Tiếp tục cuộc trò chuyện với Tuần Việt Nam, ông Nguyễn Cảnh Bình cho rằng các nhà kiến thiết quốc gia như Lý Quang Diệu, Atartuk, Đặng Tiểu Bình, Park Chung Hee đều không bị ý thức hệ chi phối mà chỉ quan tâm tới hiệu quả.

Kỳ 1: Lãnh đạo yếu khó cải tổ

Vai trò của một lý thuyết, ý thức hệ hay tư tưởng chủ đạo đóng vai trò như thế nào trong kiến thiết quốc gia?

Các nhà kiến thiết quốc gia như Lý Quang Diệu, Atartuk, Đặng Tiểu Bình, Park Chung Hee đều không cứng nhắc theo ý thức hệ mà họ đủ thực dụng và thông minh để luôn học hỏi cố gắng đạt được kết quả. Điểm chung của họ là bất kỳ điều gì tốt cho đất nước họ đều sẵn sàng làm thay vì bị quy ước bởi một hệ tư tưởng nhất định. Bản chất trong chế độ cai trị của họ có sự tiến hóa.

Ví dụ, Lý Quang Diệu trọng thực dụng, không câu nệ vấn đề ý thức hệ, chỉ quan tâm hành động, hiệu quả, ít bàn lý luận. Đặng Tiểu Bình cũng đề ra thuyết “Mèo trắng mèo đen” dẫn dắt thành công sự nghiệp cải cách mở cửa ở Trung Quốc.

Tuy nhiên đến khi Ataturk, Lý, Đặng, và Park đã lần lượt nắm quyền 19, 31, 14 và 18 năm, một cách tiếp cận chế độ cai trị mới đã hình thành và phát triển làm nền móng cho các chính phủ sau đó.

Vấn đề hội nhập đóng vai trò quan trọng thế nào trong kiến tạo quốc gia, thưa ông?

Cả bốn vị lãnh đạo đều kết nối đất nước của họ với thị trường quốc tế. Sự ổn định và mở cửa mà cả bốn người đạt được cho phép họ, với những khuyến khích phù hợp, thu hút đầu tư nước ngoài. Tất cả họ đều tận dụng được những lợi thế tương đối, chi phí lao động thấp, đều sản xuất hàng hóa xuất khẩu nhằm kiếm ngoại hối để mua công nghệ từ nước ngoài và làm giàu cho người dân. Chỉ có Đặng thừa kế một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa và, như những người khác, ông này nhanh chóng chấp nhận kinh tế thị trường.

{keywords}
Thủ đô Seoul của Hàn Quốc. Nguồn ảnh: topasiatours.com

Đặc biệt, để hội nhập cần ngôn ngữ nên cả bốn đất nước đều khuyến khích sinh viên của họ học ngoại ngữ. Singapore tiến xa đến mức biến tiếng Anh thành ngôn ngữ chuẩn ở trường công. Điều này giúp người Singapore dễ dàng hưởng lợi hơn từ các thể chế giáo dục quốc tế và tham gia vào các thảo luận thương mại, chính trị quốc tế.

Như vậy một nhà kiến thiết quốc gia đóng vai trò như một “người hùng” tạo ra toàn bộ sự hình thành và phát triển của quốc gia phải không?

Không hẳn như vậy, trong cả bốn trường hợp, người lãnh đạo vững mạnh cần phải có một nhóm nhỏ những lãnh đạo cùng chí hướng, có tinh thần cống hiến, hoàn toàn quyết tâm với các mục tiêu và có thể trông đợi sẽ cố gắng hết sức để vượt qua khó khăn họ phải đối diện khi kiến thiết những thay đổi căn bản trong xã hội. Mặc dù một số người trong nhóm thân cận có tách ra ở một số trường hợp, phần cốt lõi của các đồng minh tin cậy vẫn ở lại.

Trước khi lên nắm quyền, mỗi lãnh đạo trong bốn người này đều có một nhóm thân hữu gắn bó sâu sắc, họ đã gắn kết và phát triển các mục tiêu chung từ đó họ có thể tiến lên nhanh chóng và vững vàng khi phải đối mặt với vô vàn vấn đề sau khi nắm quyền. Họ cũng cần phải gắn kết với một nhóm rộng hơn những chuyên gia uyên bác để giải quyết các vấn đề phức tạp liên quan đến kinh tế, khoa học công nghệ, và quan hệ đối ngoại.

Ví dụ, Lý Quang Diệu, thông qua Viện Raffle và và Cao đẳng Raffle, thông qua các cuộc họp với những người Singapore học ở Anh và thông qua công việc luật sư bảo vệ các lãnh đạo công đoàn và những người cánh tả khác, biết được nhiều người tài giỏi vào thời ông ở Singapore có tầm nhìn giống ông. Lý đánh giá cao thành tựu xuất sắc trong học thuật. Singapore đạt được như ngày nay không thể nhờ một mình Lý Quang Diệu mà là thành quả một tập hợp lãnh đạo rất tinh hoa.

Theo ông, đặc điểm chung nhất giữa các nhà kiến thiết quốc gia này là gì?

Tôi muốn nhắc lại quan điểm rằng họ đều rất thực dụng và không câu nệ lý luận xa rời thực tế.

Cả bốn lãnh đạo đều cảm nhận được sự cấp thiết phải định hình lại đất nước của họ và ít quan tâm hoặc kiên nhẫn vào những cuộc thảo luận học thuật không liên quan trực tiếp đến các vấn đề thực tế họ đang phải đối mặt.

Tất cả đều nhận ra rằng họ cần những quan chức tài năng và cần hỗ trợ những trường, trường đại học, và viện nghiên cứu chất lượng cao, tuy nhiên họ quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề liên quan đến công nghệ, kinh tế, và quản lý hơn là triết học, tôn giáo và văn học, cũng như các lĩnh vực khác trong các ngành khoa học xã hội nhân văn.

Họ đều vô thần và tin vào khoa học và Phong trào Khai sáng. Ataturk đặc biệt chỉ trích các hoạt động tôn giáo truyền thống đã ngăn cản các nỗ lực hiện đại hóa tư tưởng của ông. Mặc dù những người khác ít công khai chỉ trí tôn giáo hơn, họ thường có cùng quan điểm về vấn đề này.

Xin cảm ơn ông.

Minh Tiến thực hiện