Theo nghĩa chữ Hán, "Hàn" là lạnh, "thực" là ăn, Tết Hàn thực là Tết ăn đồ lạnh. Mâm lễ cúng ngày Tết Hàn thực gồm: Bánh trôi, bánh chay, hương, hoa, trầu cau.

Bánh trôi, bánh chay

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Sinh, số lượng bánh trôi, bánh chay chuẩn nhất trong mâm cúng là 5 hoặc 3 bát bánh trôi, 3 hoặc 5 bát bánh chay. Bánh trôi, bánh chay nhưng tượng trưng cho những thức ăn nguội. Đó là sản vật từ mùa lúa bội thu dâng lên ông bà tổ tiên cũng như một lời cầu mong mưa thuận gió hòa.

{keywords}
Ảnh: Độc giả VietNamNet.

Bánh trôi làm bằng bột nếp nhào nặn với nước, có nhân bằng đường phên. Bánh nặn xong, được thả vào nồi nước sôi. Bánh chìm xuống rồi nổi lên, vớt ra và ngâm trong nước lã đun sôi để nguội cho săn trở lại rồi lại vớt ra bày vào đĩa. Đĩa bánh trôi được rắc thêm mấy hạt vừng trắng rang thơm.

Bánh chay cũng làm bằng bột nếp nhào nặn với nước và cũng có nhân, nhưng nhân bằng đậu xanh nấu chín. Đỗ để làm nhân bánh cũng phải là giống đỗ tiêu, hạt nhỏ, thơm, được hấp chín tới, giã mịn, trộn với đường kính trắng. Bánh chay được đựng trong bát, chan thêm một chút chè đường quấy với bột đao hay bột sắn dây ướp hoa bưởi.

Bên cạnh đó, vào ngày này, nhiều người trong gia đình cùng quây quần nhào bột, nặn bánh cũng thể hiện tinh thần đoàn kết, đùm bọc lẫn nhau.

Hương, hoa, trầu cau

Trong lễ cúng dù to hay nhỏ, người Việt đều không thể thiếu nén hương, hoa tươi và trầu cau để trên ban thờ. Do vậy, vào ngày Tết Hàn thực, mâm cúng cũng sẽ không thể thiếu những thứ này. Điều lưu ý, hoa dùng để cúng phải là hoa tươi.

Ly nước sạch

Trong mọi lễ cúng Phật hoặc gia tiên, một ly nước sạch là điều không thể thiếu ở trên bàn thờ. Nước là biểu hiện cho tâm của gia chủ. Nhìn ly nước để biết: "Tâm của ta có thanh tịnh như nước hay không?".

Mâm ngũ quả

Ngoài những thực phẩm trên, các gia đình có thể mua một đĩa hoa quả tươi với khoảng 5 loại quả. Tùy từng mùa, gia chủ chọn 5 quả có màu sắc khác nhau như màu xanh, đỏ, vàng, tím... để đại diện cho ngũ hành, dâng cúng tổ tiên thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành.

Ngoài ra, vào ngày lễ này, các gia đình không cần chuẩn bị “mâm cao, cỗ đầy”, bày vẽ các thủ tục tốn kém mà chỉ cần thành tâm, dâng bánh trôi, chay lên ban thờ ông bà, tổ tiên, nguyện cầu những điều tốt đẹp, an lành trong cuộc sống. Cũng có thể đơn giản hơn, gia đình chỉ bày biện 1 đĩa quả tươi thành tâm trong mâm lễ cúng Tết Hàn thực.

Lê Phương