Tại Hội thảo tham vấn Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới (NTM) các cấp giai đoạn 2026-2030 được Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức mới đây, TS.KTS Phạm Thị Nhâm đến từ Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn quốc gia (Bộ Xây dựng) đã có bài tham luận với nhiều đề xuất đổi mới nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn thể chế và định hình lại quy hoạch – hạ tầng nông thôn phù hợp với thực tiễn phát triển hiện nay.
Theo TS.KTS Phạm Thị Nhâm, quy hoạch và cơ sở hạ tầng là trụ cột cứng, định hình không gian phát triển, thúc đẩy sản xuất, nâng cao chất lượng sống và khả năng thích ứng của cộng đồng nông thôn”.
Bà Nhâm cũng cho rằng bộ tiêu chí giai đoạn mới cần thiết kế lại trên tinh thần kế thừa có chọn lọc, phân tầng linh hoạt và phân quyền rõ ràng. Đặc biệt, phải bám sát bối cảnh thể chế đã thay đổi khi chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp: Tỉnh – Xã.
Một trong những điểm nhấn quan trọng trong tham luận của TS.KTS Nhâm là phân tích sâu sắc tác động của việc bỏ cấp huyện. Khi không còn cấp trung gian, quy hoạch và cung ứng hạ tầng nông thôn rơi vào khoảng trống điều phối.
Trước đây, thị trấn huyện lỵ đóng vai trò trung tâm kết nối vùng, nay bị giải thể hoặc sáp nhập vào xã mới với quy mô lớn hơn. Trong khi đó, các xã không có thị trấn lại thiếu hụt nghiêm trọng về thiết chế công, hạ tầng xã hội và khả năng điều phối. Chính vì vậy, Bộ tiêu chí NTM mới phải cập nhật theo mô hình hai cấp hành chính, tái xác lập vai trò trung tâm cấp xã, điều chỉnh tiêu chí hạ tầng, quy hoạch, y tế, giáo dục… phù hợp với quy mô và chức năng mới của xã.
Một trong những đề xuất nổi bật trong tham luận là phân tầng tiêu chí theo ba cấp độ đạt chuẩn xã: NTM – NTM nâng cao – NTM hiện đại. Mỗi cấp độ phản ánh rõ mức độ phát triển và yêu cầu ngày càng cao về tổ chức không gian sống, chất lượng hạ tầng và quản trị cộng đồng.
Đồng thời, bà Nhâm kiến nghị cần phân nhóm xã theo điều kiện thực tiễn vùng miền thay vì theo vùng kinh tế – xã hội như trước đây, gồm: Nhóm 1 – Xã đặc biệt khó khăn: Ưu tiên hạ tầng cơ bản, bảo tồn văn hóa, thích ứng thiên tai; Nhóm 2 – Xã chịu tác động đô thị hóa: Kiểm soát quy hoạch, ngăn lan tỏa dân cư, duy trì bản sắc; Nhóm 3 – Xã phổ biến còn lại: Hướng tới tích hợp nông nghiệp – du lịch – sinh thái – công nghệ.
Với tiêu chí quy hoạch, tham luận nhấn mạnh chuyển đổi từ “có quy hoạch” sang “quy hoạch có khả năng vận hành linh hoạt”. Các xã NTM hiện đại phải có hệ thống quy hoạch số hóa (GIS), tích hợp không gian sản xuất – sinh thái – dịch vụ và cơ chế giám sát hiệu quả.
Trong lĩnh vực giao thông, bà Nhâm đề xuất mở rộng tiêu chí theo hướng: Kết nối liên xã và vùng sản xuất – tiêu thụ – dịch vụ; Bảo vệ hành lang thoát lũ, tăng cường điểm giao thông thủy – bộ phù hợp địa hình; Ứng dụng công nghệ: đèn chiếu sáng thông minh, cảnh báo thiên tai, điểm sạc xe điện…
Với vùng sông nước, bến đò dân sinh cần được đánh giá như một chỉ tiêu giao thông đặc thù, thay vì áp cứng tiêu chí đường bê tông như hiện nay.
TS.KTS Nhâm cũng chỉ rõ những bất cập trong tiếp cận tiêu chí nhà ở và cảnh quan. Thay vì chỉ đánh giá nhà ở theo tiêu chí kỹ thuật (kiên cố), cần tiếp cận dưới góc nhìn “không gian sống” – nơi bảo tồn bản sắc, gắn kết cộng đồng và thích ứng môi trường tự nhiên.
Bà đề xuất giữ nguyên và nâng cấp tiêu chí về cây xanh công cộng, thay vì loại bỏ sau khi Đề án 1 tỷ cây xanh kết thúc năm 2025. Đồng thời, tiêu chí y tế cần thiết kế lại phù hợp với mô hình hai cấp, trong đó cấp xã đảm bảo y tế cơ bản, còn cấp tỉnh giữ vai trò điều phối kỹ thuật chuyên sâu và chuyển đổi số.
Khác với giai đoạn trước, bộ tiêu chí mới đã chính thức đưa tiêu chí cấp tỉnh vào hệ thống đánh giá. TS.KTS Nhâm nhận định đây là điểm đột phá, khi cấp tỉnh giữ vai trò chiến lược: quy hoạch liên xã, đầu tư hạ tầng vùng, xây dựng dữ liệu số và hỗ trợ đổi mới sáng tạo.
Tỉnh được xem là “hoàn thành NTM hiện đại” nếu có nhiều xã đạt NTM hiện đại, đồng thời có hệ sinh thái phát triển vùng tích hợp: công nghệ, logistics, môi trường, giáo dục, văn hóa.
Tham luận của TS.KTS Phạm Thị Nhâm là một trong những đóng góp quan trọng tại hội thảo, đặt nền móng lý luận cho việc xây dựng Bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2026–2030.
.svg){kind=icon}
