Kênh truyền hình Hồng Kông ghi lại hình ảnh và lời phát biểu của ông Tập Cận Bình: "Có một số đối tượng nước ngoài, với cái bụng no tròn, không còn việc gì để làm nên cứ cố chỉ tay vào đất nước chúng ta. Trung Quốc không xuất khẩu cách mạng, nghèo đói, Trung Quốc cũng không khiến ai đau đầu. Vậy người ta còn muốn gì nữa?"
Tập Cận Bình gần như chắc chắn sẽ lên nắm giữ chức vụ cao nhất trong Đảng Cộng sản Trung Quốc tại kỳ Đại hội lần thứ 18 sắp diễn ra từ 8/11 - chỉ 2 ngày sau cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ. Ông sẽ nắm quyền lãnh đạo một Trung Quốc tự tin hơn nhiều so với những gì nước Mỹ từng chứng kiến. Ông sẽ nằm quyền lực tối cao tại Trung Quốc tại thời điểm mà mối quan hệ giữa hai nước đang bấp bênh và xấu đi bởi những nghi ngại xung đột lợi ích tại châu Á và bởi các cuộc "tấn công" liên tục vào Trung Quốc trong chiến dịch tranh cử tổng thống của Mỹ.
Trong 4 tháng qua, Trung Quốc đã thể hiện một thái độ táo bạo và dân tộc chủ nghĩa hơn ở châu Á và như nhiều nhà phân tích và nhà ngoại giao chỉ ra, đây có thể chính là tinh thần chung trong nhiệm kỳ dự báo kéo dài 1 thập niên của Tập Cận Bình, chống lại các đồng minh của Mỹ, đặc biệt là Nhật Bản, bởi những gì mà Trung Quốc gọi là để khẳng định chủ quyền lãnh thổ của mình. Là con trai của một viên tướng cách mạng, Tập Cận Bình, 59 tuổi, có mối quan hệ gần gũi với giới quân sự đang vươn lên nhanh chóng của Trung Quốc hơn nhiều vị lãnh đạo sắp mãn nhiệm, Hồ Cẩm Đào vào lúc ông mới nhậm chức. Khi Tập Cận Bình trải qua tầng cấp bậc trong Đảng Cộng sản Trung Quốc, ông đã luôn tận dụng tốt các vị trí tương đương trong Quân đội giải phóng nhân dân (PLA), quen thuộc sâu sắc với những hoạt động bên trong lực lượng vũ trang này.
Theo như các nhà ngoại giao và chuyên gia phân tích Mỹ cũng như Trung Quốc đánh giá, sự kết hợp quyền lực chính trị này giữa một người lãnh đạo đảng và các mối quan hệ tốt đẹp của ông với một quân đội hùng mạnh hơn có thể biến Tập Cận Bình trở thành nhà lãnh đạo đáng gờm mà Washington sẽ phải đối diện.
Christopher K. Johnson, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington và mới đây là chuyên gia phân tích Trung Quốc tại Cục tình báo trung ương Hoa Kỳ, nhận xét: "Vấn đề cơ bản là liệu Tập Cận Bình có chấm dứt sự lênh đênh trong mối quan hệ Mỹ-Trung và có những nước đi cụ thể để tạo nền tảng tích cực cho nó hay không - hay ông sẽ đi theo một con đường khác, mang tính đối đầu hơn".
Câu trả lời có lẽ nằm ở giữa hai khả năng đó.
Trong bài phát biểu tại Washington hồi tháng 2, Tập Cận Bình nói rằng Trung Quốc và Mỹ nên xây dựng một "kiểu mẫu quan hệ mới giữa hai nước lớn trong thế kỷ 21".
Ông gần như không đưa ra những chi tiết vượt ngoài khuôn khổ tôn trọng "lợi ích cốt lõi và các mối quan ngại lớn của nhau", "tăng cường hiểu biết và sự tin tưởng chiến lược" và "củng cố hợp tác và phối hợp trong các vấn đề quốc tế".
