Ưu thế thương lượng COC của ASEAN

Câu chuyện bó đũa

Hơn bất kì tổ chức nào trên thế giới, ASEAN có lẽ đã học được rất nhiều từ sự chia rẽ của các thành viên. 

Trước đề nghị của Trung Quốc, hồi năm 2012, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long tuyên bố: "ASEAN đã sẵn sàng, chúng tôi đang đợi phía Trung Quốc". Tổng thống Philippines Benigno Aquino cũng khẳng định ASEAN đã tìm được tiếng nói chung về vấn đề biển Đông.

Thế nhưng sau khi tính đoàn kết của ASEAN được phục hồi thì chuyến đi của Bộ trưởng Trung Quốc vừa qua lại đưa ra những chỉ dấu khác. Cùng thời điểm chuyến thăm 4 nước ASEAN Thái Lan, Indonesia, Singapore và Brunei từ 1-4/5 của Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, tờ China Daily đã đăng bài bình luận của ông Nguyễn Tông Trạch - Phó giám đốc Viện Nghiên cứu quốc tế Trung Quốc kêu gọi ASEAN "nỗ lực chung ngăn chặn một số thành viên của mình" và không để các nước này gây ảnh hưởng tới quan hệ với Trung Quốc. Bài xã luận có đoạn: "Thái Lan có quan hệ thân thiện với Trung Quốc, Indonesia có vị trí quan trọng trong khối ASEAN,  Singapore là bộ não của ASEAN, Brunei là chủ tịch đương nhiệm". Trong lúc đó Việt Nam và Philippines lại "đe dọa quan hệ ASEAN -Trung Quốc để thủ lợi riêng bằng cách gây bất ổn tại Biển Đông". Rõ ràng, Trung Quốc đang tiếp tục thực hiện chiêu bài "chia để trị". Lúc này, bài học từ "câu chuyện bó đũa" thật sự là thử thách cho tinh thần đoàn kết của ASEAN.

Vấn đề đoàn kết ASEAN là sống còn

Ai cần COC hơn?

Dưới góc nhìn những giải pháp dự phòng, ASEAN và Trung Quốc sỡ hữu mức độ ưu thế thương lượng khác nhau. Trong khi ASEAN luôn bày tỏ quyết tâm thúc đẩy việc ký kết COC nhằm tạo điều kiện giúp vấn đề Biển Đông sớm đạt được những triển vọng hòa bình thì thái độ của Trung Quốc lại không gây được niềm tin.

Trung Quốc đã nhiều lần từ chối thảo luận COC và gia tăng các hành động cứng rắn tại Biển Đông. Từng nhiều lần từ chối tham gia các cuộc thảo luận chính thức về COC trên bàn đám phán đa phương, Trung Quốc lo ngại rằng đây chính là "vòng kim cô" mà ASEAN dùng để kiềm chế Trung Quốc. 

Nhìn chung, mức độ cấp thiết của kết quả đàm phán chỉ thật sự quan trọng đối với ASEAN vì với Trung Quốc thì COC chỉ là "kế hoãn binh".

Điều này được thể hiện cụ thể hơn khi Trung Quốc đã tuyên bố "COC không đóng vai trò giải quyết vấn đề Biển Đông mà chỉ là biện pháp xây dựng lòng tin". Né tránh các cơ sở pháp lý, dùng COC như là "con bài mặc cả" với ASEAN, "kiểm chứng" sự đoàn kết của ASEAN hay xa hơn là thăm dò phản ứng của các cường quốc là những gì Trung Quốc rất có thể đang toan tính. Trung Quốc vẫn có thể lựa chọn không tham gia hoặc rút khỏi đàm phán vào giai đoạn cuối. Nhìn từ góc độ này thì ASEAN cần COC hơn là Trung Quốc. Hay nói cách khác, bên thật sự thiện chí và mong mỏi một kết quả tích cực từ việc đàm phán COC chỉ có ASEAN.

Vì vậy, trong tình huống cần COC hơn để trung hòa ưu thế sức mạnh đang chiếm ưu thế tại biển Đông, ASEAN có ít giải pháp dự phòng hơn phía Trung Quốc không đưa mục tiêu COC là một ưu tiên hàng đầu trong chính sách biển Đông của mình.

Đòn bẩy hỗ trợ quốc tế

Hiện nay ASEAN đang được sự ủng hộ và động viên rất lớn từ cộng đồng quốc tế. Các cường quốc như Mỹ, Nhật, Ấn Độ đều mong muốn Biển Đông sẽ "giảm nhiệt", tạo điều kiện cho các hoạt động kinh tế và giao thương của các quốc gia này. So với Trung Quốc, đây là ưu thế khá rõ ràng và vượt trội. Những tác động từ chính sách "trỗi dậy hòa bình" gắn với "tham vọng độc chiếm Biển Đông" đã khiến Trung Quốc mất đi "nhân hòa".

Tại các cuộc đối thoại ASEAN - Mỹ, Mỹ luôn đề nghị ASEAN và Trung Quốc sớm đàm phán COC và khẳng định tiếp tục hỗ trợ xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Tờ Economist (Anh) cũng phản đối các hành động hung hăng của Trung Quốc. Ngoài ra, tờ Globe and Mail (Canada) nhận định "những cú ra đòn lắt léo về ngoại giao của Trung Quốc đang gây ra phản ứng và quan ngại tại phần lớn các nước châu Á".

Tuy nhiên, đáng lưu ý là sự ủng hộ của các quốc gia cho ASEAN chỉ mới dừng lại ở sự ủng hộ bình thường trên các diễn đàn, báo chí chứ chưa thấy một sức ép rõ ràng nào về mặt ngoại giao. Tâm lý e ngại và quan hệ lợi ích với Trung Quốc vẫn cản trở các quốc gia này có những hành động phản đối cụ thể đối với Trung Quốc hay ủng hộ cho ASEAN. Chính vì vậy, mặc dù đây được xem là ưu thế nhưng vẫn chưa tạo được khoảng cách rõ ràng về chiến tuyến giữa ASEAN với Trung Quốc. Mặc dù ASEAN đang có ưu thế khá rõ về tinh thần đoàn kết và sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế nhưng ưu thế này vẫn chưa chắc chắn bởi Trung Quốc luôn áp dụng chiêu bài "trì hoãn" và "ngoại giao đô la" hòng làm nản lòng và gây chia rẽ ASEAN. Sau đó Trung Quốc sẽ chơi trò "đổ lỗi" (blame game) và cáo buộc ASEAN ảnh hướng kết quả đàm phán COC.

Vấn đề đoàn kết ASEAN là sống còn. Trong bối cảnh này, ASEAN lại đứng trước thử thách về "cơ chế đồng thuận" và sự đoàn kết mà bấy lâu nay tổ chức này luôn hướng tới. Một ASEAN "thống nhất trong đa dạng" hay là một Trung Quốc "nói một đằng làm một nẻo" là câu hỏi quyết định.