- Quốc hội nước Lào đã thông qua một quyết định gây chấn động dư luận các nước láng giềng: Thỏa thuận nhượng quyền xây dựng đập thủy điện Don Sahong trên dòng chính Mê Công cho Tập đoàn MegaFirst của Malayxia và dự kiến công trình này sẽ khởi công cuối năm nay 2015.

Sự kiện nói trên quả là có phần táo bạo và bất ngờ. Báo Phnom Penh Post của Campuchia đưa ra thông tin này ngày 01/09/2015. Nhưng vào ngày 10/09/2015, chính báo Vientiane Times ở thủ đô nước Lào đã tiết lộ rằng Quốc hội Lào đã thông qua việc xây dựng đập thủy điện Don Sahong một cách lặng lẽ từ trước đó nữa, vào tháng Bảy năm 2015 này.

{keywords}
Vị trí Don Sahong trên hạ lưu dòng Mê Công. Ảnh: TMT.

Và làn sóng phản đối sự việc nói trên đã diễn ra mạnh mẽ và trên quy mô rộng lớn.

Từ Ủy ban sông Mê Công

Theo báo Môi trường và Đời sống, ngày 18/09/2015, Liên minh các dòng sông của Campuchia (viết tắt RCC) đã cùng hơn 40 tổ chức phi chính phủ (NGO) trong nước và quốc tế đưa ra tuyên bố chung lên án quyết định phê duyệt Thỏa thuận nhượng quyền xây dựng công trình thủy điện Don Sahong của Quốc hội Lào mới đây.

Họ kịch liệt lên án hành động của Quốc Hội Lào xuất phát từ các yêu cầu của các chính phủ Campuchia, Việt Nam, Thái Lan và người dân hạ lưu sông Mê Công cùng các tổ chức xã hội dân sự chưa hề được phản hồi hoặc thực hiện một cách có trách nhiệm theo Quy trình PNPCA (Thông báo, Tham vấn và Thỏa thuận trước) đối với Đập Don Sahong. 

Điều này cũng thể hiện rằng Chính phủ Lào đã không tôn trọng tinh thần cuộc họp ngày 29/06/2015 khi 4 quốc gia thành viên của Ủy ban sông Mê Công quốc tế MRC (Mekong River Committee được Liên Hiệp Quốc thành lập năm 1957 với bốn quốc gia Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam Cộng hòa để cùng khai thác sông Mê Công) từng thống nhất đưa dự án thủy điện Don Sahong lên thảo luận ở cấp chính phủ trước khi đưa ra quyết định.

Bản Tuyên bố chung nói trên đã nhấn mạnh yêu cầu Chính phủ Lào lập tức dừng mọi hoạt động liên quan đến việc xây dựng đập thủy điện Don Sahong; không kí kết thêm bất cứ hợp đồng dự án nào, bao gồm cả Thỏa thuận Thiết kế, Cung ứng thiết bị vật tư và Thi công xây dựng (EPC); không thông qua Thỏa thuận mua điện cho đến khi mọi đề nghị của các bên liên quan được phản hồi. 

Bên cạnh đó, Chính phủ Lào cần thuê đơn vị tư vấn độc lập tiến hành Đánh giá Tác động Môi trường Xuyên biên giới có sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan, đặc biệt là cộng đồng bị ảnh hưởng và các tổ chức xã hội dân sự. Ngoài ra, các quốc gia MRC cần thúc đẩy các cuộc thảo luận, đưa ra các giải pháp và thỏa thuận đối với yêu cầu của các bên liên quan và cân nhắc một cách có trách nhiệm. Cuối cùng, các quốc gia thành viên MRC cần gây thêm các áp lực bằng mọi phương thức lên Chính phủ Lào khi chính phủ này đã đơn phương ra quyết định.

Tới Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam

Theo báo Tin Môi Trường, tổ chức Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN), sau khi ra Thông cáo báo chí về hành động của Quốc hội Lào, đã nêu rõ mối nguy hại của việc xây đập Don Sahong; đập lớn thứ hai sau Xayaburi, ngay trên dòng chính ở hạ lưu sông Mê Công.

