực, đe dọa tính nghiêm minh của luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982, trái với tinh thần và lời văn của Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông.
Bộ trưởng Phạm Bình Minh khẳng định lập trường có nguyên tắc của Việt Nam trong vấn đề Biển Đông; kêu gọi triển khai các biện pháp nhằm lấy lại lòng tin giữa tất cả các bên ở Biển Đông, trong đó đặc biệt nhấn mạnh việc tất cả các bên liên quan cần nghiêm túc và thiện chí tôn trọng những nguyên tắc và cam kết đã thỏa thuận như DOC, Tuyên bố Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về Biển Đông, tôn trọng luật pháp quốc tế và Công ước Luật Biển 1982, kiềm chế và không sử dụng vũ lực, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình.
Bộ trưởng cũng kêu gọi các bên cần nỗ lực hơn nữa nhằm sớm đàm phán chính thức về việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC), cho rằng năm 2013 rất phù hợp để khởi động tiến trình này vì là năm kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ đối tác chiến lược ASEAN – Trung Quốc. Những đóng góp khác của đoàn Việt Nam thúc đẩy hợp tác, xây dựng lòng tin đã được Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN đánh giá cao và phản ảnh trong Thông cáo chung của các Ngoại trưởng ASEAN.
Những tiến triển đáng khích lệ nói trên tại các Hội nghị ASEAN vừa qua tại Brunei là một thành công đáng ghi nhận của ASEAN trong việc duy trì vai trò trung tâm dẫn dắt và tiếng nói của mình đối với các vấn đề trọng yếu của khu vực, đặc biệt là vấn đề Biển Đông, lấy lại lòng tin của khu vực và thế giới đối với vai trò trung tâm của tổ chức trong cấu trúc an ninh khu vực sau năm 2012 đầy sóng gió.
Việc các nước trong và ngoài khu vực không né tránh mà thẳng thắn trao đổi một cách công khai, minh bạch, với tinh thần xây dựng vấn đề Biển Đông trong một môi trường đa phương cũng chính là biện pháp giúp củng cố các chuẩn mực khu vực và thế giới trong việc kiểm soát và giải quyết tranh chấp, qua đó góp phần củng cố “lòng tin chiến lược” ở khu vực.
Thành công của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN tại Brunei đã chứng tỏ “phương cách ASEAN” - giá trị truyền thống đã được thời gian thử thách của tổ chức này – thể hiện ở sự kiên trì lắng nghe, tôn trọng ý kiến và lợi ích của nhau, thường xuyên tham vấn nhau để xây dựng đồng thuận nội khối trong khi vẫn duy trì tính linh hoạt cần thiết tiếp tục có giá trị phù hợp và phát huy hiệu quả trong bối cảnh mới của tình hình khu vực của chúng ta. Sự đoàn kết của ASEAN đã khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN trong mọi vấn đề liên quan tới khu vực.
Trường An
.svg){kind=icon}
