Trong lòng nước Đức thì quả là gió đã đổi chiều và ngày càng mạnh mẽ hơn, nhất là sau đêm giao thừa kinh hoàng vừa rồi.

Các phản ứng quốc tế

Bà Isabel Schnabel, Giáo sư kinh tế và trong nhóm tư vấn của Chính phủ Đức cho rằng mỗi năm một triệu người tỵ nạn thì không nhà nước nào chịu được. Đây là cái giá về chính trị mà bà Merkel phải trả cho quyết định của mình vì Đức nhận người tỵ nạn là vì lý do nhân đạo chứ không phải vì lý do kinh tế.

Nhưng những người châu Âu nghĩ gì về hành động mà họ coi là “đơn phương” này của chính phủ Đức? (Thủ tướng Hungari đã nói ngay từ khi khủng hoảng bắt đầu “khủng hoảng tỵ nạn là vấn đề của Đức chứ không phải của châu Âu”).

Người Pháp sau vụ khủng bố ở Paris cuối năm ngoái đã ủng hộ nhiệt tình chính sách tỵ nạn của Đức, bây giờ quay sang lo lắng cho hậu quả của việc bỏ ngỏ biên giới với Đức. Điều này cũng có cơ sở vì kẻ tấn công vào đồn cảnh sát ở Paris ngày 07/1 vừa qua đã sống khá lâu trong trại tỵ nạn ở Đức với 7 nhân thân khác nhau mà không bị phát hiện. Lực lượng bảo thủ Pháp thì gọi chính sách tỵ nạn của bà Merkel là “ngây thơ”.

Thủ tướng Manuel Valls “bắn tin” sang Đức là Pháp không chào đón người tỵ nạn một cách ồn ào và khi trên mạng xã hội đăng bức ảnh một người tỵ nạn chụp ảnh selfie với Thủ tướng Đức thì Pháp cho đăng ảnh ở trại tỵ nạn Calais của Pháp với những lều trại lầy lội. Kết quả là hầu hết người tỵ nạn chọn đến Đức chứ không sang Pháp.

Các nước Đông Âu như Hungari, Séc, Slovakia, Ba Lan từ chối nhận người tỵ nạn vì lý do khác tôn giáo và các giá trị với họ, phớt lờ quyết định của EU về phân bổ người tỵ nạn. Slovakia và Hungari dọa kiện ra Tòa án châu Âu, còn Thủ tướng Slovakia Robert Fico nói thẳng nước này không nhận bất kỳ người Hồi giáo nào, dù là tự nguyện hay bị phân bổ. Ông cũng nói “xã hội đa văn hóa” coi như thất bại và nguồn tài chính dùng cho người tỵ nạn sẽ chuyển sang cho việc tăng cường bảo vệ đường biên giới.

Hungari yêu cầu EU phải sớm có biện pháp hạn chế đi đến chấm dứt cho người nước ngoài nhập cảnh. Tờ Lidove Noviny của Séc viết “những gì xẩy ra đêm giao thừa ở Köln là bằng chứng mạnh mẽ nhất về việc phải thận trọng khi cho người tỵ nạn vào nước mình”.

{keywords}

Trên mạng xã hội đăng bức ảnh một người tỵ nạn chụp ảnh với Thủ tướng Đức.

Chính phủ Ba Lan cho rằng những gì xảy ra ở Đức càng củng cố lập trường của họ và cho rằng họ có toàn quyền lựa chọn những ai được nhập cảnh trong số 100 người tỵ nạn mà nước này đã quyết định nhận từ đầu năm nay (trong số 7000 người mà chính phủ tiền nhiệm đã thỏa thuận). Thái độ chung của các nước này là vụ việc ở Köln đã làm thay đổi nước Đức. Nhiều nước còn coi đây là “sai lầm thế kỷ” của Đức.

Các phản ứng trong nước Đức

Còn trong lòng nước Đức thì quả là gió đã đổi chiều và ngày càng mạnh mẽ hơn, nhất là sau đêm giao thừa kinh hoàng ở thành phố triệu dân và lớn thứ tư ở Đức, vụ phần tử khủng bố tại Pháp có tới 7 nhân thân khác nhau ở Đức, vụ tất cả 10 nạn nhân của vụ đánh bom tự sát sáng 12/1 tại Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ) đều là công dân Đức. Thật là “họa vô đơn chí”!

