Chuyên gia nói gì về chất lượng luận án "tiến sĩ bìa sách"?

Cả người phản biện lẫn chuyên gia độc lập đều cho rằng, luận án tiến sĩ về nghệ thuật viết chữ trên bìa sách vẫn còn nhiều sạn, từ nhận định khoa học tới vấn đề phương pháp nghiên cứu.

Luận án ở mức đủ điều kiện

Trao đổi về chất lượng luận án tiến sĩ của NCS Bùi Quang Tiến, PGS. TS Lê Văn Tạo, một trong 3 phản biện luận án cho rằng, luận án của ông Tiến chỉ ở mức độ đảm bảo điều kiện để công nhận tiến sĩ chứ không phải là mức khá. 

"Đây là luận án mà chúng tôi đánh giá là phải góp ý nhiều. Một số đánh giá, nhận định về khoa học cần phải xem lại" - ông Tạo nói. 

"Đề tài này nghiên cứu về nghệ thuật chữ trong thiết kế bìa sách giai 2005-2015. Do đó, câu chuyện đặt ra là vì sao lại chọn giai đoạn này và liệu tác giả có làm nổi bật được những đặc trưng của giai đoạn này hay không?"

Các thành viên hội đồng bảo vệ luận án tiến sĩ của NCS Bùi Quang Tiến. Ảnh: VICAS.

Theo ông Tạo, tác giả của luận án cho rằng đây là giai đoạn Việt Nam hội nhập sâu sắc hơn, yếu tố công nghệ của nước ngoài thâm nhập vào Việt Nam mạnh mẽ hơn nhờ thế thành tựu trong thiết kế bìa sách có nhiều cái mới. Thậm chí tác giả còn nhận xét là đảm bảo đặc trưng của Việt Nam và yếu tố mỹ thuật làm sách của người Việt. 

"Vấn đề cần nghiên cứu là khi công nghệ tác động thì việc thiết kế bìa sách của Việt Nam có gì mới. Tác giả cho rằng, trước kia không có công nghệ nên việc thiết kế bìa sách của Việt Nam yếu, không xứng tầm thế giới, không khẳng định bản sắc Việt Nam. Đây là nhận định chưa khách quan. Trước kia khi chưa có công nghệ chúng ta vẫn có bản sắc. Quan trọng là khi có công nghệ giúp khả năng biểu đạt tốt hơn nhưng cái hồn của dân tộc Việt vẫn còn. Đây là câu hỏi đối với luận án này". 

Cũng theo ông Tạo, đây là một đề tài hay và nếu người làm tốt thì nghiên cứu này sẽ có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao hơn. 

Nhiều vấn đề trong phương pháp nghiên cứu

Trong khi đó, TS Lê Hải Ninh, ĐH Nghiên cứu Công nghệ Quốc gia MISiS- Moscow sau khi đọc toàn bộ nội dung luận án của NCS Bùi Quang Tiến thì nhận định tác giả đã rất chịu khó nghiên cứu, tìm tòi, đọc nhiều, đưa ra nhiều thông tin có giá trị, đã tổng quát được một số vấn đề rời rạc, tập trung được một số lượng tài liệu tham khảo trọng tâm, đưa ra được một số nhận xét có tính khách quan. 

Tuy nhiên, điểm hạn chế nhất của tác giả cũng như các nghiên cứu dạng này đó là phương pháp nghiên cứu. Đối với NCKH, phương pháp (thực ra là phương pháp luận) là linh hồn và định hướng, quyết định thành công cũng như độ tin cậy của kết quả. 

Phương pháp nghiên cứu của những người làm "nghệ thuật" thường là rất chung chung, mặc dù ở đây NCS có đưa ra 2 phương pháp: 1. Phương pháp tiếp cận liên ngành; 2. Phương pháp nghiên cứu trường hợp và từ đó đưa ra 3 thao tác nghiên cứu: Thu thập, tổng hợp, phân tích, phân loại, thông tin; Phỏng vấn, điều tra xã hội học; Phân tích, so sánh tác phẩm nhưng trong cả luận án, không hề có sự rạch ròi giữa đối tượng nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và đánh giá (kết quả) nghiên cứu một cách khoa học. 

Tất cả chúng bị pha trộn vào nhau, đôi khi làm cho người đọc có cảm giác tác giả đưa ra hàng loạt ví dụ, mỗi ví dụ phân tích "tràng giang đại hải" (dĩ nhiên là có chỗ phân tích độc đáo, chi tiết, có chính kiến) rồi sau đó cố gắng đưa ra kết luận một cách định tính, cảm tính hoặc thậm chí kết luận rất chung chung, tính quy luật rất mờ nhạt, chỉ nêu ra thông tin rồi để đó mà không thể hiện được quy luật rõ ràng nào trong khi đáng ra mục đích của luận án này là cần quy luật hóa được các hiện tượng tưởng như rời rạc đó. 

Ông Ninh phân tích, hạn chế nêu trên là do tác giả không có phương pháp nào để đo đếm được thông tin mình đưa ra, tác giả đã không đưa ra được (đề xuất được) các tham số điển hình để lượng hóa và tiến hành so sánh, ít nhất là dùng để bổ trợ, làm luận chứng. 

"Nhìn chung luận án này hoàn toàn có thể xem xét ứng dụng toán thống kê, hoặc ít nhất cũng là một số thống kê đơn giản để rút ra một loạt các kết luận thú vị nhưng cả người hướng dẫn lẫn nghiên cứu sinh đã không làm điều đó". 

Với cách tiếp cận liên ngành, tác giả cũng mới chỉ nói (mà không thực hiện được) hay chưa dẫn được các nguyên lý (lý thuyết, tiêu chuẩn) của các lĩnh vực khác để đánh giá vấn đề mình đang nghiên cứu. Chẳng hạn như sử dụng lý thuyết tâm lý học để đánh giá xu thế của độc giả, quan điểm tôn giáo để xem xét, văn hóa vùng miền ảnh hưởng thế nào.... 

Do không có cách nào lượng hóa được thông tin, không gom chúng lại được và không đưa được chúng thành các quy luật ngắn gọn hơn... cho nên tất yếu, kết luận của luận án được trình bày dàn trải và chung chung, kể lể dài dòng và buộc phải nêu đi nêu lại những "đặc điểm" được coi là quan trọng mà tác giả phát hiện ra trong quá trình khảo cứu, và chỉ đơn giản như thế. 

Tuy nhiên, ông Ninh cũng khẳng định, có thể chất lượng của luận án này còn có chỗ phải bàn lại hoặc cần chỉnh sửa nhưng phải khẳng định rằng vấn đề nghiên cứu là rất cần thiết, có tính thời sự, tính thực tiễn chứ không phải "vớ vẩn". 

Trước đó, thông tin về luận án tiến sĩ của NCS Bùi Quang Tiến trong một bức anh lan truyền trên mạng đã gây ra cuộc tranh cãi trái chiều trên các trang mạng xã hội. Nhiều người cho rằng, tên đề tài cho thấy luận án này không đủ tầm của một luận án tiến sĩ. Trong khi đó, một số người cho rằng đây là vấn đề đáng quan tâm và chất lượng luận án không nằm ở tên đề tài.

Lê Văn