Ngay lúc đặt chân đến Thái Lan, tổng thống Barack Obama đã tái khẳng định chiến lược chuyển trọng tâm sang khu vực Châu Á- Thái Bình Dương của Nhà Trắng. Trong cuộc họp báo chiều 18/11, ông đã nhắc lại đường lối đó:
"Như quí vị đã chỉ ra Châu Á là chuyến công du đầu tiên của tôi kể từ cuộc bầu cử vừa rồi và Thái Lan là chặng dừng chân đầu tiên trong chuyến công du này. Đây không hề là điều ngẫu nhiên, vì tôi từng nói nhiều lần Hoa Kỳ luôn là một quốc gia Thái Bình Dương. Là một khu vực phát triển tốt nhất trên thế giới, Châu Á- Thái Bình Dương sẽ định dạng rất nhiều cho tình hình an ninh và thịnh vượng trong thế kỷ trước mắt, với vai trò quan trọng tạo ra công ăn việc làm và cơ hội cho người Mỹ. Đây cũng là lý do vì sao tôi, trong cương vị tổng thống Hợp chủng quốc Hoa Kỳ đặt ưu tiên cho việc can dự của Mỹ vào Châu Á".
Tổng thống Hoa Kỳ nêu lên đường hướng mà ông nhắm tới tại khu vực Châu Á- Thái Bình Dương:
"Mục tiêu của chúng tôi trong khu vực là bảo đảm có một cấu trúc quốc tế hay khu vực hoạt động như Đối thoại ASEAN- Hoa Kỳ hay như Thượng đỉnh Đông Á để cho phép chúng ta làm việc qua những cọ xát, xung đột và khác biệt một cách xây dựng; và cho phép giải quyết các bất đồng một cách hòa bình và trật tự".
Tiếng là thăm ba nước trong chuyến đi này, thế nhưng theo đánh giá của giới quan sát thì Myanmar là trọng tâm chính mà tổng thống Barack Obama muốn nhắm đến. Thái Lan là đồng minh lâu đời của Mỹ, còn Campuchia là do có EAS7.
Tranh chấp biển đảo tại EAS-7
Tại hội nghị thượng đỉnh Đông Á ở Phnom Penh hôm 20/11, bất chấp những phản đối của Trung Quốc, Tổng thống Obama đã nêu lên mối quan tâm về các cuộc tranh chấp lãnh thổ trong các phiên họp kín. Tổng thống Mỹ Barack Obama cũng đã kêu gọi các lãnh đạo châu Á kềm chế để làm giảm các căng thẳng do tranh chấp lãnh hải ở Biển Đông và các vùng biển khác.
Sau phiên toàn thể và họp kín, Phó cố vấn an ninh quốc gia Ben Rhodes cho biết, thông điệp của Tổng thống Obama tại EAS7 là cần phải giảm các căng thẳng. Ông Ben Rhodes nói : «Không có lý do gì để căng thẳng leo thang, nhất là vì có hai cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới là Trung Quốc và Nhật Bản liên quan đến những tranh chấp chủ quyền ở đó».
Tuyên bố nói trên của Phó cố vấn an ninh quốc gia Mỹ có vẻ như là nhằm không làm mếch lòng bên nào. Tuyên bố này phản ánh thách đố mà Tổng thống tái đắc cử Obama đang đối diện trong quan hệ song phương Mỹ-Trung. Mối quan hệ này ngày càng gặp rắc rối do các vấn đề mậu dịch, gián điệp thương mại và tranh chấp lãnh thổ giữa Bắc Kinh với một số đồng minh của Washington.
Tận những giờ cuối cùng của EAS7, Philippines tiếp tục bác bỏ một dự thảo thông cáo nói rằng tất cả các bên tham gia hội nghị đã đồng ý "không quốc tế hoá" các cuộc tranh chấp.
Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Albert del Rosario nói rằng các bên đã không đạt được đồng thuận về vấn đề này, trái với bản dự thảo đã được Campuchia, nước đang nắm chức Chủ tịch ASEAN phổ biến.
Ngoại trưởng Philippines chất vấn: "Đồng thuận có nghĩa là tất cả mọi người cùng đồng ý. Phải thế không? Tôi có mặt tại đó, ông Chủ tịch cũng vậy. Làm thế nào có thể nói là có đồng thuận khi chúng tôi bảo rằng không?"
Về tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, từ lâu nay, ASEAN vẫn thảo luận với Trung Quốc về một bộ Quy tắc ứng xử (COC), nhằm ngăn ngừa các sự cố liên quan đến đánh cá, khai thác dầu khí và lưu thông hàng hải biến thành xung đột quân sự.