Trong bài báo mang tựa đề “Cứu với! Nhà nước chúng ta bất lực rồi!” đăng trên tờ Thế giới (Die Welt) ngày 08/1, nhà báo Wolfgang Weimer viết về tình trạng hiện nay ở Đức sau khi Thủ tướng Merkel “bằng một cái vẩy tay đã vô hiệu hóa luật pháp EU và để cho quy tắc đạo đức chi phối”: Việc kiểm soát biên giới không còn được thực hiện; luật cư trú và tỵ nạn bị vi phạm một cách hệ thống; trong cuộc sống hàng ngày “luật pháp bình thường” không còn được tôn trọng; quyền lực nhà nước ngoảnh mặt khi các vụ tấn công vào người Cơ đốc giáo hay phụ nữ trong các trại tỵ nạn; người tỵ nạn giật phanh khẩn cấp để dừng cả đoàn tầu nhanh mà không bị xử lý; khắp cả nước xẩy ra nhiều vụ đột nhập nhà ở, trộm cắp, gây rối; gia tăng hiện tượng chống người thi hành công vụ; vi phạm quy định về cư trú; sỉ nhục người khác; ở những thành phố lớn hình thành các “xã hội song hành” mang màu sắc Hồi giáo mà ở đó cảnh sát khó lòng kiểm soát mà chỉ đưa ra khuyến nghị là khu vực không nên đến (No-Go-Areas); ngay cả ngành đường sắt cũng không kiểm soát vé của người tỵ nạn…. Đó là bề ngoài của xã hội Đức hiện tại mà bất kỳ ai cũng có thể nhìn thấy và coi đó là cách ứng xử đặc biệt đối với người tỵ nạn không thể nào chấp nhận được.

Còn bên trong của hệ thống công quyền cũng nẩy sinh nhiều bất cập chưa từng thấy ở Đức, đó là tồn tại hàng chục ngàn hồ sơ tỵ nạn không giải quyết được nhưng cũng có hàng ngàn người tỵ nạn sau khi đăng ký đã “lặn mất tăm”, có nhiều người đăng ký dưới nhiều nhân thân khác nhau mà các cơ quan công quyền không biết do chưa được nối mạng hoặc bị quá tải.

Sau vụ đêm giao thừa ở Köln, nhiều cảnh sát đã viết trong tường trình là họ cảm thấy bất lực vì thái độ xem thường quyền lực công của những người tỵ nạn khi họ xé giấy tờ trước mặt cảnh sát vứt xuống đất và nói “ngày mai các anh phải cấp mới lại cho chúng tôi; các anh không được bắt chúng tôi mà phải đối xử lịch sự vì chúng tôi được bà Merkel mời đến đây”.

Tình trạng quá tải xẩy ra ở tất cả các địa phương. Tâm trạng chung hiện nay là đất nước đang ở trong tình trạng vô pháp luật và thiếu sự lãnh đạo, người dân thì cảm thấy không được bảo vệ; nhiều hình thức “tự xử” đã xuất hiện như lập các nhóm người dân đi tuần ban đêm, còn công chức thì cảm thấy bị bỏ rơi, không còn biết đâu là giới hạn pháp luật trong việc xử lý người  tỵ nạn để không bị rơi vào phạm trù “miệt thị người nước ngoài” và “phân biệt chủng tộc”. Đây còn là mảnh đất mầu mỡ cho các lực lượng cực hữu trong chiến dịch tranh cử sắp tới (tỷ lệ ủng hộ tổ chức cực hữu AfD tăng lên từng ngày).

Nội bộ liên minh cầm quyền hiện nay phân hóa sâu sắc. Đảng Liên minh Xã hội Cơ đốc giáo CSU (đảng “chị em” của Liên minh Dân chủ Cơ đốc giáo CDU của Thủ tướng Merkel) thậm chí còn cân nhắc đưa sự việc này ra Tòa án Hiến pháp để kiện Thủ tướng Merkel và chắc chắn cuộc bầu cử tới sẽ không đứng chung liên minh với CDU.

Thậm chí ngay trong nội bộ CDU mà bà Merkel là Chủ tịch Đảng cũng ngày càng nhiều tiếng nói phản đối chính sách tỵ nạn của Chính phủ. Thành viên Ban lãnh đạo đảng ông Jens Spahn cảnh báo “chúng ta đang chứng kiến sự bất lực của nhà nước trên rất nhiều lĩnh vực; biên giới không được bảo vệ; pháp luật không được thực thi; hàng ngàn đơn tỵ nạn không được xử lý. Không một xã hội nào có thể chấp nhận được việc này nếu không rõ ràng những điều kiện cụ thể người (tỵ nạn) nào có thể trở thành một phần trong chúng ta”.

