Taxi Uber: phản đối hay thích nghi?

LTS: Dư luận trái chiều về cấm hay quản taxi Uber suốt thời gian qua cho thấy tính chất mới mẻ của loại hình dịch vụ này tại Việt Nam. Ngay tại phiên chất vấn của HĐND thành phố HCM hôm nay, GĐ Sở Giao thông thành phố cũng nhận được nhiều câu hỏi liên quan đến Uber. Xin trân trọng giới thiệu bài viết của tác giả Nguyễn Văn Trinh về chủ đề này để cung cấp thêm cho bạn đọc góc nhìn về taxi Uber.

Taxi cũng là loại dịch vụ trung gian

Tiền thân của mô hình taxi hiện nay là dịch vụ xe ngựa đô thị đã có ở London và Paris từ thế kỷ 17. 

Hai loại hình này đều nhằm cung cấp dịch vụ giao thông công cộng đô thị. Các loại hình giao thông công cộng như xe bus hay tàu điện thường được trợ giá nhưng riêng taxi thường được coi là cao cấp và giao cho khu vực tư nhân vận hành chứ nhà nước không trợ giá.

Nếu nhà nước để mặc các hãng taxi vận hành thì phát sinh nhiều chuyện như: taxi tranh chấp lấn chiếm đường xá gây lộn xộn, tài xế lừa gạt giá cước, hành khách có thể tấn công lái xe… Nhà nước vừa khó quản vừa khó thu thuế.

Mô hình phổ biến là các xe taxi sẽ phải hoạt động trong một DN vận tải được nhà nước cấp phép. Nhà nước thông qua đó để chuẩn hóa hoạt động của dịch vụ, đồng thời thu thuế.

Sau này, với sự xuất hiện của điện thoại, các hãng còn đóng vai trò là tổng đài tiếp nhận yêu cầu của khách và thông báo với tài xế để giảm bớt chi phí đi lòng vòng đón khách.

Tựu trung, bản chất của của các công ty taxi là một tổ chức trung gian kết nối giữa tài xế và nhu cầu của khách hàng, và cũng là trung gian để tài xế, khách hàng thực hiện nghĩa vụ thuế với nhà nước.

Đó là mô hình hoạt động của ngành taxi ở hầu hết các đô thị trên thế giới cho đến trước khi có sự ra đời của mô hình gọi taxi trên các ứng dụng di động. Tiêu biểu cho mô hình này là Ubertaxi. Công ty này sử dụng nền tảng internet và các ứng dụng chạy trên điện thoại thông minh từ các bên để kết nối nhu cầu của nhau thay cho vai trò của tổng đài trước đây. Cách làm này có lợi thế là tiết kiệm chi phí do sử dụng máy tính tự động kết nối nhu cầu mà không cần thiết phải trả chi phí cho tổng đài.

Ngoài ra, nó còn cung cấp nhiều thông tin hơn cho hai bên, như thông báo trước quãng đường và giá cước, cung cấp khả năng đánh giá về thái độ dịch vụ của lái xe cũng như khách hàng… Do không phải đăng ký tham gia mạng lưới của tổng đài nên nhiều người có xe cá nhân đang rảnh rỗi cũng có thể tranh thủ sử dụng ứng dụng này để kiếm thêm thu nhập.

Ứng dụng này là một mô hình trung gian mới có nhiều ưu điểm. Nó tận dụng tốt các nguồn lực của xã hội, đem lại lợi ích cho cả người tiêu dùng, tài xế. Công ty Uber mới đây đã được định giá suýt soát gần 18 tỷ USD.

Tìm cách thích nghi

Sự xuất hiện của những ứng dụng này đang đe dọa vai trò của các công ty taxi như một trung gian quan trọng kết nối giữa khách hàng và lái xe. Vì vậy các công ty taxi liên tục phản đối dịch vụ mới này. Tuy nhiên khi nhìn lại lịch sử sẽ thấy các tiến bộ về công nghệ luôn làm thay đổi cách thức hoạt động sản xuất kinh doanh xưa cũ.

Bài học về hãng phim Kodak có thể là một gợi ý cho việc có nên chấp thuận những cách thức kinh doanh mới.

Kodak vốn là nhà sản xuất tiên phong trong lĩnh vực máy ảnh kỹ thuật số. Nhưng để bảo vệ mảng kinh doanh máy ảnh tráng phim xưa cũ, hãng đã không đưa ra giải pháp nào đủ mạnh để phát triển công nghệ mới và cuối cùng để mất thị phần trong lĩnh vực mới này và dẫn đến phá sản.

Với các công ty taxi truyền thống, đang có nhiều lợi thế về vốn, thương hiệu và mạng lưới xe cùng tài xế có sẵn, nếu sẵn sàng thay đổi, kết hợp với công nghệ mới, trước mắt có thể sẽ bị sụt giảm lợi nhuận nhưng về lâu dài họ vẫn có nhiều cơ hội thắng thế.

Với cơ quan quản lý, hiện nay, những tiến bộ về công nghệ đang tạo ra một khả năng chưa từng có từ trước tới giờ cho nhà nước trong việc quản lý một cách chính xác và tức thời các hoạt động kinh tế phát sinh.

Nhà nước có thể biết chính xác giao dịch bắt đầu khi nào, những ai tham gia, đoạn đường, khoảng cách đã đi và tiền thanh toán được chuyển khoản như thế nào, qua đâu... Thậm chí cơ quan chức năng còn có thể biết được ý định di chuyển của một cá nhân trước khi việc di chuyển đó thực sự diễn ra. Không khó để giám sát được số chi phí đã bỏ ra, số tiền đã giao dịch...

Vì vậy, thay vì phản đối những ứng dụng trung gian mới, các công ty taxi truyền thống nên tìm cách thích nghi và học tập những ưu điểm của nó để có thể tồn tại và phát triển.

Nguyễn Văn Trinh