Giai đoạn xấu nhất của các cuộc biểu tình phản đối Nhật Bản trên khắp Trung Quốc những ngày gần đây có vẻ đã qua đi. Nhưng những hệ lụy tài chính đối với hai nền kinh tế lớn thứ hai và thứ ba thế giới thì sẽ còn kéo dài.

Các hãng sản xuất, nhà hàng, siêu thị và hãng bán lẻ thời trang Nhật Bản trên khắp Trung Quốc đều đồng loạt đóng cửa ngày 18/9 khi biểu tình nổ ra tại gần 100 thành phố mà nguyên nhân là do tranh chấp quyền kiểm soát các đảo không người ở gần Đài Loan.

Các hãng sản xuất xe hơi Nissan, Honda, Toyota, Mazda cũng như hãng điện tử Sony đã ngưng hoạt động tại một số nhà máy. Hàng trăm cửa hiệu 7-Eleven của một công ty Nhật Bản cũng phải đóng cửa như số phận với chuỗi cửa hàng thời trang nổi tiếng Uniqlo. Nhà hàng phục vụ ẩm thực Nhật Bản Eateries - dù có chủ sở hữu và nhân viên là người Trung Quốc - cũng phải đóng tiệm hoặc chao đảo bởi các cuộc biểu tình diễn ra vào cuối tuần, khi mà người biểu tình lật tung những chiếc xe hơi Nhật Bản, đập phá công ty và phóng hỏa các nhà máy sản xuất.

Mặc dù áp lực chính trị trong nước khiến đôi bên đều khó nhượng bộ, nhưng đến nay cả hai bên đều có vẻ đã hạn chế leo thang hơn nữa. Trung Quốc phái hàng trăm cảnh sát tới đại sứ quán Nhật Bản hôm 18/9 để giám sát đám đông tụ tập quanh đó, và nhiều người đã nhận được tin nhắn từ cảnh sát yêu cầu biểu tình hòa bình.

Ảnh minh họa

Nhưng khi mà nền kinh tế thế giới còn chưa hết khó khăn, thì sự tranh cãi giữa hai nước rõ ràng càng để lại hậu quả to lớn hơn. Một nhà phân tích dự đoán sẽ có "một sự suy giảm tạm thời nhưng sâu" trong các hoạt động thương mại giữa hai cường quốc toàn cầu.

Việc các nhà máy phải đóng cửa cùng với lời kêu gọi tẩy chay hàng hóa Nhật Bản đã đẩy giá chứng khoán của nhiều công ty Nhật rớt xuống, trong đó có cổ phiếu của Nissan giảm 5%, Honda giảm 2,5%; và công ty mẹ Fast Retailing của Uniqlo giảm 7%. Cổ phiếu của một số công ty Trung Quốc với quan hệ gần gũi với các doanh nghiệp Nhật Bản cũng sụt giảm.

Tetsuo Kotani, nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm quan hệ Quốc tế Nhật Bản tại Tokyo, nhận xét: "Đây là điều tồi tệ nhất chúng tôi từng chứng kiến. Đây có thể là bước ngoặt cho các doanh nghiệp Nhật Bản, khiến họ xem xét lại những rủi ro tại Trung Quốc và cuối cùng phải đa dạng hóa sang Đông Nam Á, Nam Mỹ và châu Phi".

Tinh thần chống Nhật đã tồn tại từ lâu trong lòng Trung Quốc, và các nhà chức trách vẫn thường khơi dậy tinh thần ấy. Các cuộc biểu tình gần đây là lớn nhất và bạo lực nhất kể từ năm 2005, khi người Trung Quốc đổ ra đường do phẫn nộ về cuốn sách giáo khoa mà họ nói là đã bỏ qua sự tàn bạo của quân Nhật tại Trung Quốc và những nơi khác ở châu Á trong chiến tranh thế giới thứ hai.

Các cuộc biểu tình lớn nhất có lẽ đã lên đỉnh điểm vào ngày 18/9 gắn liền với ký ức bi thảm của đối với người Trung Quốc: đúng dịp 81 năm sau sự kiện Nhật Bản tiến hành cuộc xâm lăng thảm khốc đánh chiếm phần lớn Trung Quốc.

Tranh chấp về quần đảo không người ở Senkaku/Điếu Ngư. Các quan chức Nhật Bản, trước sự thúc ép hành động của thống đốc Tokyo Shintaro Ishihara vốn là một người mang tinh thần chủ nghĩa dân tộc, đã tuyên bố chính phủ sẽ mua ba trong số các đảo từ một gia đình chủ sở hữu người Nhật. Trung Quốc khẳng định đó là một phần thống nhất trong lãnh thổ Trung Quốc từ nhiều thập niên nay, và đã bị Nhật đánh chiếm một cách bất hợp pháp.