Ông Carsten Linnemann, một thành viên khác của Ban lãnh đạo CDU yêu cầu phải hành động khẩn cấp nhằm giảm số người tỵ nạn thông qua việc kiểm soát chặt chẽ biên giới như Thụy Điển, Đan Mạch và nhiều nước đã làm. Nghị sĩ Quốc hội Đức của CDU Erika Steinbach coi việc mở cửa biên giới vừa qua là trái pháp luật và yêu cầu Quốc hội phải có ý kiến về việc này. Một nghị sĩ khác, ông Ingo Wellensreuther nhấn mạnh nghị quyết của Đảng (CDU) không thể vô hiệu hóa quy định pháp luật.

Nguyên Bộ trưởng Nội vụ Hans-Peter Friedrich coi sự việc vừa qua làm lung lay sự bền vững của nhà nước và có khả năng dẫn đến khủng hoảng nhà nước nghiêm trọng. Ông cũng yêu cầu phải trao đổi với các nước EU khác để cùng lúc đóng cửa biên giới vì cái khó “họ đến nhiều quá, nhiều hơn khả năng hội nhập họ và quá khả năng của chúng ta”. Có nguồn tin nói ngày 26/1 tới nhóm nghị sĩ của CDU trong Quốc hội Liên bang sẽ phát động đợt sưu tầm chữ ký buộc Thủ tướng Merkel phải điều chỉnh chính sách tỵ nạn của Chính phủ.

Về khía cạnh kinh tế, giới kinh tế Đức hy vọng người tỵ nạn có thể lấp chỗ trống trong thị trường lao động, nhưng trên thực tế đại đa số lại không có nghề nghiệp, tỷ lệ mù chữ cao, không có động lực để học tiếng Đức hay học nghề. Việc đào tạo nghề cho những người này sẽ rất tốn kém và mất nhiều thời gian.

Vì vậy bà Isabel Schnabel, Giáo sư kinh tế và trong nhóm tư vấn của Chính phủ cho rằng mỗi năm một triệu người tỵ nạn thì không nhà nước nào chịu được. Đây là cái giá về chính trị mà bà Merkel phải trả cho quyết định của mình  vì Đức nhận người tỵ nạn là vì lý do nhân đạo chứ không phải vì lý do kinh tế.

Nền tảng pháp lý của chính sách bị thách thức

Nhưng đỉnh điểm của luồng dư luận trái chiều hiện nay nhằm vào Thủ tướng Merkel là ý kiến của ba luật gia hàng đầu của Đức, ông Papier nguyên Chánh án, ông Di Fabio Thẩm phán Tòa án Hiến pháp Liên bang và ông Michael Betrams, nguyên Chánh án Tòa án Hiến pháp bang Nordrhein-Westfalen.

Ông Di Fabio trong bài phân tích các khía cạnh pháp lý trong chính sách tỵ nạn của Chính phủ đã nêu rõ mấy vấn đề cốt lõi sau :

i) Việc Chính phủ Liên bang bỏ ngỏ kiểm soát biên giới, mở cửa cho người tỵ nạn ồ ạt vào Đức là vi phạm Hiến pháp, vì Liên bang có nghĩa vụ theo Hiến pháp bảo vệ hiệu quả biên giới quốc gia.

ii) Hiến pháp Đức không quy định trách nhiệm của Nhà nước phải bảo vệ tất cả mọi người trên thế giới bằng cách cho họ được cư trú. Một trách nhiệm như vậy không có cơ sở pháp lý quốc tế cũng như luật châu Âu.

iii) Biên giới quốc gia là trụ cột quan trọng của một Nhà nước và trách nhiệm kiểm soát biên giới không chính phủ nào được sao nhãng. Đáng chú ý là tài liệu của ông Di Fabio là theo đề nghị của ông Seehofer, Chủ tịch CSU và Thủ hiến bang Bayern.

