Sau chuyến thăm của Tổng tống Barack Obama, các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra, cá basa Việt Nam đã nhận được tin vui từ Mỹ với việc Thượng viện Mỹ ra Nghị quyết hủy bỏ Chương trình giám sát cá da trơn của USDA. Vậy ai đứng đằng sau cuộc vận động hủy bỏ chương trình này?

Chương trình gây tranh cãi

Chương trình giám sát cá da trơn của Mỹ lần đầu tiên được luật hóa tại Đạo luật Nông trại năm 2008 (Farm Bill 2008). Theo đó, Mỹ đã đưa cá da trơn vào diện kiểm tra bắt buộc vốn đang được áp dụng đối với các loại thực phẩm có nguy cơ cao như thịt đỏ và gia cầm. Tuy nhiên, quy định này đã gây tranh cãi trong chính nội bộ nước Mỹ, cũng như sự phản đối của các quốc gia xuất khẩu cá da trơn, trong đó có Việt Nam.

Điểm gây tranh cãi trong quy định này là các sự cố an toàn thực phẩm diễn ra vào thời điểm đó không liên quan đến cá da trơn, làm dấy lên những nghi ngờ về việc Chương trình giám sát cá da trơn của Mỹ là để bảo hộ ngành công nghiệp nuôi cá da trơn của trong nước.

Trước những quan điểm trái chiều trong nước, cũng như phản đối của các nước xuất khẩu các da trơn, Chương trình giám sát cá da trơn tại Đạo luật Nông trại năm 2008 đã không được thực thi. Tuy nhiên, đến năm 2014, trong Đạo luật Nông trại 2014, một lần nữa chương trình này lại được đưa vào và phạm vi được mở rộng hơn với tất cả các loài cá thuộc bộ Siluriformes.

Trên cơ sở đạo luật Nông trại 2014, ngày 2/12/2015, Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) đã ban hành quy định chính thức về việc áp dụng Chương trình giám sát cá da trơn. Theo đó, Chương trình sẽ có hiệu lực kể từ ngày 1/3/2016, với thời gian chuyển tiếp là 18 tháng và sẽ có hiệu lực toàn phần vào ngày 1/9/2017.

{keywords}

Với việc áp dụng chương trình này, cá da trơn đã được đưa từ diện sản phẩm không có nguy cơ cao sang diện sản phẩm có nguy cơ cao và chuyển trách nhiệm giám sát từ Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) sang USDA.

Với cơ chế của FDA, việc kiểm soát chủ yếu dựa trên trách nhiệm của nhà nhập khẩu. Trong khi đó, với cơ chế của USDA, việc giám sát được tiến hành song song ở hai cấp độ: cấp quốc gia và cấp cơ sở. Cụ thể, USDA sẽ tiến hành điều tra hệ thống kiểm tra của nước xuất khẩu để xác định rằng hệ thống kiểm tra đó đảm bảo việc tuân thủ của các cơ sở nuôi trồng và sản xuất cá đối với các quy định hiện hành của Mỹ do USDA áp dụng hay không.

Việc điều tra được tiến hành dựa trên 4 tiêu chí gồm năng lực quản lý, các quy định pháp luật về kiểm soát an toàn thực phẩm, hệ thống thực thi và giám sát và kiểm tra định kỳ. Các tiêu chí trên sẽ đặt toàn bộ hệ thống pháp luật và thực thi liên quan của nước xuất khẩu dưới sự giám sát của USDA.

Nếu hệ thống kiểm tra được đánh giá là đạt yêu cầu, USDA sẽ đưa quốc gia đó vào diện được phép xuất khẩu các sản phẩm cá thuộc bộ Siluriformes sang Mỹ. Tuy nhiên, chỉ những cơ sở được chứng nhận của quốc gia đó mới được phép xuất khẩu trực tiếp sản phẩm sang Mỹ. Để được coi là một cơ sở được chứng nhận, cơ sở đó phải được cán bộ USDA tiến hành kiểm tra, đánh giá và chứng nhận. Việc kiểm tra, đánh giá và chứng nhận được tiến hành định kỳ.

Mặc dù chưa có thống kê chi tiết về mức độ chi phí gia tăng đối với việc áp dụng chương trình trên đối với cá tra và cá basa xuất khẩu của Việt Nam, nhưng theo Bộ Công thương, các chi phí về tiếp đón cán bộ USDA, chi phí thí nghiệm, kiểm tra mẫu và các chi phí có liên quan là không hề nhỏ. Theo một số đánh giá sơ bộ, việc tuân thủ các quy định của USDA sẽ làm gia tăng ít nhất 10% giá thành sản phẩm.

Dù chịu chi phí cao, nhưng nếu bị USDA đánh giá là không tuân thủ, mà đây là rủi ro cao, sẽ đẩy các cơ sở nuôi trồng và chế biến cá tra và basa của Việt Nam vào diện không thể xuất khẩu sản phẩm sang Mỹ.

Dấu ấn Jonh McCain

Thông tin Thương viện Mỹ bỏ phiếu thông qua việc hủy bỏ Chương trình giám sát cá da trơn đến với các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra, các basa Việt Nam sau chuyến thăm của Tổng thống Barck Obama. Tuy nhiên, ít người biết rằng, người đứng đằng sau cuộc vận động về việc hủy bỏ Chương trình giám sát cá da trơn là Thượng nghị sỹ đảng Cộng hòa, John McCain.

Cụ thể, việc hủy bỏ Chương trình giám sát cá da trơn của Mỹ nằm trong Chương trình rà soát lại các luật đã ban hành của Quốc hội Hoa Kỳ do ông John McCain bảo trợ.

Thượng nghị sĩ John McCain cho rằng, chương trình thanh tra mới là lãng phí và sẽ tạo nên rào cản bảo hộ thương mại với cá da trơn nhập khẩu từ Việt Nam và các quốc gia khác.

Dù để trành luật nghị quyết này còn phải được Hạ viện Mỹ bỏ phiếu thông qua và được Tổng thống Obama ký ban hành, nhưng theo Bộ Công thương quyết định này của Thượng viện Mỹ là bước đi quan trọng đầu tiên hướng tới việc xử lý dứt điểm và có hiệu quả vấn đề này.

Theo Bộ Công thương, Chương trình Giám sát cá da trơn của Bộ Nông nghiệp Mỹ là một chương trình không cần thiết, mang tính chất bảo hộ, không có lợi cho người tiêu dùng Mỹ, gây ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ kinh tế - thương mại đang phát triển tốt đẹp giữa 2 nước và có khả năng không phù hợp với các cam kết của Mỹ với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Nếu Nghị quyết này được ban hành thành luật, không chỉ giúp cộng đồng thế giới tin tưởng hơn vào các cam kết của Mỹ với WTO, mà còn giúp củng cố và tăng cường hơn nữa quan hệ kinh tế - thương mại Việt - Mỹ, đồng thời thúc đẩy tiến trình thông qua Hiệp định TPP ở cả 2 quốc gia.

Được biết, cuộc chiến cá da trơn đã có tác động rất lớn và gây tốn kém nhiều chi phí cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.

(Theo Đầu tư chứng khoán)