Trưng bày thuốc lá tràn lan tại điểm bán - Khó kiểm soát

- Khảo sát hơn 2.000 điểm bán lẻ thuốc lá tại 11 tỉnh/thành trên cả nước cho thấy vẫn còn gần 90% số điểm bán vi phạm các quy định về trưng bày thuốc lá, trong đó vi phạm nổi bật nhất là trưng bày quá một bao/một tút của một nhãn hiệu thuốc lá.

Đây là kết quả nghiên cứu do Trường Đại học Y tế công cộng phối hợp với Hội Y tế công cộng Việt Nam thực hiện từ tháng 6 - 8/2015 dưới sự hỗ trợ về tài chính của tổ chức Tobacco Free Kids (Hoa Kỳ) tại 2.106 điểm bán lẻ trên 11 tỉnh/thành phố trên cả nước.

Kết quả nghiên cứu trên cho thấy, mặc dù có sự giảm nhẹ so với trước khi Luật Phòng chống tác hại thuốc lá đươc ban hành nhưng tỷ lệ điểm bán lẻ thuốc lá vi phạm các quy định về trưng bày thuốc lá vẫn còn tương đối cao, gần 90%. Trong đó, nhiều nơi có tỷ lệ vi phạm rất cao như Thái Bình (100%), Đồng Tháp (99,5%), Bình Định (98,5%).

Vi phạm nổi bật nhất là trưng bày quá 1 bao hoặc 1 tút của một nhãn hiệu thuốc lá để tạo thành các điểm quảng cáo hấp dẫn, dễ nhận biết tại điểm bán. Tỷ lệ điểm bán trưng bày quá 1 bao, 1 tút của 1 nhãn hiệu thuốc lá được ghi nhận trong nghiên cứu là 74,1%, giảm 16,5% so với năm 2011. Ngoài ra, thuốc lá còn được trưng bày lẫn với các sản phẩm thông thường khác như kẹo, bánh… tạo ấn tượng rằng thuốc lá không phải là một sản phẩm độc hại. Điều này vô tình thúc đẩy hành vi mua và bắt đầu hút thuốc ở thanh thiếu niên cũng như làm những người đã cai thuốc có nguy cơ tái nghiện, gợi nhớ đến ham muốn hút thuốc trở lại ở những người đang cố gắng bỏ.

Trưng bày quá một bao/một tút của một nhãn hiệu thuốc lá.

Trong khoản 1b, Điều 25 của Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá: “Người chịu trách nhiệm tại điểm bán của đại lý bán buôn, đại lý bán lẻ thuốc lá phải treo biển thông báo không bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi”. Tuy nhiên qua quan sát và ghi nhận của nhóm nghiên cứu, tỷ lệ điểm bán có treo biển thông báo này chỉ chiếm 25,7% số điểm bán được quan sát.

Do việc treo biển có dòng chữ "Cấm bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi" luật chưa có quy định cụ thể về kích thước, vị trí, cỡ chữ. Vì thế, các công ty thuốc lá thường in sẵn các dòng chữ này trên các poster với kích thước nhỏ, ở vị trí khó nhìn và phát miễn phí cho điểm bán lẻ. Trong quá trình nghiên cứu tại các tỉnh thành, chỉ có một vài điểm bán thuốc hiếm hoi có in dòng chữ này trên giấy A4 và dán ở phía trước quầy.

Biển cảnh báo do chủ cửa hàng in và dán trên tủ trưng bày

Bên cạnh việc trưng bày quá số lượng bao thuốc theo quy định, một số điểm bán còn xuất hiện hoạt động trưng bày giấu đi các hình ảnh cảnh báo sức khỏe. Nghiên cứu cho thấy vẫn còn 7,1% số điểm bán trưng bày thuốc lá giấu đi các hinh ảnh cảnh báo sức khỏe trên bao thuốc. Hành vi giấu đi các cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh được quan sát ghi nhận là trưng bày các bao/tút thuốc lá theo phương nằm ngang hoặc đảo lộn đuôi của bao/tút thuốc lá và vì thế, từ phía ngoài chỉ nhìn thấy nhãn hiệu thuốc, không nhìn thấy các hình ảnh cảnh báo sức khỏe.

Trưng bày thuốc lá giấu đi các cảnh báo sức khỏe tại Hà Tĩnh và Hải Phòng

Một trong những yếu tố khác thu hút sự quan tâm của người mua thuốc lá là việc trưng bày các mẫu bao hấp dẫn, chẳng hạn như mẫu bao bắt mắt, sử dụng nhiều màu sắc hay có thể phát sáng trong bóng tối. Đây chính là một hình thức quảng cáo trá hình của các công ty thuốc lá nhằm thu hút những người tiêu dùng. Trong tổng số 2.106 điểm bán lẻ thuốc lá trong nghiên cứu, có 29,7% số cửa hàng có hoạt động kinh doanh cũng như trưng bày các sản phẩm thuốc lá hấp dẫn người mua.

Do nhận thức của các chủ cửa hàng về các quy định cấm quảng cáo và khuyến mại thuốc lá còn hạn chế cũng như các khó khăn trong công tác quản lý, giám sát các điểm bán lẻ thuốc lá của các cơ quan chức năng nên tình trạng vi phạm về quảng cáo, trưng bày thuốc lá vẫn còn phổ biến và khó kiểm soát.

Anh Tuấn