{keywords}
Mặt Trời chiếu rọi trên dòng sông Mê Công. Ảnh: PanNature.

VNR chỉ rõ, trong nhiều năm qua, nhiều tổ chức trong khu vực và trên thế giới đã đưa ra những cảnh báo về tác động tiêu cực của đập thủy điện Don Sahong đến hệ sinh thái đa dạng và nguồn sinh kế của người dân sinh sống tại hạ lưu công trình, vùng châu thổ sông Mê Công, đặc biệt là vùng hồ Tonle Sap ở Campuchia và Đồng bằng Sông Cửu Long ở Việt Nam.

Theo ý kiến của Trung tâm Quốc tế về Môi trường, việc phát triển thủy điện trên dòng chính Mê Công sẽ đẩy cuộc sống của 70 triệu dân trong lưu vực lâm vào cảnh khó khăn, gây tác động tiêu cực lớn đến ngành thủy sản, nông nghiệp và hành lang đường dây tải điện (ICEM, 2010). Ngoài ra, hệ lụy của dự án thủy điện này cùng với 11 dự án thủy điện khác trên dòng chính Mê Công sẽ góp phần làm gia tăng sự mất cân bằng phát triển kinh tế - xã hội ở các nước hạ lưu sông Mê Công, đặc biệt là đối với người nghèo ở khu vực vùng nông thôn và thành thị ven sông.

Dẫn bài viết đầu đề “Đập thủy điện đe dọa những cá thể cá heo cuối cùng” trên báo Telegraph của Anh gần đây, số phận 5 cá thể cá heo nước ngọt Irrawaddy cuối cùng sống tại vùng nước sâu ở biên giới Lào Campuchia phụ thuộc vào các con đập dòng chính Mê Công. Nếu loài cá heo này bị tuyệt chủng, nền kinh tế địa phương sẽ bị ảnh hưởng, nặng nề nhất là thiệt hại đối với các tua du lịch trên sông thu hút nhiều khách ngắm cá heo mang lại thu nhập chính cho người dân nơi đây.

Đặc biệt, cho đến nay vẫn chưa có báo cáo nghiên cứu khoa học nào từ chính phủ Lào hay từ nhà đầu tư chứng minh đập thủy điện dòng chính sẽ không làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái lưu vực sông Mê Công.

Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN) nhấn mạnh việc xây dựng các con đập hay nói chung “việc phát triển kinh tế không bền vững là hủy hoại hệ sinh thái tại tiểu vùng Mê Công và sự phát triển trong tương lai của hai quốc gia láng giềng Campuchia và Việt Nam”.

Trước thông tin Quốc hội Lào thông qua dự án thủy điện Don Sahong trên dòng chính sông Mê Công, Tổ chức VRN đề nghị “Chính phủ Lào xem xét lại quyết định xây dựng dự án thủy điện Don Sahong vào cuối năm 2015 và nghiên cứu kĩ lưỡng về tác động xuyên biên giới của thủy điện Don Sahong” và đề nghị “Chính phủ Thái Lan, Campuchia và Việt Nam lên tiếng kêu gọi chính phủ Lào dừng tất cả các hoạt động xây dựng đập trên dòng chính Mê Công cho đến khi có báo cáo khoa học chính thức đánh giá tác động tới các nước ở hạ lưu và cần có sự đồng thuận giữa bốn quốc gia thành viên Ủy hội Mê Công quốc tế về các dự án phát triển dòng chính Mê Công”.

Quan điểm của tổ chức Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam VRN, của Liên minh các dòng sông của Campuchia RCC (+ hơn 40 tổ chức phi chính phủ) và của 3 trong 4 thành viên Ủy ban sông Mê Công quốc tế MRC đều thống nhất nhau.

Nhân dân 3 nước hạ lưu sông Mê Công, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam cũng thống nhất với quan điểm đó.

Đề nghị Chính phủ Lào ngừng lại hoặc điều chỉnh dự án Nhà máy thủy điện Don Sahong.

Trần Minh