Biển Đông có rất nhiều tài nguyên cũng như có vị trí quan trọng với tư cách là tuyến đường giao thông huyết mạch trên biển của thế giới. Nhưng đây cũng là khu vực luôn tiềm ẩn nhiều bất trắc khi mà những tranh chấp phức tạp vẫn chưa được giải quyết.

DOC có ý nghĩa quan trọng

Sự ra đời của Tuyên bố về ứng xử của các bên tại biển Đông (DOC) và tiến tới là Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở biển Đông (COC) sẽ là giải pháp hiệu quả để duy trì sự ổn định, hòa bình và hữu nghị tại khu vực này.

Sau một loạt diễn biến phức tạp ở Biển Đông cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, cả ASEAN và Trung Quốc đều nhận thấy cần thiết có một bộ quy tắc ứng xử để điều chỉnh hành vi của các bên liên quan tại Biển Đông. Trên cơ sở đó, năm 2000, hai bên đã chính thức khởi động tiến trình đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

Trong quá trình đàm phán COC, ASEAN và Trung Quốc nhất trí trước mắt thông qua DOC như một văn kiện chính trị giữa hai bên, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc tìm kiếm giải pháp hòa bình và lâu dài cho tranh chấp ở Biển Đông, củng cố và phát triển quan hệ hữu nghị và hợp tác hiện có giữa các bên ký kết. Việt Nam đã góp phần đáng kể trong thúc đẩy ký kết DOC.

Giới chuyên gia về luật và chính sách đại dương đánh giá DOC năm 2002 là thành quả của quá trình đàm phán giữa ASEAN và Trung Quốc nhằm đạt được một COC.

DOC có ý nghĩa quan trọng bởi là đây là cơ chế chính thức duy nhất giữa ASEAN và Trung Quốc nhằm trao đổi, thảo luận chuyên sâu về Biển Đông.

Vì vậy, việc ký kết DOC năm 2002 là một bước tiến quan trọng trong đối thoại giữa ASEAN và Trung Quốc về vấn đề Biển Đông, điều này mở ra cơ hội xây dựng lòng tin và từ đó tạo môi trường thuận lợi cho các cuộc thảo luận về COC.

DOC là cơ sở cho quá trình tham vấn về COC 

Tại Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 14 về chủ đề “Biển hòa bình - Phục hồi bền vững” diễn ra tại Hà Nội tháng 11 vừa qua nhân 40 năm UNCLOS và 20 năm DOC, nhiều học giả quốc tế đánh giá rằng DOC là thành tựu quan trọng giữa ASEAN và Trung Quốc, cho thấy các bên có thể hợp tác để tìm kiếm tương đồng vì mục đích chung dù vẫn còn tồn tại nhiều khác biệt.

Việc đạt được tuyên bố DOC có ý nghĩa khởi đầu cho những nỗ lực chung thúc đẩy hợp tác tại khu vực, là cơ sở cho quá trình tham vấn về COC trong tương lai.

Khi ký DOC, cả ASEAN và Trung Quốc nhất trí cam kết với các nguyên tắc được quy định trong Hiến chương Liên hợp quốc, UNCLOS 1982, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác tại Đông Nam Á năm 1976 và Năm nguyên tắc chung sống hòa bình.

Các bên cũng đồng ý giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, thông qua tham vấn và đàm phán thân thiện giữa các quốc gia có chủ quyền trực tiếp liên quan theo các nguyên tắc của luật quốc tế được công nhận rộng rãi và "không đe dọa hay sử dụng vũ lực."

Các bên còn cam kết tự kiềm chế trong các hành động có thể gây ra xung đột, và tăng cường nỗ lực để "xây dựng lòng tin giữa các bên"...

Theo chuyên gia cấp cao Veeramalla Anjaiah thuộc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á (CSEAS) của Indonesia, DOC thể hiện rõ hai mục đích là thúc đẩy các biện pháp xây dựng lòng tin và tham gia vào hợp tác hàng hải thiết thực.

Tháng 7/2011, hai bên đã thông qua Quy tắc hướng dẫn triển khai DOC, việc thực thi DOC giữa ASEAN và Trung Quốc cũng được quan tâm, trong khi một số lĩnh vực, dự án hợp tác cụ thể đã được triển khai.

DOC cũng được đánh giá là xuất phát điểm và nền tảng vững chắc để đàm phán COC.

Về cơ bản, các nguyên tắc và quy tắc hành vi, cơ chế đối thoại và trao đổi, sáng kiến hợp tác trên biển quan trọng mà DOC đưa ra đã tạo cơ sở cho ASEAN và Trung Quốc xây dựng COC.

Bên cạnh đó, việc tuân thủ nghiêm túc và thực thi DOC một cách có trách nhiệm và thiện chí, trên tinh thần hợp tác, phù hợp luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982, cũng sẽ tạo điều kiện thúc đẩy đàm phán COC.

Tuy nhiên, theo chuyên gia cấp cao Veeramalla Anjaiah, do không mang tính chất ràng buộc về mặt pháp lý, DOC chưa hiệu quả để giải quyết các tranh chấp trên biển.

Đó là lý do cần có COC ở Biển Đông, trong đó nội dung phải mang tính chất ràng buộc pháp lý và dựa vào UNCLOS 1982.

Diệu Thúy, Thu Thủy, Quang Ninh