BOT – xử lý sao với “buông lỏng quản lý”?

 - Trách nhiệm để “buông lỏng quản lý” là cụm từ quen thuộc khi cơ quan chức năng thừa nhận sai sót, gây ra “hậu quả nghiêm trọng”.

Đó là câu trả lời mà chúng ta đã nghe nhiều trong các vụ Vinashin, vỡ đường ống nước sông Đà, rồi gần đây hơn cả là những sai phạm trong quá trình thực hiện các dự án BOT.

Thế nhưng có lẽ nhiều người dân băn khoăn thế nào thực sự là “buông lỏng quản lý”? Với những cơ quan được sinh ra và tồn tại từ tiền thuế của người dân chỉ để “quản lý”, thì việc “buông lỏng” phải được xử lý như thế nào? Liệu chỉ thừa nhận “buông lỏng quản lý” có rũ bỏ được hết trách nhiệm của họ hay không?

Trạm thu phí BOT cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ. Ảnh: VietnamNet.

Thử xét trường hợp của các dự án BOT và Bộ Giao thông. Phản ứng lại quan điểm của Thứ trưởng Bộ Kế hoạch – Đầu tư Đặng Huy Đông rằng các dự án BOT được thực hiện một cách "tù mù, không minh bạch" về quy định, Bộ Giao thông từng nói rằng việc thực hiện BOT đã có cơ sở chính sách từ 1997, đến nay đã 20 năm, nên không thể nói là thiếu quy định được.

Với phản hồi đó, Bộ Giao thông dường như đã tự làm khó chính mình. Với một chủ trương đã có từ hơn 20 năm trước, và được thực hiện liên tục trong thời gian qua với hơn 70 dự án trên cả nước, sẽ rất vô lý nếu Bộ này viện dẫn lý do “vấn đề còn mới và phức tạp” để dẫn đến “buông lỏng quản lý” và mong được “thông cảm” với những sai sót liên quan đến BOT.

Như thế, câu chuyện “buông lỏng quản lý” chỉ có thể xuất phát từ hai lý do.

Thứ nhất, Bộ Giao thông, cụ thể là những người phụ trách và cơ quan chuyên trách liên quan đến BOT, không đủ năng lực để thay mặt nhà nước quản lý, giám sát các dự án BOT, để xẩy ra những sai phạm có hệ thống, gây bức xúc cho người dân.

Thứ hai, có những thành phần thân hữu với các doanh nghiệp trong cơ quan quản lý, thông đồng với doanh nghiệp để trục lợi, với cái giá phải trả là gánh nặng chi phí cho người dân, xã hội và sự sụt giảm uy tín cho nhà nước.  Không phải ngẫu nhiên mà các chuyên gia, lãnh đạo từ các Bộ, ngành đều cho rằng BOT là mầm chứa cho tình trạng tham nhũng, thân hữu ở nước ta.

Ở trong cả hai trường hợp, Bộ Giao thông đều phải chịu trách nhiệm nặng nề nhất, và cần được xử lý nghiêm khắc, chứ không thể xuề xoà theo hướng “rút kinh nghiệm sâu sắc”. Đây cũng chính là tinh thần của Văn bản Số 8978/VPCP-V.I từ Phó Thủ tướng thường trực Trương Hoà Bình, nêu ý kiến về Kết luận thanh tra một số dự án BT, BOT tại Bộ Giao thông của Thanh tra Chính phủ.

Theo đó Phó thủ tướng đồng ý với Thanh tra Chính phủ rằng Bộ Giao thông chịu “trách nhiệm toàn diện” về các tồn tại, bất cập trong các dự án BT, BOT thuộc lĩnh vực giao thông vận tải, bao gồm nhiều sai phạm liên quan đến quy định về xây dựng, công bố danh mục dự án đầu tư; trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; cơ chế kiểm tra, giám sát, thanh quyết toán công trình, quản lý chất lượng công trình,...

Bộ Giao thông đã có những biện bạch nhất định để chống đỡ làn sóng phản đối BOT lan rộng trong thời gian qua, và một phần nào đó để “bào chữa” cho chính mình.

Bộ cho rằng, các dự án BOT đều có sự tham gia của các bên khác như Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch – Đầu tư, nên không thể đổ vấy hếttrách nhiệm cho mình Bộ Giao thông. Tuy vậy, với việc là bộ nắm đầu mối BOT, hiểu biết hơn về chuyên môn và cả thông tin so với các cơ quan khác, Thanh tra Chính phủ có lý khi quy “trách nhiệm toàn diện” cho Bộ Giao thông.

 Trên thực tế, như ở câu chuyện Cai Lậy, Bộ Giao thông đã phê duyệt việc cải tạo đường cũ và xây đường mới thành cùng một dự án, sau đó thu phí ở hai nơi. Việc lồng ghép như vậy, Thanh tra Chính phủ nêu rõ, là không đúng quy định. Rõ ràng ở những trường hợp như trên, các cơ quan quản lý nhà nước khác chỉ nắm được thông tin về mặt giấy tờ, sẽ rất khó để kiểm soát được tình hình diễn ra trên thực địa.

Trong những câu chuyện liên quan đến sai phạm về quản lý nhà nước, từ vựng tiếng Việt đã được bổ sung thêm rất nhiều uyển ngữ như “buông lỏng quản lý”, “rút kinh nghiệm sâu sắc”, hay “nghiêm túc tự kiểm điểm”. Đã đến lúc, những uyển ngữ đó không thể là rào chắn cho những cán bộ, cơ quan không hoàn thành trách nhiệm được giao.

Phát biểu khai mạc tại Hội nghị Trung ương VI mới đây, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh ưu tiên cải cách hệ thống chính trị và bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn và hiệu quả hơn trong thời gian tới. Quyết tâm cải cách, làm trong sạch bộ máy không thể không đi liền việc xử lý nghiêm những sai phạm trong quản lý nhà nước, như trường hợp “khủng hoảng” BOT trong thời gian vừa qua.

Nguyễn Khắc Giang

BOT và áp lực kiến tạo liêm chính

Vấn đề chính sách được quan tâm nhiều nhất trong tháng 8 năm nay có lẽ là câu chuyện BOT.

Bài toán BOT: Không nên cho thuê công lộ để kinh doanh

Việc người dân phản ứng với trạm thu phí BOT Cầu Bến Thủy chỉ là một giọt nước trong số vô vàn giọt nước rơi xuống cái ly nước không đồng tình của người dân hơn một năm qua.

Cực đoan hóa dự án BOT, nguy cơ có thật

"Tôi chỉ sợ chuyện này mà không sớm được cải thiện, đến một mức nào đó sẽ có kiến nghị bỏ hết các trạm thu phí!", ông Huỳnh Thế Du.