Giáo viên nên 'xử lý' thế nào với học sinh phạm lỗi?

Kỷ luật học sinh thực sự là "bài toán khó" đối với nhiều giáo viên. Đặc biệt, vừa qua một số trường hợp giáo viên có hình thức kỷ luật chưa phù hợp gây nhiều ý kiến trái chiều trong dư luận.

Về vấn đề này, TS Đào Thị Diệu Linh - Trưởng Bộ môn Tâm lý - Giáo dục, Trường ĐH Ngoại ngữ, ĐH Quốc gia Hà Nội, cho biết trước hết, cần phân biệt sự khác nhau giữa kỷ luật tích cực và kỷ luật tiêu cực (dùng biện pháp mạnh, bạo lực hay hình phạt…).

Kỷ luật tích cực là hình thức giáo viên và phụ huynh tập trung vào các điểm tích cực của hành vi. Chúng ta tiếp cận theo hướng không có học sinh ngoan hay hư, chỉ có hành vi tốt hoặc chưa tốt.

Trong tiếng Anh, từ kỷ luật (Discipline) xuất phát từ từ gốc tiếng Latin là Disciplina, có nghĩa đưa ra các chỉ dẫn/hướng dẫn và dạy dỗ (giving instruction, to teach).

Hình phạt là cách kiểm soát, đạt được bằng cách yêu cầu quy tắc hoặc mệnh lệnh phải được tuân thủ và trừng phạt các hành vi không mong muốn.

Kỷ luật tích cực cần tuân thủ các nguyên tắc: Vì lợi ích thực tế nhất của học sinh; không làm tổn thương thể xác và tinh thần học sinh; khích lệ và tôn trọng lẫn nhau; phù hợp đặc điểm phát triển lứa tuổi học sinh.

Một số hình thức kỷ luật tiêu cực/hình phạt điển hình như: Làm nhục trẻ trước mặt người khác/nơi công cộng; mỉa mai; xa lánh và lạnh nhạt; quát mắng; bạo lực thể chất; bạo lực ngôn từ…

Ngoài ra, để kỷ luật tích cực, các thầy cô áp dụng hệ quả tự nhiên và hệ quả logic. Tức là, giáo viên hướng tới giúp học trò có ý thức trách nhiệm về các hành vi, khích lệ trẻ đưa ra những quyết định có trách nhiệm.

Giáo viên cho học sinh nhận thấy hệ quả tự nhiên - nếu con liên tục thức khuya, đến lớp sẽ mệt mỏi và ngủ trong giờ. Sau đó, giúp học sinh nhận ra khi ngủ trong giờ sẽ dẫn đến hậu quả gì, vòng luẩn quẩn này dẫn đến kết quả ra sao… Từ đó, trò đưa ra giải pháp và kế hoạch cải thiện.

Giáo viên cũng có thể giúp học sinh nhận ra hệ quả logic. Ví dụ cô biết em rất thích nhuộm tóc, màu em chọn rất ấn tượng, nhưng nếu cứ để tóc như vậy sẽ vi phạm kỷ luật của nhà trường, em sẽ phải chịu trách nhiệm với hội đồng trường…

Đồng thời, các kỷ luật đưa ra cần có sự thống nhất từ trước, các biện pháp thưởng - phạt cần tiến hành song song với nhau, trong đó, thay vì chỉ phạt sẽ khuyến khích thưởng cho hành vi làm tốt.

“Về kỷ luật tích cực, cá nhân tôi luôn có những nguyên tắc, thứ nhất, tuyệt đối không phạt vào quyền con người của trẻ/học sinh. Vì thế, nếu là phụ huynh, cần tránh cách phạt như cho nhịn cơm, đuổi ra khỏi nhà (nhiều phụ huynh hay dọa con như vậy)…”, TS Diệu Linh cho biết.

Theo TS Diệu Linh, những cách làm, cách nói như vậy khiến trẻ nghĩ rằng chúng không quan trọng, là một thứ gì đó có thể bị “bỏ đi”, bị đuổi bất cứ lúc nào hoặc khiến trẻ có tâm lý sợ sai, mắc lỗi.

Điều này có thể dẫn tới hệ quả gián tiếp - khi trẻ mắc lỗi sẽ tìm cách trốn tránh, nói dối để khỏi bị phạt. Đối với giáo viên, cần tránh các cách phạt làm nhục học sinh trước người khác, mỉa mai học sinh…

Hai là, giáo viên chỉ nên đánh giá hành vi, không đánh giá nhân cách trẻ. Thay vì chúng ta nói học sinh không ra gì, hư đốn, vùi dập trước cả lớp, có thể nói em làm vậy chưa đúng, cô chưa biết tình huống như nào nhưng em nói như vậy với bạn là sai rồi.

“Cách nói như này sẽ khiến học sinh dễ tiếp thu hơn. Tôi tin với chúng ta cũng vậy. Về cơ bản, chúng ta luôn coi nhà hay gia đình là nơi an toàn nhất, về nhà cảm thấy được thư thái, dễ chịu nhất.