Nhưng tối 19 và ngày 20/11, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo đã nhắc lại lập trường của Bắc Kinh là không muốn vấn đề tranh chấp lãnh hải Biển Đông bị «quốc tế hóa» và đem ra thảo luận tại các diễn đàn khu vực. Trong khi Hoa Kỳ ủng hộ một giải pháp đa phương cho vấn đề Biển Đông để giải quyết những tranh chấp trong một vùng mà kể từ nay có tính chất chiến lược đối với Washington, thì Trung Quốc vẫn muốn giải quyết trên cơ sở song phương.
Trước đó, lãnh đạo các nước ĐNÁ cũng đã kết thúc ASEAN21 trong khi bất đồng quan điểm về các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông. Philippines đã chính thức phản đối nước chủ nhà Campuchia, cho rằng Phnom Penh, dưới sự thao túng của Trung Quốc, đã tìm cách gây cản trở thảo luận về vấn đề Biển Đông khi các lãnh đạo ASEAN họp tại Phnom Penh cuối qua. Vấn đề Biển Đông đã không được nêu lên trong bản tuyên bố kết thúc hội nghị thượng đỉnh dài 11 trang, do Thủ tướng Hun Sen đọc. Đây là một thắng lợi của Trung Quốc, vốn vẫn tìm cách gạt vấn đề này ra khỏi chương trình nghị sự chính thức.
 |
|
Tổng thống Mỹ Barack Obama (giữa), Thủ tướng Nhật Bản Yoshihiko Noda (trái) và Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo tại EAS. Ảnh: AP |
Nền tảng để tái cân bằng
Tổng thống Obama có mặt ở ĐNÁ vỏn vẹn ba ngày, tranh thủ thời gian giữa các cuộc đàm phán Quốc hội về ngân sách vào thứ Sáu tuần trước và ngày nghỉ truyền thống trước Lễ Tạ Ơn vào thứ Tư tuần đây. Tuy nhiên, Nhà Trắng cho biết chuyến đi này rất quan trọng đối với nỗ lực của ông Obama nhằm tách khỏi sự chú ý từ Trung Đông sang châu Á, nơi mà tổng thống đang cố gắng tăng cường ảnh hưởng của lực lượng quân sự Hoa Kỳ, cũng như ảnh hưởng kinh tế và chính trị, một phần nhằm đối trọng lại các biến động về địa-chính trị trong khu vực.
Tại Bangkok, ông Obama đã được chào đón bằng thảm đỏ bởi các quan chức Thái, từ cửa máy bay Air Force One. Sau đó, ông cùng Ngoại trưởng Hillary Clinton đã thăm di tích lịch sử mang tính biểu tượng tôn giáo, Tu viện Hoàng gia Wat Pho. Ông Obama cũng đã đến thăm Vua Bhumibol Adulyadej và hội đàm với Thủ tướng Yingluck Shinawatra.
Các quan chức Nhà Trắng nhấn mạnh lại mối quan hệ lâu dài với Thái Lan, nhằm gửi một thông điệp tới các nước còn lại trong khu vực rằng: Vẫn có nhiều giá trị trong việc quan hệ với Hoa Kỳ. "Đồng minh là nền tảng trong nỗ lực tái cân bằng của chúng tôi ở châu Á", Phó Cố vấn An ninh Quốc gia Ben Rhodes cho phóng viên biết trên đường đến châu Á.
Sau hội đàm chính thức, Tổng thống Obama và Thủ tướng Yingluck Shinawatra đã mở cuộc họp báo chung để nói về các mối quan hệ ngoại giao trong gần 180 năm nay giữa 2 nước, cũng như tái khẳng định các mối quan hệ sâu đậm về an ninh, kinh tế, và chính trị. Tổng thống Obama nói dân chủ cần nỗ lực làm việc liên tục: "Quý vị đang nhìn thấy tại đây, ở Thái Lan, vị thủ tướng được bầu lên một cách dân chủ, một người cam kết phát huy dân chủ, cam kết với pháp quyền, với quyền tự do phát biểu, tự do báo chí và tự do hội họp. Nhưng, rõ ràng, điều đúng ở Thái Lan, cũng đúng ở Hoa Kỳ, là toàn thể công dân phải cảnh giác và phải luôn luôn cần có sự cải thiện."
Thủ tướng Thái Lan khẳng định rằng chính phủ của bà quyết tâm theo đuổi con đường hòa giải dân tộc và dân chủ ổn định: "Mục tiêu hướng đến của chúng tôi là sự ổn định của nền dân chủ, vì chúng tôi tin rằng đó là căn bản của tăng trưởng kinh tế trong tương lai. Vì vậy, điểm phải đi đến với viễn kiến đó là tinh thần hòa giải dân tộc."
TPP chọi lại ARCEP?
