- "Anh Nới con rể cụ Hà Thị Cầu vừa gọi điện báo tin cụ Cầu đã qua đời. Mặc dù biết tình hình sức khỏe của cụ đã yếu mòn từ mấy tháng nay nhưng tôi vẫn cảm thấy hụt hẫng... " - nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa nói.

Nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa cho biết, những người thân thông báo cụ Hà Thị Cầu đã trút hơi thở cuối cùng vào lúc 12h35' trưa nay 3/3 tại nhà riêng. Trước đó vài tuần chị cùng những người bạn như nhạc sĩ Giáng Son xuống Ninh Bình thăm thì thấy cụ nằm bất động một chỗ và cấm khẩu không nói được.

Theo thông tin từ người nhà của nghệ nhân Hà Thị Cầu, khi sức khỏe yếu nhưng vẫn còn nói được cụ căn dặn con cháu nếu ngày nào đó cụ nằm xuống thì hai cây đàn nhị đã đồng hành với cụ nhiều năm qua không được cho ai mà treo ở hai bên của bàn thờ.

Nghệ nhân Hà Thị Cầu

Trước sự ra đi của nghệ nhân Hà Thị Cầu, nhạc sĩ Quang Long - một trong những nghệ sĩ trẻ gắn bó với thể loại xẩm bày tỏ sự ra đi của cụ cũng đồng nghĩa với việc chúng ta mất dần đi một loại hình ca hát dân gian đích thực mà nghệ nhân Hà Thị Cầu là một trong số ít người đã làm rất tốt sứ mệnh mà tổ nghề để lại.
 
Nhạc sĩ Quang Long cũng chia sẻ nghệ nhân Hà Thị Cầu là một pho sử sống về nghệ thuật hát xẩm, được ca tụng như "báu vật nhân văn sống". Cuộc đời cụ như một con tằm đã xong kiếp nhả tơ. Không ruộng vườn, không lương hưu, vẫn nghèo khổ như thuở ôm con đi hát rong khắp mọi miền, cụ sống dựa vào tình thương yêu, sự giúp đỡ của những người yêu mến giọng hát của cụ.

Nghệ sĩ trẻ Mai Tuyết Hoa - người học trò khá thân thiết và gắn bó với nghệ nhân Hà Thị Cầu từ nhiều năm nay cũng cũng không giấu nổi niềm thương xót và tiếc nuối khi hay tin cụ Cầu đã ra đi. Theo chị, cách hát và chơi đàn của nghệ nhân Hà Thị Cầu vô cùng độc đáo và ở Việt Nam gần như không có người thứ hai.

"Trước đây mỗi lần tôi về thăm, bu (cách gọi thân mặt của một số nghệ sĩ hát xẩm ở Hà Nội dành cho nghệ nhân Hà Thị Cầu - PV) vẫn hay cấu véo, mắng yêu: "Cha bố mày". Gần đây nhất vào ngày 20 Tết trở lại thăm bu thấy sức khỏe héo mòn trong lòng trống vắng, buồn vô hạn.

Năm 2011 khi tôi cùng một đoàn phim về nhà bu thực hiện một bộ phim tài liệu. Lúc đó bu yếu rồi, hát cũng bị đứt quãng nhưng tôi vẫn cố động viên bu hát thêm để mong muốn có thêm những tư liệu quý. Kết thúc buổi làm việc, bu cầm chặt tay tôi nói: "Con ơi - bu khổ lắm!" - nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa nói. 

Lễ viếng cụ Hà Thị Cầu được bắt đầu từ lúc 6h30' sáng ngày 4/3 sau đó sẽ được an táng vào lúc 9h30' sáng 5/3 tại nghĩa trang Đầm Thuần (xã Yên Phong, Yên Mô, Ninh Bình).

Nghệ nhân Hà Thị Cầu (tên thật là Hà Thị Năm) sinh năm Mậu Thìn 1928 tại huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định (tuổi mẹ đẻ năm nay 85 nhưng tuổi trong giấy tờ thì đã ngoài 90) trong một gia đình 3 đời hát xẩm. Cha mất sớm, bà cùng mẹ về sinh sống tại thôn Quảng Phúc, xã Yên Phong, huyện Yên Mô, Ninh Bình.

Lên 8 tuổi, bà đã bê chiếc thau đồng theo bố mẹ lê la khắp các chợ quê để hành nghề hát xẩm kiếm sống. Sống tại Yên Mô (Ninh Bình), hai mẹ con bà nương nhờ học hát tại nhà ông trùm xẩm Chánh Trương Mậu khi đó hiện là trưởng 6 gánh hát ở Ninh Bình.

Sau đó bà trở thành vợ của ông trùm xẩm Chánh Trương Mậu. Năm đó, ông Mậu 49 tuổi, từng chung sống với 17 người đàn bà, trong đó có 8 bà chính thức. Khi bà gần 40 tuổi, ông Mậu qua đời, để lại cho bà 7 người con, 4 người lần lượt bị mất vì bệnh đậu mùa.

Trong sự nghiệp gắn bó với xẩm, bà Cầu đã nhận được bằng khen năm 1998 của Đài Tiếng nói Việt Nam và giải đặc biệt "Nghệ nhân hát chèo tỉnh Ninh Bình" trong Liên hoan trích đoạn tuồng chèo hay toàn quốc.

Bà Cầu được tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian và NSƯT. Năm 2008, nghệ nhân Hà Thị Cầu đã nhận được giải thưởng Đào Tấn, giải thưởng cho những đóng góp trong việc gìn giữ vốn quý nghệ thuật dân tộc.
Sơn Hà