Tham luận tại Hội thảo khởi động dự án kinh tế vườn tuần hoàn được tổ chức mới đây, ông Nguyễn Đại Thành, nguyên Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Tuyên Quang, cho biết địa phương đã xây dựng mô hình vườn mẫu từ năm 2018, coi đây là giải pháp trọng tâm để nâng cao thu nhập và chất lượng sống của người dân. Tỉnh ban hành bộ tiêu chí riêng cho vườn mẫu, với 5 nhóm nội dung: quy hoạch, kỹ thuật sản xuất, sản phẩm, cảnh quan – môi trường và thu nhập. Chính quyền địa phương được trao quyền công nhận đạt chuẩn, giúp việc triển khai minh bạch và đồng bộ.
Đến nay, toàn tỉnh có 485 mô hình vườn mẫu, trong đó 143 vườn đạt chuẩn. Mỗi vườn trung bình rộng 0,35 ha, được bố trí đa dạng cây trồng: 55% diện tích dành cho cây ăn quả, 25% trồng rau màu, 10% dược liệu và 10% mô hình tổng hợp. Nhờ cách tổ chức bài bản, hiệu quả kinh tế của nhiều hộ dân tăng rõ rệt.
“Thu nhập bình quân của các hộ có vườn mẫu tăng từ 45 triệu đồng lên khoảng 82 triệu đồng mỗi năm, cao hơn 1,6 lần so với mức trung bình nông thôn của tỉnh", ông Thành cho biết.
Một số vườn tiêu biểu như vườn bưởi ở xã Phúc Ninh, huyện Yên Sơn (cũ) đạt 160 triệu đồng/năm hay mô hình cây ăn quả kết hợp nuôi gà đồi ở các xã thuộc huyện Lâm Bình (cũ) mang về hơn 120 triệu đồng/năm.
Trong báo cáo tham luận, ông Thành nhấn mạnh mô hình vườn mẫu không chỉ cải thiện thu nhập mà còn thay đổi diện mạo nông thôn. Tất cả vườn đạt chuẩn đều có hàng rào, lối đi, hố xử lý nước thải và khu phân loại rác. Khoảng 65% hộ chuyển sang dùng phân hữu cơ, thuốc sinh học, giúp giảm ô nhiễm và bảo vệ môi trường.
Tuyên Quang cũng đẩy mạnh kết nối sản xuất với Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và du lịch cộng đồng. Hiện 45% vườn mẫu ký hợp đồng bao tiêu với hợp tác xã hoặc doanh nghiệp, 32 mô hình có sản phẩm OCOP đạt chuẩn 3 sao trở lên, 7 vườn tham gia tour du lịch sinh thái, đón hơn 5.200 lượt khách. “Việc gắn sản xuất với du lịch và OCOP giúp gia tăng giá trị sản phẩm, đồng thời quảng bá hình ảnh nông thôn mới”, ông Thành nói.
Dù đạt nhiều kết quả, báo cáo tham luận chỉ rõ không ít khó khăn còn tồn tại. Việc thiếu quy hoạch tổng thể khiến sản xuất nhỏ lẻ, khó hình thành chuỗi liên kết. Diện tích vườn trung bình chỉ 0,35 ha/hộ, hạn chế cơ giới hóa và tiêu chuẩn hóa sản phẩm. Thủ tục vay vốn ưu đãi còn phức tạp, nhiều hộ không đủ tài sản thế chấp. Tỷ lệ áp dụng kinh tế tuần hoàn mới đạt khoảng 22%, chủ yếu ở quy mô nhỏ.
Ngoài ra, tiêu thụ sản phẩm chưa ổn định, phần lớn phụ thuộc thương lái, chưa chuẩn hóa bao bì, nhãn mác và truy xuất nguồn gốc. Biến đổi khí hậu, giá vật tư tăng cao cũng gây áp lực lên hộ sản xuất nhỏ lẻ.
Từ thực tiễn triển khai, Tuyên Quang rút ra nhiều kinh nghiệm. Thứ nhất là sự chỉ đạo thống nhất từ tỉnh đến cơ sở, phân bổ nguồn lực hợp lý, tránh chồng chéo. Thứ hai, người dân phải đóng vai trò trung tâm, được quyền lựa chọn cây trồng, thiết kế vườn, tham gia quản lý và tiêu thụ sản phẩm. Ngoài ra, cần đồng bộ hỗ trợ vốn, kỹ thuật, giống cây và hạ tầng.
Truyền thông và tôn vinh điển hình cũng đóng vai trò quan trọng. Hội thi vườn mẫu, vườn đẹp không chỉ khích lệ mà còn giúp người dân học hỏi, lan tỏa kinh nghiệm. Theo ông Thành, các mô hình có hiệu quả cao thường gắn với hợp đồng tiêu thụ ổn định cùng doanh nghiệp, hợp tác xã, từ khâu cung ứng vật tư đến đầu ra sản phẩm.
Trong thời gian tới, tỉnh định hướng phát triển vườn mẫu theo hướng kinh tế tuần hoàn, ứng dụng công nghệ cao và chuẩn hóa sản xuất. Mô hình VAC hiện đại sẽ tận dụng phụ phẩm, giảm phát thải; công nghệ tưới tự động, cảm biến độ ẩm, nhật ký điện tử và phần mềm truy xuất nguồn gốc sẽ được áp dụng rộng rãi. Bộ tiêu chí kỹ thuật mới sẽ chuẩn hóa theo các tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ và HACCP.
Tuyên Quang cũng khuyến khích phát triển du lịch sinh thái, trải nghiệm nông nghiệp ở các hộ có vườn mẫu đẹp, quy mô lớn; đồng thời hình thành cụm liên kết chuyên canh cây ăn quả, dược liệu, rau màu, tạo nguồn hàng ổn định hướng tới xuất khẩu.
“Mô hình vườn mẫu đã chứng minh hiệu quả cả về kinh tế và xã hội. Với định hướng phát triển kinh tế tuần hoàn và ứng dụng công nghệ, Tuyên Quang kỳ vọng biến những khu vườn thành tài sản quý, góp phần xây dựng nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu”, ông Thành nhấn mạnh.
.svg){kind=icon}