Muốn nhà trường như ngôi nhà thứ hai, nhà trường phải mang lại cho học sinh cảm giác an toàn”, tiến sĩ này cho biết.

Vì vậy, TS Diệu Linh cho rằng việc áp dụng kỷ luật tích cực giúp trẻ nhận ra hành vi chưa đúng để khắc phục một cách có trách nhiệm và tự giác không tái phạm thay vì buộc phải thực hiện hình phạt trong sợ sệt, tủi hổ và kéo theo sự bất mãn dẫn đến các hành vi chống đối tiếp theo.

Tháng 8/2022, trả lời đề nghị của cử tri Lạng Sơn về việc sửa đổi Thông tư số 08/TT ngày 21/3/1988 của Bộ GD-ĐT quy định khen thưởng và kỷ luật học sinh phổ thông, để phù hợp với thực tế hiện nay lãnh đạo Bộ GD-ĐT cho biết: "Bộ GD-ĐT cũng tiếp thu kiến nghị của cử tri về ban hành Thông tư thay thế Thông tư số 08/TT ngày 21/3/1988 của Bộ GD&ĐT quy định khen thưởng và kỷ luật học sinh phổ thông, để phù hợp với tình hình thực tế.

Hiện, Bộ GD-ĐT có các văn bản quy định về khen thưởng và kỷ luật đối với học sinh trong trường phổ thông. Trong đó, về trình tự, thủ tục khen thưởng và kỷ luật được thực hiện theo Thông tư số 08/TT.

Thông tư số 08/TT đã thực hiện được hơn 30 năm, bộc lộ nhiều bất cập, không còn phù hợp với thực tiễn. Vì vậy, Bộ GD-ĐT đang xây dựng và dự kiến ban hành thông tư mới thay thế Thông tư 08/TT trong năm 2022".

Tuy nhiên, đến thời điểm này, Thông tư Quy định về khen thưởng và kỷ luật đối với học sinh trong các cơ sở giáo dục phổ thông vẫn đang ở dạng dự thảo (lần 2). Do đó, các trường trung học vẫn có thể bám sát các quy định hiện hành để áp dụng.

Giáo viên không phê bình học sinh trước lớp, trước toàn trường. Cụ thể, theo Thông tư 32/2020/TT-BGDĐT do Bộ GD-ĐT ban hành Điều lệ trường THCS, THPT và trường phổ thông có nhiều cấp học có hiệu lực từ ngày 1/11/2020.

Theo đó, các hành vi học sinh trung học không được làm bao gồm: Xúc phạm nhân phẩm, danh dự, xâm phạm thân thể giáo viên, cán bộ, nhân viên của nhà trường, người khác và học sinh khác; Gian lận trong học tập, kiểm tra, thi, tuyển sinh; Mua bán, sử dụng rượu, bia, thuốc lá, chất gây nghiện, các chất kích thích khác và pháo, các chất gây cháy nổ.

Học sinh trung học cũng không được sử dụng điện thoại di động, các thiết bị khác khi đang học tập trên lớp không phục vụ cho việc học tập và không được giáo viên cho phép; Đánh nhau, gây rối trật tự, an ninh trong nhà trường và nơi công cộng; Sử dụng, trao đổi sản phẩm văn hóa có nội dung kích động bạo lực, đồi trụy; Sử dụng đồ chơi hoặc chơi trò chơi có hại cho sự phát triển lành mạnh của bản thân.

Học sinh không được vi phạm những hành vi bị nghiêm cấm khác theo quy định của pháp luật.

Cũng theo thông tư này, học sinh vi phạm khuyết điểm trong quá trình học tập, rèn luyện được giáo dục hoặc xử lý kỷ luật theo các hình thức sau: Nhắc nhở, hỗ trợ, giúp đỡ trực tiếp để học sinh khắc phục khuyết điểm; Khiển trách, thông báo với cha mẹ học sinh nhằm phối hợp giúp đỡ học sinh khắc phục khuyết điểm; Tạm dừng học ở trường có thời hạn và thực hiện các biện pháp giáo dục khác theo quy định của Bộ GD-ĐT.

Giáo viên cũng không được phê bình học sinh trước cả lớp, trước toàn trường hoặc trong cuộc họp chung với cha mẹ học sinh.

Tại Điều lệ trường Tiểu học (ban hành theo 28/2020/TT-BGDĐT) cũng có những quy định tương tự. Học sinh có khuyết điểm trong quá trình học tập, rèn luyện và các phong trào thi đua, tuỳ theo mức độ vi phạm có thể thực hiện các biện pháp kỷ luật sau: nhắc nhở, hỗ trợ giúp đỡ trực tiếp để học sinh tiến bộ hơn; thông báo với cha mẹ học sinh nhằm phối hợp giúp đỡ học sinh khắc phục khuyết điểm.