- Đối với Nhật Bản, sự đối đầu với Trung Quốc về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư là
để duy trì hiện trạng. Họ muốn trở về trạng thái của bản thân cuộc tranh chấp
lãnh thổ thông thường.
Tokyo đơn giản muốn tiếp tục làm
những gì họ đã làm kể từ những năm 1970: quản lý các đảo; tự do tuần tra vùng
nước lân cận và đối mặt với các sự cố xảy ra kiểu như việc đổ bộ của một số công
dân Trung Quốc lên hòn đảo nào đó trong nhóm đảo tranh chấp.
Trước đây, vấn đề Senkaku/Điếu Ngư hiếm khi là hòn đá tảng trong quan hệ Trung -
Nhật. Tokyo đang rất muốn trở lại trạng thái ấy.
Nhưng với Trung Quốc, sự đối đầu ở Hoa Đông vượt ra ngoài ranh giới tranh chấp
quần đảo. Hơn ai hết, Tokyo hiểu rõ - có lẽ hơn cả Washington - rằng, Bắc Kinh
đang hướng tới việc thay đổi trật tự trong khu vực và liên quan với điều đó, là
thay đổi một trật tự tương đối hòa bình duy trì trên vùng biển này trong suốt ba
thập niên qua. Nhật đang nỗ lực đối phó với mục tiêu lớn hơn ấy. Điều đó giải
thích vì sao khi Thủ tướng Abe thảo luận vấn đề an ninh ở châu Á - Thái Bình
Dương, ông đã đề cập tới chuyện làm việc với Mỹ để "đảm bảo tự do trên các vùng
biển và an ninh khu vực được điều chỉnh dựa trên cơ sở luật pháp, chứ không phải
vũ lực".
|
| Mỹ, Nhật tập trận ở Hoa Đông. Ảnh: US Navy Photo |
Nhật: Thể hiện sức mạnh và duy trì hiện trạng
Trong bài phát biểu đầu năm nay tại Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược ở
Washington, ông Abe mô tả Nhật như một "người ủng hộ các quy tắc, người bảo vệ
các khu vực chung toàn cầu, một đồng minh và đối tác hiệu quả với Mỹ cũng như
các nền dân chủ khác". Tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư có thể không phải về tự do
trên biển, nhưng ông Abe nhận thấy rằng, nếu Trung Quốc đạt được các mục tiêu
thông qua vũ lực hay thị uy, thì họ có thể áp dụng lần nữa với các quốc gia yếu
hơn ở Đông Nam Á.
Và, thành công ở vùng biển phía đông sẽ cho phép Bắc Kinh tập trung nguồn lực
hàng hải ở vùng biển phía nam. Những ý đồ của Trung Quốc với hầu như toàn bộ
Biển Đông sẽ ảnh hưởng lập tức tới tự do hàng hải cũng như sự tiếp cận cởi mở
với các khu vực chung trên toàn cầu.
Hơn thế nữa, khi thể hiện mong muốn thiết lập quan hệ đối tác chặt chẽ với các
nền dân chủ khác, Thủ tướng Nhật đã bóng gió về một mục tiêu khác - đó là khả
năng mở ra một trật tư khu vực mới đối lập với tầm nhìn của Trung Quốc. Ông Abe
muốn xây dựng một chiến lược địa chính trị mới “hướng Nam” và được đặt tên là
“An ninh dân chủ kim cương” liên kết tất cả những quốc gia từ Ấn Độ kéo dài
xuống Đông Nam Á và đến tận Australia. Tất cả những quốc gia này có cùng một mối
quan ngại chung là bị sức mạnh quân sự của Trung Quốc đe dọa.
Tầm nhìn này đại diện cho quá trình tiến triển tự nhiên của một trật tự khu vực
châu Á hiện tại, và sự đoán biết tương lai - nơi các nền dân chủ tự do của châu
lục chia sẻ trách nhiệm lớn hơn với Mỹ trong nỗ lực gìn giữ hòa bình. Nó cũng là
tầm nhìn không tương hợp với định dạng tương lai "Trung Quốc làm trung tâm" mà
Bắc Kinh theo đuổi.
Tokyo biết rằng, nếu họ thoái lui khi đối mặt với những mối đe dọa Trung Quốc,
thì chiến lược "dân chủ kim cương" của ông Abe sẽ thất bại.
Cần chú ý rằng chủ nghĩa dân tộc đóng một vai trò đáng kể trong cách tiếp cận
của Nhật với bế tắc ở Hoa Đông. Cuộc tranh cử của ông Abe - 6 năm sau khi ông
làm thủ tướng lần thứ nhất - là minh chứng cho thấy sự trỗi dậy của chủ nghĩa
dân tộc của người dân Nhật. Với người Nhật, tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư không
đơn thuần là vấn đề chủ quyền, không phải là chuyện bị áp chế. Nó là thể hiện sự
ngoan cường và sức mạnh. Giữa cảm giác ấy, ông Abe không thể yếu đuối.
Vai trò của Mỹ
Chính quyền của Tổng thống Mỹ Obama có thể kết luận rằng, họ đơn giản là không
quan tâm đến cách sắp đặt cuối cùng về Senkaku/Điếu Ngư mà họ cần chú ý nhiều
hơn tới việc tranh chấp được giải quyết thế nào. Quyết định của Trung Quốc trong
việc chuyển sang cách tiếp cận đối đầu hơn đang gióng lên hồi chuông báo động
tại Washington.
Vậy Washington nên làm gì? Đầu tiên chính quyền cần khẳng định rằng, Hiệp ước
Phòng thủ chung Mỹ - Nhật bao trùm quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Thứ hai,
Washington cần truyền tải đến Bắc Kinh thông điệp rằng, họ coi việc Bắc Kinh áp
chế hay dùng vũ lực giải quyết tranh chấp là tổn hại tới các lợi ích cốt lõi của
Mỹ. Tổng thống Obama và Ngoại trưởng Mỹ Kerry cần nhắc lại lời cảnh báo hồi
tháng 1 của bà Hillary Clinton rằng: "Chúng tôi phản đối bất kỳ hành động đơn
phương nào nhằm tìm cách phá hoại sự quản lý của Nhật Bản và thúc giục tất cả
các bên tiến hành các bước cần thiết để ngăn chặn sự cố, giải quyết bất đồng
thông qua các biện pháp hòa bình".
Phát biểu của bà Hillary có điểm khác biệt với tuyên bố của ông Kerry. Ông đã
cảnh báo chống lại bất kỳ hành động đơn phương nào nhằm phá hoại nguyên trạng
chứ không phải phá hoại sự quản lý của người Nhật.
Thứ ba, Tổng thống Obama cần tán thành đề xuất "dân chủ kim cương" của ông Abe
và làm việc cùng với Thủ tướng Nhật để đề xuất được thực thi.
Có một sách lược đối đầu đang diễn ra ở Hoa Đông. Nhật Bản muốn tiếp tục quản lý
vùng lãnh thổ tranh chấp như đã từng làm trong nhiều thập niên qua và Trung Quốc
thì nỗ lực thay đổi thực tế ấy. Một sự cố, hiểu nhầm hay một hành động được toan
tính thực sự có thể khiến căng thẳng trở nên sôi sục hơn. Xung đột ở Hoa Đông
hiện nay là sự thu nhỏ của một cuộc cạnh tranh lớn hơn về tương lai châu Á.
Thái An (theo American Enterprise Institute)
.svg){kind=icon}