Tại Đối thoại Mỹ-ASEAN ở Phnom Penh, các bên đồng ý với Kế hoạch Hành động thực hiện quan hệ đối tác tăng cường ASEAN-Hoa Kỳ vì hoà bình và thịnh vượng giai đoạn 2011-2015. Các bên cam kết đẩy mạnh nghiên cứu các kiến nghị trong Báo cáo của Nhóm các Nhân vật nổi tiếng (EPG) hướng tới nâng cấp quan hệ này lên "đối tác chiến lược", cũng như tiếp tục bàn việc triển khai các sáng kiến gắn kết chiến lược châu Á-Thái Bình Dương, gắn kết kinh tế mở rộng với ASEAN, qua đó đóng góp thiết thực cho hòa bình và phát triển thịnh vượng ở khu vực.
Tổng thống Mỹ và lãnh đạo 10 thành viên ASEAN đã thông qua sáng kiến phát triển thương mại và đầu tư Hoa Kỳ-ASEAN. Tin này do Nhà Trắng công bố chiều 19/11/2012 vào lúc diễn ra Thượng đỉnh Mỹ-ASEAN. Sáng kiến được đặt tên là Cam kết kinh tế mở rộng Hoa Kỳ-ASEAN (US-ASEAN Expanded Economic Engagement/EEE), mục đích để mở đường cho một hiệp định tự do mậu dịch quy mô lớn hơn cũng do Hoa Kỳ chủ xướng là TPP (Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương) bao trùm từ Châu Á-Thái Bình Dương đến châu Mỹ .
Theo Washington, ASEAN là thị trường nhập khẩu hàng hóa của Mỹ đứng vào hàng thứ tư và cũng là bạn hàng thương mại đứng vào hạng thứ năm. Sáng kiến thúc đẩy EEE tuy có quy mô giới hạn hơn TPP nhưng đó là một công đôi việc: vừa mở rộng thị trường xuất khẩu cho kỹ nghệ Mỹ, vừa dọn đường cho những quốc gia còn ngần ngại chưa muốn gia nhập TPP do có nhiều trói buộc trong nước. Hiện nay chỉ có 4 nước ASEAN gia nhập TPP là Singapore, Malaysia, Brunei và Việt Nam (sắp tới đây sẽ thêm cả Thái Lan).
Khi tung sáng kiến thành lập TPP, Hoa Kỳ có dụng ý cạnh tranh với một thỏa thuận cấp vùng mang tên Đối tác Kinh tế toàn khu vực ASEAN (ARCEP), trong đó có Ấn Độ và Trung Quốc.
Tại sao Miến Điện?
Trong chuyến công du lịch sử đến Miến Điện, ông Obama đã dùng cả hai từ Burma và Myanmar để gọi Miến Điện, rõ ràng là để làm hài lòng cả phía đối lập, lẫn các viên chức cao cấp chính phủ Miến. Giới đối lập, như bà Suu Kyi, vẫn dùng tên cũ là Burma để nói về Miến Điện. Nhưng nhiều năm qua, chính phủ đã đổi tên nước thành Myanmar, vì thế các lãnh đạo Miến khi ra đón ông Obama hài lòng khi nghe ông gọi như thế.
Ko Ko Hlaing, cố vấn của Tổng thống Thein Sein nhận xét là "lối dùng chữ của ông Obama rất tích cực, chứng tỏ ông đã thừa nhận chính phủ chúng tôi".
Ben Rhodes, phó cố vấn an ninh của ông Obama trong chuyến đi, cũng xác nhận đó là "cử chỉ thân thiện ngoại giao" đối với các chủ trương cải cách dân chủ của Tổng thống Thein Sein. Tuy nhiên ông Rhodes cho hay: "Điều này không thay đổi lập trường của Hoa Kỳ là vẫn xem Miến Điện là Burma".
Tên gọi ra sao quan trọng đến nỗi dù chỉ ghé Miến Điện có 6 tiếng đồng hồ, ông Obama đã chọ cả hai cái tên để nói chuyện.
Trong lúc nói chuyện với ông Thein Sein, ông Obama dùng từ ngữ 'Myanmar', nhưng khi hội kiến với bà Aung San Suu Kyi, thì ông chỉ dùng từ 'Burma' mà thôi. Burma là danh từ thông dụng để lại từ thời Miến Điện bị Anh cai trị và vẫn tiếp tục dùng sau khi đã giành được độc lập từ năm 1948. Các lãnh đạo quân phiệt Miến Điện đã đổi lại là Myanmar vào năm 1989. Sau đó thế giới, kể cả Hoa Kỳ, khi chỉ trích chính phủ quân phiệt này, luôn luôn dùng chữ Burma, thậm chí tên của thủ đô cũ là Rangoon cũng không thay đổi.
