Những toan tính chiến lược ở Cao nguyên Golan

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 25/3 đã ký tuyên bố công nhận chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan trước sự chứng kiến của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Nhà Trắng. “Việc này lẽ ra phải diễn ra từ nhiều thập niên trước”, ông Trump tuyên bố. Đáp lại, Thủ tướng Netanyahu nói: “Trong nhiều năm qua, Israel may mắn có được những người bạn ở Phòng Bầu dục, nhưng Israel chưa bao giờ có một người bạn tốt hơn Ngài”.

Dàn xe tăng của Israel trên Cao nguyên Golan. Ảnh: New York Times

Sự kiện trên diễn ra chỉ vài ngày sau khi nhà lãnh đạo Mỹ tuyên bố trên Twitter rằng sau 52 năm đã đến lúc Mỹ công nhận đầy đủ chủ quyền của Israel với Cao nguyên Golan, vùng lãnh thổ “có tầm quan trọng đặc biệt về chiến lược và an ninh đối với Nhà nước Israel và sự ổn định ở khu vực”.

Sự thay đổi trong chính sách tồn tại hàng chục năm qua của Mỹ đối với một vùng lãnh thổ có tranh chấp và giá trị chiến lược giữa Israel và Syria đã vấp phải phản ứng từ nhiều phía trong cuộc xung đột rộng lớn giữa thế giới ẢRập và Nhà nước Israel.

Nhưng tại sao vấn đề Cao nguyên Golan lại hệ trọng như vậy?

Cuộc xung đột ẢRập – Israel

Israel đã chiếm giữ 5 vùng lãnh thổ từ 3 quốc gia trong cuộc Chiến tranh 6 ngày năm 1967, gồm Dải Gaza và Bán đảo Sinai từ Ai Cập, Đông Jerusalem và Bờ Tây từ Jordan và Cao nguyên Golan từ Syria.

Bản đồ khu vực Cao nguyên Golan do Israel chiếm từ Syria trong cuộc Chiến tranh 1967. Ảnh: Al Jazeera

Khi đó, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã phản ứng bằng cách thông qua nghị quyết “đổi đất lấy hoà bình, hay Nghị quyết 242, theo đó Israel sẽ trao đổi các vùng lãnh thổ chiếm đóng để đổi lấy hoà bình và sự công nhận từ các quốc gia ẢRập xung quanh. Tất cả các thành viên của Hội đồng Bảo an, trong đó có Mỹ, đã phê chuẩn nghị quyết này.

Trước cuộc Chiến tranh sáu ngày, khoảng 150.000 người Syria sống ở Cao nguyên Golan, nhưng nhiều người đã phải sơ tán vì xung đột. Ngày nay, vùng lãnh thổ Israel chiếm đóng này là nơi sinh sống của khoảng 25.000 người ẢRập Druze, vốn coi mình là công dân Syria và khoảng 20.000 người định cư Do Thái tự nhận là người Israel. Tình trạng quốc tịch của các cư dân tại Cao nguyên Golan, gồm tất cả những người đã đủ tư cách công dân kể từ năm 1981, không thay đổi vào thời điểm này.

Nhưng vào cuối cuộc chiến, hai bên xung đột đã bất đồng về việc bên nào sẽ hành động trước theo Nghị quyết 242. Các quốc gia ẢRập từ chối đàm phán cho đến khi Israel rút khỏi các vùng chiếm đóng, trong khi Israel không chịu rút cho đến khi các quốc gia ẢRập đàm phán một thỏa thuận hòa bình.

Do đó, Israel tiếp tục chiếm giữ 5 vùng lãnh thổ và xây dựng các khu định cư ở đó ngay sau khi chiến tranh kết thúc.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (thứ hai từ phải sang), Thượng nghị sĩ Mỹ Lindsey Graham và Đại sứ Mỹ David Friedman thăm biên giới Israel với Syria trên Cao nguyên Golan vào ngày 11/3/2019. Ảnh: Reuters

Năm 1973, Ai Cập và Syria lại phát động một cuộc chiến chống Israel, tiến vào Bán đảo Sinai và Cao nguyên Golan nhằm chiếm lại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng. Với sự hậu thuẫn của Mỹ, Israel đã thành công trong việc giữ quyền kiểm soát lãnh thổ.

Cuối cuộc xung đột, Mỹ đã đứng ra đàm phán hòa giải giữa Israel, Ai Cập và Syria trong nỗ lực giải quyết các tranh chấp lãnh thổ. Sau đó, Hiệp định Trại David chính thức trả lại Bán đảo Sinai cho Ai Cập để đổi lấy hòa bình, theo Nghị quyết 242 của Hội đồng Bảo an LHQ.

Nhưng 4 vùng lãnh thổ còn lại, trong đó có Cao nguyên Golan, vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Israel.

Năm 1981, Chính phủ Israel tuyên bố sáp nhập Đông Jerusalem và Cao nguyên Golan, mở rộng vĩnh viễn các đường biên giới của mình để bao trùm cả hai vùng lãnh thổ bị chiếm. Đáp lại, Hội đồng Bảo an LHQ đã thông qua Nghị quyết 497 lên án việc Israel sáp nhập vùng lãnh thổ của Syria, tuyên bố đây là hành vi vi phạm luật pháp quốc tế.