Nhưng thực chất, Jin Canrong, giáo sư khoa Nghiên cứu quốc tế tại ĐH Nhân dân, Bắc Kinh, chỉ ra, Tập Cận Bình đang thách thức sự lãnh đạo toàn cầu của Mỹ khi gợi ý rằng Washington nên dành chỗ cho quyền lực đang lên của Trung Quốc.
"Trung Quốc nên gánh vác một số trách nhiệm cùng với Mỹ và Mỹ nên chia sẻ quyền lực với Trung Quốc", tiến sĩ Jin nói. "Giới lãnh đạo Mỹ có thể không thích chuyện này, nhưng họ sẽ phải chấp nhận nó".
Tiến sĩ Jin dự đoán kinh tế Trung Quốc sẽ tiếp tục tăng trưởng với tốc độ cao hơn nhiều Mỹ. "Thực tế đó sẽ làm thay đổi suy nghĩ của họ", ông nói về thái độ của Mỹ trong việc chia sẻ quyền lực với Trung Quốc.
Trước khi trở thành người kế thừa rõ ràng - tăng dần từ kỳ đại hội đảng trước vào năm 2007 lên vị trí Bí thư Ban Bí thư Trung ương và sau đó vài tháng lên chức Phó Chủ tịch nước - Tập Cận Bình vẫn chưa xuất hiện nhiều trước thế giới bên ngoài.
Mặc dù vậy, điều quan trọng là, ông đã dành phần lớn sự nghiệp trước khi chuyển công tác đến Bắc Kinh tại khu vực duyên hải tỉnh Phúc Kiến và Triết Giang đối diện với đảo Đài Loan. Trên cương vị của mình, ông đã nuôi dưỡng mối quan hệ tốt với Đài Loan, và thường xuyên gặp gỡ, trao đổi với giới lãnh đạo doanh nghiệp Đài Loan, những người đã đóng góp những khoản đầu tư khổng lồ giúp đưa hai tỉnh này trở thành một trong những đầu tàu kinh tế mạnh mẽ nhất của Trung Quốc.
Năm 2003, khi ông được thăng chức từ chức vụ Tỉnh trưởng lên Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Hội đồng Nhân dân tỉnh Triết Giang, ông vẫn giữ quan hệ với Đài Loan, ngay cả khi các vấn đề Đài Loan thường được phân cấp cho Tỉnh trưởng quản lý, Joseph Wu, nguyên đại diện Đài Loan tại Washington và thành viên đảng Dân chủ Tiến bộ, cho biết. Trong trung hạn, ông Wu nói, ông đánh giá Tập Cận Bình sẽ "cứng rắn hơn" trong việc kêu gọi hội nhập hơn nữa giữa Đài Loan và Đại lục, một chính sách mà Đài Loan trước nay luôn phản đối.
Kể từ khi trở thành Phó Chủ tịch nước, Tập Cận Bình đã đi thăm 50 quốc gia, một nỗ lực có dự tính nhằm tìm hiểu thế giới trước khi lên nắm quyền, Bo Zhiyue, chuyên gia nghiên cứu tại Viện Đông Á, ĐH Quốc gia Singapore, và chuyên quan sát những vấn đề chính trị tại Trung Quốc, phân tích.
Trong khi đó, Hồ Cẩm Đào chỉ có 17 chuyến thăm nước ngoài trong suốt nhiệm kỳ Phó Chủ tịch nước của mình.
Một trong những thay đổi lớn trong thập niên vừa qua, khi chính sách đối ngoại Trung Quốc tập trung chủ yếu vào bảo đảm nguồn nguyên liệu thô nhập khẩu phục vụ nền kinh tế trong nước đang tăng trưởng nhanh, là việc chú trọng hơn vào việc xây dựng quân đội để bảo vệ lợi ích của Trung Quốc tại châu Á và mở rộng ảnh hưởng của nó ra bên ngoài. Tập Cận Bình là người phù hợp nhất để đảm nhận vai trò đó.
