Bác sĩ người Ai Cập Ayman al-Zawahri, nhân vật số 1 của al-Qaeda, được cho là sẽ kế nhiệm Osama bin Laden sau khi trùm khủng bố này bị Mỹ tiêu diệt.

Thế giới phản ứng về cái chết của Bin Laden
Làm thế nào Mỹ giết được Bin Laden
Tổng thống Mỹ: Bin Laden đã chết
Người Mỹ hò reo với tin Bin Laden bị tiêu diệt
Con đường thành trùm khủng bố của Bin Laden

Ayman al-Zawahri trong một đoạn video.

Zawahri là bộ não đứng sau bin Laden và mạng lưới al-Qaeda. Y cũng là khuôn mặt hay xuất hiện trong các thông điệp video lên án Mỹ cùng các đồng minh. Trong clip mới nhất hồi tháng trước, y đứng ra kêu gọi người Hồi giáo chống lại NATO và quân đội Mỹ ở Libya.   

Sinh ra trong một gia đình thượng lưu ở một vùng phụ cận Cairo, Zawahri là nhân vật đứng thứ 2 sau bin Laden trong danh sách "những tên khủng bố cần truy nã gắt gao nhất" của FBI. 

Cả bin laden và Zawahiri đều thoát được các chiến dịch vây bắt khi liên quân do Mỹ đứng đầu lật đổ chế độ Taliban ở Afghanistan cuối năm 2001 sau loạt vụ khủng bố kinh hoàng ngày 11/9 nhằm vào các thành phố Mỹ.

Tuy nhiên, vào ngày 1/5, Tổng thống Barack Obama thông báo bin Laden đã bị tiêu diệt trong một cuộc đọ súng với quân đội Mỹ và thi thể của y đã được tìm thấy. Không có thông tin nào về Zawahri.

Luôn đeo kính và có bộ râu hoa râm, Zawahri nổi lên hồi tháng 11/2008 khi y công kích Tổng thống mới đắc cử của Mỹ, Barack Obama, là "house Negro" (tên hầu da đen), một thuật ngữ khinh miệt mà lãnh đạo người Mỹ Hồi giáo da đen Malcolm X từng dùng trong thập niên 1960 để chỉ những nô lệ da đen trung thành với chủ da trắng. 

Trong một video sau đó, hồi tháng 9/2009, Zawahri lại nhắm vào Obama, nói ông không có gì khác người tiền nhiệm George W. Bush. 

Cũng giống như bin Laden, Zawahri từ lâu được cho là ẩn náu dọc khu vực biên giới Afghanistan - Pakistan. Video cuối cùng mà Zawahri và bin Laden  xuất hiện cùng nhau được al Jazeera phát sóng ngày 10/9/2003, trong đó cả hai đang đi bộ ở khu vực đồi núi, kêu gọi thánh chiến và ca ngợi nhóm không tặc 11/9.  

Theo giới phân tích, Zawahri là người tổ chức chỉ huy của al-Qaeda và là cố vấn thân cận nhất của bin Laden.

Trong một video sau loạt vụ khủng bố 11/9, Zawahri gọi sự kiện đẫm máu này là một "chiến thắng vĩ đại" đạt được "nhờ Đấng tối cao". 

Không phải lúc nào Zawahri cũng "hăm hở" như thế. Khi liên quân do Mỹ đứng đầu lật đổ Taliban năm 2001, các nguồn tin Afghanistan mô tả Zawahri nổi cơn thịnh nộ khi thấy các chiến binh Taliban thờ ơ vẫn chơi cầu lông đằng sau chiến tuyến trong khi bom Mỹ thả như mưa từ trên trời. 

Zawahri và bin Laden gặp nhau vào giữa thập niên 1980 khi cả hai ở thành phố Peshawar của Pakistan để hỗ trợ lực lượng nổi dậy chống quân Xô Viết ở Afghanistan. Sau đó, hai nhân vật này gắn bó chặt chẽ với nhau.

Sinh năm 1951, Zawahri là con trai của một giáo sư khoa dược và là cháu trai thầy tế tại Al Azhar, một trong những nhà thờ quan trọng nhất trong thế giới Hồi giáo. 

Zawahri tốt nghiệp trường y danh giá nhất Ai Cập năm 1974 và tốt nghiệp chuyên ngành hai khoa phẫu thuật. Lúc đó, y tham gia vào Tình anh em Hồi giáo, một phong trào muốn lập ra một nhà nước Hồi giáo đơn lẻ. 

Tổ chức Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập được thành lập năm 1973 và Zawahri cũng tham gia. Khi các thành viên của tổ chức này ám sát Tổng thống Anwar Sadat năm 1981, Zawahri nằm trong số 301 người bị bắt giữ.

Sau đó, Zawahri ra hầu tòa nhưng được trắng án. Mặc dầu vậy, y vẫn phải ngồi tù 3 năm vì mang một khẩu súng lục không giấy phép. Khi được tự do, Zawahri tìm đường đến Pakistan và tại đây, y làm việc cho Hội chữ thập đỏ chữa trị cho các chiến binh bị thương trong cuộc chiến Afghanistan. 

Đảm nhận quyền lãnh đạo tổ chức Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập năm 1993, Zawahri là một nhân vật then chốt trong một chiến dịch giữa những năm 1990 nhằm thành lập một nhà nước Hồi giáo thuần túy tại đây. Hơn 1.200 người Ai Cập đã phải bỏ mạng trong chiến dịch này. 

Năm 1999, một tòa án binh Ai Cập tuyên án tử hình vắng mặt đối với Zawahri. Y cũng bị kết tội liên quan tới các vụ đánh bom nhằm vào đại sứ quán Mỹ ở Kenya và Tanzania năm 1998. 

Vài ngày sau các vụ đánh bom đó, Zawahri gọi điện cho một phóng viên Pakistan, phủ nhận trách nhiệm song kêu gọi người Hồi giáo "tiếp tục thánh chiến chống lại người Mỹ và người Do Thái". 

Một giờ sau, các tên lửa hành trình Mỹ tấn công nhiều trại huấn luyện của al-Qaeda ở Afghanistan. Cả bin Laden và Zawahri đều chạy thoát.

Có tin vợ của Zawahri là Azza cùng 3 con gái đã thiệt mạng trong một vụ đánh bom ở thành phố Kandahar, Afghanistan, thành trì của Taliban, hồi đầu tháng 12/2001. 

Zawahri thường xuyên xuất hiện trong các thông điệp video và audio kể từ khi đó, chỉ trích cuộc chiến của Mỹ ở Iraq, ca ngợi Taliban và những kẻ đánh bom liều chết tấn công London năm 2005, kêu gọi người Hồi giáo giúp đỡ nạn nhân động đất ở Pakistan. 

Đôi khi, Zawahri cũng chứng tỏ y biết rõ về sự chỉ trích từ những người Hồi giáo không thích kiểu bạo lực bừa bãi của al-Qaeda. 

Thanh Hảo (Theo Reuters)