Triển vọng sớm đạt được một giải pháp ngoại giao trởn nên mờ nhạt khi hôm 18/9 hai bên đều điều tàu tới khu vực gần quần đảo tranh chấp. Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Lương Quang Liệt nói nước ông hy vọng giải quyết tranh chấp hòa bình, nhưng vẫn giữ nguyên quyền hành động xa hơn nếu Nhật Bản khiu chịu "sửa sai".

Thiệt hại sẽ đến với Trung Quốc và Nhật Bản. Kim ngạch thương mại song phương đạt gần 350 tỷ USD vào năm ngoái. Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Nhật Bản, và Trung Quốc cũng nhận được khoảng 12 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ Nhật Bản (theo số liệu của chính phủ Nhật). Hơn ba triệt lượt khách Nhật Bản tới thăm Trung Quốc mỗi năm.

Các doanh nghiệp Trung Quốc đã lợi dụng tinh thần chủ nghĩa dân tộc để quảng bá thương hiệu của mình. Công cụ tìm kiếm Baidu đã bổ sung những hình ảnh hoạt hình về các đảo tranh chấp (tất nhiên ở trên là quốc kỳ Trung Quốc) trên trang chủ. Một cửa hàng tạp hóa ở tỉnh Quảng Đông cho chưng bày hàng loạt các sản phẩm kem đánh răng - nhãn hiệu Trung Quốc - có hình khẩu pháo, trên trang trí khẩu hiệu "Quần đảo Điếu Ngư là của Trung Quốc". Trong khi đó, một số tờ báo tiếng Hoa nổi tiếng gần gũi với chính phủ cũng đưa loạt bài bình luận nói rằng nước này nên áp đặt trừng phạt Nhật Bản, sẵn sàng mở một cuộc chiến tranh thương mại.

Một vài trong số hàng nghìn người biểu tình đã tụ tập bên ngoài đại sứ quán Nhật Bản tại Bắc Kinh mang hình Mao Trạch Đông và các biển hiệu màu đỏ. Họ quảng cáo thực phẩm, xe hơi và thiết bị - và kem dưỡng ẩm Trung Quốc.

"Khi bạn dưỡng ẩm cho khuôn mặt, chỉ cần dùng Dabao" một poster tự tạo của một người đàn ông, mời chào một loại mỹ phẩm giá rẻ của Trung Quốc. "Bạn chẳng cần phải dùng mỹ phẩm Nhật Bản".

Cho đến nay, ngành lữ hành và du lịch đang phải chịu những tác động mạnh mẽ nhất. Hãng hàng không Nhật Bản All Nippon Airways cho biết 18.000 vé máy bay đi và đến giữa hai nước đã bị hủy trong những ngày gần đây, tờ báo kinh tế Nikkei của Nhật Bản đưa tin. Hãng tin AFP thì tiết lộ, Trung Quốc đã rút lui khỏi giải cầu lông Nhật Bản mở rộng tại Tokyo.

James Reilly, tác giả cuốn "Strong Society, Smart State: The Rise of Public Opinion in China's Japan Policy", cho rằng cuộc tranh chấp, cùng với một bất đồng biển đảo khác giữa Nhật Bản và Hàn Quốc, đã làm tiêu tan "những tín hiệu đáng khích lệ đang tiến triển tốt đẹp giữa Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc trong một loạt các vấn đề kinh tế trong năm qua", như mở rộng trao đổi tiền tệ.

Shi Yinhong, giáo sư quan hệ quốc tế tại ĐH Nhân Dân ở Bắc Kinh, thì nêu ý kiến rằng bà không tin các nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ leo thang căng thẳng. Nhưng sự phá hoại hàng loạt tài sản và hoạt động kêu gọi tảy chay hàng hóa đã gây ra rất nhiều thiệt hại.

"Doanh nghiệp Nhật Bản đang cảm thấy rất không an toàn", Bà Shi nói thêm, bà "vô cùng bất ngờ" bởi những tổn thất do người biểu tình gây ra cuối tuần qua. Các doanh nghiệp Nhật Bản tại Trung Quốc bị thiệt hại nặng nề. Sẽ không nhiều khách hàng còn muốn mua hàng hóa Nhật Bản và họ cũng đang tự nhủ không mua hàng Nhật nữa".

Nhưng bà Shi cũng cảnh báo, bùng nổ bạo lực cũng có thể tác dụng ngược lại đối với Trung Quốc.

"Trước khi các cuộc biểu tình hàng loạt và những hành động phi pháp diễn ra, vụ việc vẫn đang theo hướng có lợi Trung Quốc. Nhưng hiện giờ, trong mắt người bên ngoài, việc ai đúng, ai sai đang trở nển rất mơ hồ".

Đình Ngân theo Latimes'