Tiến sĩ Jin cho răng, "PLA vẫn coi ông (Tập Cận Bình) là người của họ".
Tập Cận Bình sẽ phụ trách một quân đội với ngân sách gần như chắc chắn sẽ tăng ngang bằng với, hoặc thậm chí còn nhanh hơn, tốc độ tăng trưởng kinh tế. PLA sắp có những vũ khí tinh vi đang trong quá trình chế tạo, bao gồm tên lửa không gian và tên lửa tầm xa có khả năng chống lại tàu sân bay của Mỹ tại Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Vấn đề chỉ còn là họ dự định triển khai chúng ra sao.
Phillip C. Saunders, Giám đốc Trung Tâm Nghiên cứu Các vấn đề quân sự Trung Quốc tại ĐH Quốc phòng Hoa Kỳ, Washington, cho rằng: "Có những tiếng nói tại Trung Quốc cho rằng quân đội của họ có đủ năng lực, và họ nên khai thác lực lượng này".
Trên cương vị Phó Chủ tịch nước, Tập Cận Bình còn giữ chức vụ Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương kể từ năm 2010, dưới quyền của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Do các vấn đề phe phái chính trị trong hàng ngũ cấp cao Đảng Cộng sản Trung Quốc, Hồ Cẩm Đào đã trì hoãn 1 năm việc bổ nhiệm Tập Cận Bình lên chức vụ Phó Chủ tích nước, nhưng điều đó cũng không cản trở mối quan hệ lâu bền của ông với giới lãnh đạo quân đội, các quan chức Trung Quốc cho biết.
Sự "hăng hái" của quân đội Trung Quốc càng tăng lên khi các đồng minh của Mỹ trên khắp châu Á - Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và những bạn bè khác, đặc biệt là Singapore và Ấn Độ - lo ngại Mỹ không có đủ tiền tài cũng như ý chí để gia tăng sự hiện diện quân sự tại châu Á, như Tổng Thống Obama đã cam kết.
Các nhà ngoại giao châu Á cho rằng, trong tình huống này, Trung Quốc sẽ cố gắng xâm nhập vào khắp khu vực.
Nhưng Tập Cận Bình, với chỗ đứng vững chắc trong giới lãnh đạo quân đội, có lẽ cũng sẽ có lúc tự nhận thấy cần phải kiềm chế bớt tham vọng của quân đội. Tiến sĩ Saunders phân tích: "Tập Cận Bình sẽ phải định hướng chiến lược. Sau đó, ông phải quay lại với PLA và nói quân đôi sẽ nên phải như thế nào. Nhưng đó là điều còn nhiều tranh cãi".
Ngay cả khi nhiệm kỳ chưa bắt đầu, người ta đã thấy bàn tay cứng rắn của Tập Cận Bình trong các tranh chấp tại Biển Đông với Philippine và Việt Nam và tại Hoa Đông với Nhật Bản.
Gần đây, các quan chức và nhà bình luận Trung Quốc đã ám chỉ điều họ thấy cần thiết là Nhật Bản phải tránh xa Mỹ, thậm chí cần phải bãi bỏ hiệp ước phòng thủ chung với Washington.
Khi Tập Cận Bình tiếp Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ tại Bắc Kinh hồi tháng 9, ông đã gửi một thông điệp khiển trách và khó nhầm lẫn rằng Mỹ nên đứng ngoài trong cuộc tranh cãi giữa Nhật Bản và Trung Quốc xung quanh các tuyên bố chủ quyền đối với các đảo tranh chấp.
Nhiều người coi đó là một dấu hiệu trong 10 năm tới Tập Cận Bình sẽ nỗ lực tăng cường sức mạnh và sự hiện diện của Trung Quốc tại châu Á, một khu vực Mỹ từ lâu luôn nắm tay trên kể từ sau khi kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai.
Đình Ngân theo NYtimes
.svg){kind=icon}
