Những năm gần đây, tình trạng người chưa thành niên vi phạm pháp luật và phạm tội trên toàn quốc nói chung có xu hướng gia tăng cả về số lượng, quy mô, tính chất phức tạp và trẻ hóa. Điều này đặt ra một thách thức không hề nhỏ đối với việc đảm bảo an ninh trật tự xã hội cũng như công tác trợ giúp pháp lý đối với người ở lứa tuổi này.
Người chưa thành niên phạm tội chủ yếu tập trung ở các tội danh sau: Gây rối trật tự công cộng, trộm cắp tài sản, cố ý gây thương tích, cố ý hủy hoại tài sản, cướp tài sản, cướp giật tài sản…đến các hành vi nghiêm trọng hơn như mua bán và tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy. Trong đó, nhiều vụ án về ma túy có người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, có khung hình phạt cao nhất là chung thân hoặc tử hình.
Do tuổi đời còn non trẻ, việc tự bảo vệ mình trước pháp luật của các em là điều gần như bất khả thi. Bên cạnh đó, trong thời gian vừa qua, số vụ việc người chưa thành niên vi phạm pháp luật nhưng chưa đủ điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự được áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào trường giáo dưỡng khá nhiều. Do đó, trợ giúp pháp lý trở thành “cầu nối” giúp các em được bảo vệ quyền lợi chính đáng, đồng thời định hướng cho các em nhận thức đúng đắn về pháp luật, tránh lầm lỡ, tái phạm.
Theo Luật Trợ giúp pháp lý hiện hành, trẻ em là một trong những nhóm đối tượng đặc thù được Nhà nước bảo đảm quyền tiếp cận trợ giúp pháp lý miễn phí. Trong đó, người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, độ tuổi bước vào giai đoạn vị thành niên, dễ gặp phải các tình huống pháp lý phức tạp nhưng lại chưa có đầy đủ năng lực hành vi dân sự , càng cần sự đồng hành, hỗ trợ kịp thời.
Trợ giúp viên pháp lý cũng như luật sư cộng tác viên đã luôn áp dụng triệt để các quy định đối với người chưa thành niên để bào chữa, góp phần giúp cơ quan tiến hành tố tụng có cái nhìn toàn diện, thấu đáo các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho người phạm tội, nhờ đó phần lớn các vụ án, ngay tại giai đoạn xét xử sơ thẩm, đã được Hội đồng xét xử quyết định xử phạt hợp tình, hợp lý. Điều này thể hiện ở tỷ lệ người chưa thành niên phạm tội được hưởng hình phạt cải tạo không giam giữ và được hưởng án treo đạt tỷ lệ cao.
Tuy nhiên, trong quá trình đồng hành với người chưa thành niên, để giúp người được trợ giúp pháp lý được áp dụng hình phạt phù hợp, có nhiều trường hợp đòi hỏi người bào chữa làm việc với cả sự kiên trì, bản lĩnh, nhiệt thành và nhân văn khi con đường tố tụng không chỉ dừng lại ở giai đoạn xét xử sơ thẩm, mà còn kéo dài đến giai đoạn xét xử phúc thẩm đầy phức tạp.
Bước sang giai đoạn mới, Quốc hội đang xây dựng dự thảo Luật sửa đổi bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý, cho ra đời Luật Tư pháp Người chưa thành niên (có hiệu lực từ 01/01/2026).
Dự thảo Luật sửa đổi bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý với việc mở rộng đối tượng người chưa thành niên được trợ giúp pháp lý. Luật Tư pháp người chưa thành niên với nhiều nội dung mang tính nhân văn, hạn chế việc áp dụng hình phạt tù, khuyến khích áp dụng các biện pháp giáo dục đối với người ở lứa tuổi này, đặc biệt là quy định biện pháp xử lý chuyển hướng như khiển trách, xin lỗi bị hại, bồi thường thiệt hại, giáo dục tại địa phương, quản thúc tại gia đình, hạn chế đi lại, cấm tiếp xúc, tham gia học tập, dạy nghề, tư vấn tâm lý, thực hiện công việc phục vụ cộng đồng và giáo dục tại trường giáo dưỡng… có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo điều kiện tối ưu cho người chưa thành niên vi phạm pháp luật, phạm tội được cải tạo, rèn luyện, tu dưỡng bản thân.
Khi đi vào thực tiễn, Luật Trợ giúp pháp lý và Luật Tư pháp người chưa thành niên sẽ là xương sống của pháp luật liên quan đến người chưa thành niên vi phạm pháp luật, sẽ tạo nên sức mạnh lớn để thay đổi cách tiếp cận của những người làm công tác pháp luật cũng như của toàn xã hội đối với người chưa thành niên, từ đó đặt ra yêu cầu cao hơn đối với người làm công tác trợ giúp pháp lý.
Với tư cách là người đồng hành với người chưa thành niên trong quá trình tiếp cận pháp luật, để làm tốt nhiệm vụ, trợ giúp viên pháp lý cũng như luật sư cộng tác viên không chỉ cần nắm vững kiến thức về luật nội dung, luật hình thức, mà cao hơn nữa và hơn ai hết, phải đáp ứng được yêu cầu nắm chắc, hiểu rõ, thấu đáo các quy định pháp luật đối với người chưa thành niên, nhằm đảm bảo tính nhân văn khi xử lý vụ việc, ứng xử với người ở lứa tuổi này.
Nhung Tuyết
.svg){kind=icon}