Lính Israeli đứng canh gần biển báo đặt tại Núi Bental, Cao nguyên Golan chỉ dẫn tới các hướng khác nhau. Ảnh: Reuters

Theo kênh Channelnewsasia, Israel và Syria đã tham gia nhiều vòng đàm phán về Cao nguyên Golan, bao gồm cả các cuộc đàm phán bí mật gần đây vào năm 2010 mà nếu thành công sẽ dẫn đến việc rút toàn bộ lực lượng Israel. Tuy nhiên, cuộc nội chiến Syria bùng phát năm 2011 đã làm gián đoạn những cuộc đàm phán đó.

Mặc dù vậy, Syria tiếp tục yêu cầu Israel trao trả Cao nguyên Golan. Và cho đến nay, không có quốc gia nào trên thế giới công nhận tuyên bố chủ quyền của Israel đối với vùng lãnh thổ này, ngoài Mỹ.

Tài sản chiến lược

Toàn bộ Cao nguyên Golan rộng khoảng 65km từ Bắc tới Nam, và khoảng 19km từ Đông sang Tây. Đây là một cao nguyên có độ cao và giá trị chiến lược nhìn ra Syria và Thung lũng Jordan.

Nó được đánh giá mang ý nghĩa quan trọng về mặt quân sự đối với cả Syria và Israel. Riêng Israel cũng coi vùng lãnh thổ này là một vùng đệm góp phần tự vệ cho Nhà nước Do thái.

Quang cảnh thị trấn Majdal Shams gần đường ranh giới ngừng bắn giữa Israel và Syria trên Cao nguyên Golan. Ảnh: Reuters

Ngoài giá trị quân sự, Cao nguyên Golan còn là một tài sản chiến lược nhờ nguồn tài nguyên nước và đất đai màu mỡ. Khu vực này chính là lưu vực thoát nước của sông Jordan, hồ Tiberias, sông Yarmuk và có các tầng ngậm nước ngầm. Israel khai thác một phần ba lượng nước mà họ sử dụng từ Cao nguyên Golan. Ở một khu vực tương đối khô hạn trên thế giới, việc kiểm soát nguồn cung cấp nước từ Golan là vô giá.

Cao nguyên Golan cũng có thể có dầu. Các mũi khoan thăm dò cho thấy rằng các hồ chứa trên vùng lãnh thổ này có khả năng mang lại hàng tỷ thùng dầu.

Những toan tính chính trị

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã trở nên nổi tiếng ở Israel, đặc biệt là sau khi ông công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và chuyển Đại sứ quán Mỹ từ Tel Aviv tới vùng lãnh thổ tranh chấp với người Palestine. Thủ tướng Benjamin Netanyahu đang sử dụng các bức ảnh của Tổng thống Mỹ trong các áp phích tái tranh cử để tận dụng lợi thế này.

Tổng thống Donald Trump chào đón Thủ tướng Israel Netanyahu tại Nhà Trắng ngày 25/3/2019. Ảnh: Reuters

Một số nhà phân tích cho rằng thời điểm Tổng thống Trump ký tuyên bố công nhận chủ quyền của Israel với Cao nguyên Golan đã được tính toán về mặt chính trị để hẫu thuẫn cho chiến dịch tái tranh cử của ông Netanyahu trong cuộc bầu cử ngày 9/4 sắp tới.

Kênh Channelnewasia dẫn lời nhà phân tích Dina Baldi – Phó giáo sư về Nghiên cứu Chính trị và Quốc tế tại Đại học Centre (bang Kentucky, Mỹ) cho rằng quyết định của Tổng thống Trump trước hết đã đảo ngược chính sách nhất quán hàng thập kỷ qua của Mỹ yêu cầu bất kỳ sự công nhận lãnh thổ nào cũng phải là kết quả của các cuộc đàm phán trực tiếp, thay vì tuyên bố đơn phương. Thứ hai, nó đi ngược lại luật pháp quốc tế, vốn không công nhận chủ quyền của Israel đối với các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng trong cuộc Chiến tranh 1967. Động thái của ông Trump là một cử chỉ mang tính biểu tượng, chứ không phải tính pháp lý. Nhưng xét đến sự ảnh hưởng toàn cầu của nước Mỹ thì sự công nhận của Washington có thể thể hiện một số tính hợp pháp đối chính sách thôn tính lãnh thổ gây tranh cãi của Israel.

Phó giáo sư Dina Baldi cũng cho rằng cách tiếp cận của Tổng thống Trump đối với các vấn đề gây tranh cãi này trong cuộc xung đột giữa thế giới ẢRập và Israel sẽ tiếp tục làm suy yếu vị thế của Chính phủ Mỹ như là một nhà trung gian trung thực và càng gây khó khăn hơn cho tiến trình hoà bình ở Trung Đông.

Theo Baotintuc