Trong khuôn khổ Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 (Chương trình 925), công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) tại khu vực nông thôn đã đạt được những chuyển biến đáng kể. Các địa phương đã nỗ lực đầu tư và áp dụng các giải pháp đồng bộ, hướng tới mục tiêu xây dựng một môi trường nông thôn xanh, sạch và bền vững hơn.
Báo cáo tổng kết Chương trình 925 mới đây ghi nhận những tín hiệu tích cực trong công tác thu gom CTRSH nông thôn. Tỷ lệ CTRSH nông thôn được thu gom đã tăng mạnh qua các năm, đạt 79,9% vào năm 2024, cao hơn đáng kể so với mức 71% vào năm 2022. Sự gia tăng này cho thấy hiệu quả của việc đẩy mạnh đầu tư và tổ chức hệ thống thu gom tại cơ sở.
Đáng chú ý, nhiều địa phương đã đạt tỷ lệ thu gom rất cao, có thể kể đến như Thành phố Hồ Chí Minh (98,5%), Hà Nam cũ, Hải Phòng, Bình Dương cũ (98,0%), và Hà Nội (95,0%). Kết quả này đạt được trong bối cảnh khối lượng CTRSH phát sinh tại nông thôn là rất lớn, ước tính khoảng 32.153,7 tấn/ngày trên cả nước.
Không chỉ dừng lại ở khâu thu gom, công tác xử lý cũng đã có những tiến bộ rõ rệt với sự tham gia của 1.456 cơ sở xử lý CTRSH trên toàn quốc. Dù phương pháp chôn lấp vẫn chiếm ưu thế, ở mức 62,98% tổng khối lượng rác được thu gom, nhưng xu hướng chuyển dịch sang công nghệ hiện đại hơn đang diễn ra mạnh mẽ. Đã có 07 cơ sở đốt phát điện và 333 cơ sở đốt không phát điện được đưa vào vận hành. Nhờ đó, tỉ lệ xử lý bằng phương pháp đốt có phát điện đạt 10,09%, trong khi xử lý thành phân hữu cơ chiếm 12,85% tổng khối lượng rác.
Nhiều tỉnh đã tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ hiện đại như Bắc Ninh với nhà máy điện rác Lương Tài, hay các nhà máy xử lý rác phát điện ở Bến Tre cũ, Cần Thơ, Quảng Bình cũ. Các dự án nhà máy xử lý rác phát điện cũng đang được tích cực triển khai tại Phú Thọ, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và Thái Nguyên. Đồng Nai là một ví dụ nổi bật khi đạt tỉ lệ thu gom, xử lý CTRSH nông thôn 100% và tỉ lệ chôn lấp chỉ còn 13,5%.
Bên cạnh đó, nhiều mô hình thí điểm về thu hồi, tái chế và tái sử dụng chất thải đã được triển khai, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phê duyệt danh mục 08 mô hình thí điểm, trong đó 05 mô hình đã hoàn thành tại Điện Biên, Quảng Nam cũ, Long An cũ, Đồng Tháp và Lạng Sơn. Các mô hình cộng đồng như "Ngôi nhà xanh" thu gom rác thải của Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Hàm Cường, Bình Thuận cũ, hay mô hình phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình cũng được nhân rộng.
Mặc dù đạt được những thành tựu lớn, công tác quản lý CTRSH nông thôn vẫn đối mặt với nhiều tồn tại. Sự chênh lệch về tỉ lệ xử lý theo vùng là rất rõ ràng. Trong khi Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Hồng có tỉ lệ xử lý cao (lần lượt là 91,34% và 90,95%), thì khu vực Tây Nguyên có tỉ lệ xử lý thấp nhất, chỉ đạt 48,28%. Tình trạng này cũng thể hiện qua tỉ lệ thu gom thấp tại một số tỉnh miền núi phía Bắc và Tây Nguyên như Điện Biên (22,0%), Cao Bằng (29,2%), và Gia Lai (29,1%).
Thách thức lớn nhất là khối lượng rác thải phát sinh hàng ngày vẫn rất lớn và có xu hướng gia tăng. Hiện tại, vẫn còn khoảng 20% tổng lượng CTRSH nông thôn chưa được thu gom và xử lý đúng quy định, trở thành nguồn gây ô nhiễm môi trường.
Để khắc phục các tồn tại và phát triển bền vững hơn, các giải pháp được đặt ra tập trung vào ba trụ cột chính. Trước hết, cần đẩy mạnh việc phân loại, tái chế và tái sử dụng chất thải tại nguồn. Tiếp theo, về tổ chức thu gom và chính sách, cần phát triển linh hoạt các hình thức thu gom. Báo cáo đề xuất cần áp dụng các giải pháp thanh tra, kiểm tra, xử phạt vi phạm trong lĩnh vực môi trường một cách quyết liệt và mạnh mẽ hơn ở khu vực nông thôn.
.svg){kind=icon}