Nguyên Chánh án Tòa án Hiến pháp Hans-Jürgen Papier cho rằng việc không hạn chế nhập cảnh là một sai lầm và phải khắc phục ngay lập tức vì những lý do sau:

i) Nghĩa vụ trung tâm của chính trị là sớm nhận ra những nguy cơ đối với chủ quyền quốc gia và khả năng hành động của nhà nước. Nhà nước Đức có trách nhiệm quan tâm đến an toàn, thịnh vượng của tất cả những người sống ở Đức. Việc nhập cư ào ạt không kiểm soát sẽ cản trở thực hiện nghĩa vụ này.

ii) Bà Merkel phải có chính sách tỵ nạn rõ ràng, tách bạch giữa tỵ nạn nhân đạo và nhập cư; phải bảo vệ biên giới vòng ngoài; nếu ở phạm vi châu Âu không làm thì trong phạm vi quốc gia phải làm điều đó.

 iii) Việc cho người tỵ nạn ồ ạt vào Đức vừa qua không dựa trên một quyết định pháp lý mà trên cơ sở quyết định của Chính phủ là một sai lầm. Người nước ngoài đến từ một nước thứ ba an toàn không có quyền yêu cầu được tỵ nạn, dù là theo luật châu Âu hay luật quốc tế.

iv) Nước Đức tiếp nhận được bao nhiêu phải là một quyết định chính trị cơ bản do Quốc hội bàn bạc thông qua chứ không thế chỉ do Chính phủ tự ý quyết định.

Ông còn cho rằng chưa bao giờ mà khoảng cách giữa luật pháp và thực tế lại lớn như hiện nay. Chính sách tỵ nạn của Chính phủ đe dọa toàn vẹn lãnh thổ và vì vậy không phù hợp Hiến pháp Đức, cần phải được điều chỉnh.

Ông Michael Betrams nghi ngờ tính hợp hiến của những việc làm vừa qua của Chính phủ vì trong một nền dân chủ đại diện như ở Đức thì những vấn đề trọng đại của quốc gia và liên quan đến sử dụng ngân sách thuộc thẩm quyền quyết định của cơ quan dân cử tức Quốc hội Đức.

Trong thời gian qua Quốc hội Đức cũng đã phải biểu quyết về việc có cử quân đội Đức tham gia các chiến dịch hòa bình bên ngoài lãnh thổ hay không (ở Afghanistan, Mali). Vì vậy nên quyết định mở cửa biên giới cho hàng triệu người tỵ nạn vào Đức và tiêu tốn của ngân sách đến hàng chục tỷ euro bắt buộc phải được Quốc hội thông qua. Hành động vừa qua của bà Merkel là “lạm quyền”, một hành động “tự tung tự tác”, có nguy cơ chuyển sang “nền dân chủ Thủ tướng” (tập trung quyền lực vào Thủ tướng).

Bang Bayern và ông Seehofer còn đi xa một bước nữa. Sau khi có ý kiến của hai cựu thẩm phán Tòa án Hiến pháp Liên bang, bang Bayern đang cân nhắc khả năng kiện Chính phủ Liên bang ra Tòa án Hiến pháp vì tính bất hợp hiến của chính sách tỵ nạn và vì đã để các bang phải tự xoay xở xử lý hậu quả của việc này, bao gồm cả việc có thể phải tự có biện pháp kiểm soát biên giới (nếu cảnh sát Liên bang không thực hiện trách nhiệm kiểm soát biên giới của Đức thì bang sẽ cử cảnh sát bang để kiểm soát xuất nhập cảnh vào bang này).

Như vậy sẽ xuất hiện tình trạng cát cứ và xung đột thẩm quyền của bang và liên bang. Đây là vấn đề thuộc lĩnh vực luật Hiến pháp và tổ chức nhà nước vốn dĩ đã rất phức tạp hiện nay ở Đức.

Dù có hay không một vụ kiện hy hữu như vậy thì có thể coi đây như là một “phiên tòa không chính thức”, là đòn mạnh đối với Thủ tướng Merkel về những cái mà hiện nay đang bị coi là sai lầm trong chính sách tỵ nạn “rất nhân đạo, nhưng thiếu nền tảng pháp lý” như dư luận đánh giá.

Đại sứ Nguyễn Hữu Tráng tốt nghiệp cử nhân Luật tại Đại học Tổng hợp Humboldt, Berlin (1982), Thạc sĩ luật tại Đại học Tổng hợp Ruprecht- Karls, Heidelberg, CHLB Đức (1990), nguyên là Cục trưởng Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao (2011-15) và Tổng Lãnh sự Việt Nam tại Frankfurt (2007-11).

  • Chuyên mục hợp tác cùng chuyên trang Nghiên cứu Quốc tế (nghiencuuquocte.net)
  • Tiêu đề do Tuần Việt Nam đặt lại.