Các thành phần dân chúng Miến Điện hết sức hoan nghênh Tổng thống Mỹ về việc ông đã đến Rangoon (Yangon) mà không tới Nyaypidaw, thủ đô chính trị. Và cuộc nói chuyện tại đại học Rangoon càng được hoan nghênh hơn vì đó là nơi đầy những chứng tích và ký ức về những cuộc cách mạng độc lập và dân chủ đối với nhiều người dân Miến.
Thành phần cử tọa đa dạng chưa từng thấy trong những cuộc tụ họp chung tại xứ Miến. Sinh viên, người hoạt động chính trị, đại biểu quốc hội, cựu tướng lãnh, đại biểu các cộng đồng sắc tộc, cùng hòa đồng với nhau trong mấy tiếng đồng hồ. Họ nghe nhạc jazz trong khi chờ Tổng thống Mỹ đến. Tất cả mọi người đều phải qua cửa khám xét an minh, bất kể đó là tướng lãnh hay dân biểu. Không có chỗ dành riêng cho các nhân vật quan trọng. Cuộc tập trung gây ngạc nhiên cho nhiều người trong xã hội Miến, một xã hội lâu nay vẫn phân cấp trong tôn ti trật tự.
Gắn với nhân vật và biến cố
Với những lời lẽ khiêm tốn gây xúc động, Tổng thống Barrack Obama mở đầu buổi nói chuyện bằng lời giải thích, ông đến trường đại học này vì sự kính trọng đối với một cơ sở gắn liền với những nhân vật và biến cố lịch sử của Miến Điện. Ông nói ông đến nơi đây, trước hết vì đây là ngôi trường của nhà lập quốc Aung San, người lãnh đạo cuộc cách mạng giành độc lập đến thành công (tuy ông bị ám sát chết ngay trước khi xứ sở được độc lập hoàn toàn.)
Đây cũng là nơi mà cố Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc U Than từng học hỏi về thế giới trước khi trở thành lãnh đạo của một cơ chế đầu não thế giới. Đây cũng từng là nơi mà hàng ngàn sinh viên đã phát khởi cuộc cách mạng đòi dân chủ, và bị đàn áp đẫm máu vào năm 1988. Ông Obama không quên nhắc lại rằng Miến Điện cùng Hoa Kỳ đều từng là thuộc địa của người Anh và cả hai đã từng giành độc lập thành công.
Tổng thống Obama nói, trong một năm rưỡi vừa qua, một sự chuyển đổi hết sức đáng chú ý đã diễn ra tại Miến Điện, một chế độ độc tài trong năm thập niên đã phải long dần móng vuốt. Cuộc hành trình nối bật những điều tốt đẹp vừa mới bắt đầu, nhưng những đoạn đường xa phải tiến tới vẫn còn ở phía trước.
Theo Tổng thống Mỹ, dù hai quốc gia Hoa Kỳ và Miến Điện trở nên xa lạ trong những thập niên qua, nhưng ngày nay có thể nói nước Mỹ luôn luôn lạc quan đối với người dân của xứ sở này, những người có mặt hôm nay, những người đã tạo ra niềm hy vọng, và Hoa Kỳ có thể làm chứng cho lòng dũng cảm của nhưng người dân Miến Điện ấy.
Trong một khung cảnh mà không ai có thể nghĩ tới trước đây, đoàn xe của Tổng thống Hoa Kỳ lăn bánh giữa hàng chục ngàn người dân Miến vẫy cờ Mỹ, nhiều người hô "America", ở hai bên những con đường của thủ phủ kinh tế văn hóa Yangon của xứ Miến, nơi đã diễn ra nhiều cuộc đàn áp đẫm máu những phong trào nổi dậy đòi dân chủ trong mấy chục năm qua.
Trước buổi nói chuyện tại đại học Yangon, Tổng thống Mỹ đã đến thăm lãnh tụ đối lập Aung San Suu Kyi tại ngôi nhà của bà cạnh chiếc hồ, nơi bà từng bị phong tỏa trong cuộc quản chế tại gia suốt nhiều năm trời. Đám đông tụ họp trên những con đường quanh đó cùng nhau hô "Obama... tự do".
Nhà đối lập dân chủ, khôi nguyên Nobel hoà bình Aung San Suu Kyi tỏ ra thận trọng trước viễn ảnh đổi mới toàn diện. Bà nói: "Thời kỳ khó khăn nhất trong mọi cuộc chuyển đổi chính là khi ta cho rằng sắp thấy được thành công; người ta phải hết sức thận trọng để không bị lôi cuốn vào ảo ảnh của thắng lợi"./.
Nguyễn Thiều Quang
.svg){kind=icon}
