Trường đại học có phải giấc mơ duy nhất?

Bỏ ra một năm để trải nghiệm, quyết định học nghề, tự học hay khởi nghiệp sớm đều không phải là những quyết định dễ dàng, càng khó hơn khi bạn không thực sự hiểu về sức mạnh và ước muốn của bản thân. Trượt đại học không phải là ngày tận thế; thế giới ngoài kia vẫn còn nhiều con đường khác chờ bạn.

LTS: Xung quanh câu chuyện học đại học có phải là lựa chọn duy nhất cho các bạn trẻ sau khi tốt nghiệp phổ thông, Tuần Việt Nam giới thiệu bài viết của tác giả Hoàng Đức Minh để độc giả cùng thảo luận.

>> Câu hỏi khắc khoải ở cổng trường đại học

Cứ mỗi kỳ thi đại học, lại có những khuôn mặt trẻ đầy háo hức, những khuôn mặt già vừa tràn trề hy vọng, vừa đầy ắp âu lo nơi cổng trường. Cuối mỗi kỳ thi lại ngập nụ cười, nước mắt, thậm chí có những bi kịch vì thất vọng.

Trúng tuyển và được học đại học là một giấc mơ đẹp. Đúng! Nhưng có phải là duy nhất?

Tôi - một thanh niên bỏ ngang chương trình đại học để đi làm, đột nhiên một ngày nhận ra rằng những người bạn được coi là thành đạt nhất của mình lại thuộc hai nhóm: du học hoặc bỏ học (đại học).

Điển hình nhất là cô bạn Huyền Chip, trong lúc bạn bè chúng tôi miệt mài trên giảng đường sau kỳ thi đại học, cô ấy chu du khắp thế giới. Đến lúc thiên hạ tốt nghiệp đi làm, cô ấy lại xách ba lô lên và đi học Standford. Cá nhân tôi cũng từ bỏ việc có được một tấm bằng đại học sau 5 năm ngồi trên ghế giảng đường để theo đuổi công việc trong các dự án phát triển và trở thành một cây bút tự do, dù rằng quyết định này khiến nhiều người xung quanh tôi thất vọng.

Cách đây 2 năm, tôi và Huyền Chip tình cờ cùng tham gia một sự kiện có tên "20, bỗng nhiên tôi muốn bỏ học", chẳng mấy ai ngờ 2 năm sau, cô ấy lại đi học còn tôi thì bỏ học.

Gào, người cũng đã bỏ dở việc học để rồi bất chấp mọi tai tiếng thì cũng không thể phủ nhận sự thật là chị là một tác giả sách thành công. Đối với chị, tấm bằng đại học có lẽ chỉ có tác dụng đơn giản là khiến một vài người khỏi vội vã coi thường năng lực của chị. Hà Thủy Nguyên, một cây viết tài năng với cuốn sách đầu tay năm 16 tuổi cũng rời bỏ khoa Văn trường Đại học KHXH&NV sau vài năm theo học.

Thí sinh thi đại học. Ảnh: Lê Anh Dũng

Không phải tự dưng mà trong xã hội có những người chủ động từ bỏ việc học đại học, bất chấp những rào cản và bất tiện trong một xã hội còn chuộng bằng cấp.

Đầu tiên, phải thừa nhận rằng chất lượng đào tạo đại học Việt Nam hiện vẫn còn nằm ở vị trí quá khiêm tốn trên bảng xếp hạng khu vực. Mãi đến năm 2014, chúng ta mới có trường là ĐH Bách Khoa Hà Nội và hai trường ĐH Quốc gia nằm trong bảng xếp hạng của châu Á (bảng Quacquarelli Symond), và vị trí cao nhất thuộc về trường ĐH QG Hà Nội cũng mới chỉ nằm ở nhóm 161-170. Tỷ lệ giảng viên/ sinh viên thấp, thiếu vắng các nghiên cứu khoa học, sinh viên ra trường khó tìm được việc làm đúng chuyên ngành đang là tình trạng phổ biến.

Không chỉ biểu hiện trên bảng xếp hạng, thực tế tấm bằng đại học cũng đang dần giảm "trọng lượng" trong hồ sơ xin việc của các ứng viên. Xã hội chúng ta đang đối mặt với việc lạm phát cử nhân, thậm chí là bắt đầu tiếp cận tới việc lạm phát cả thạc sĩ. Cách đây vài ngày, Bộ LĐTB&XH mới công bố số liệu cho thấy Việt Nam đang có hơn 162.000 cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp, chiếm gần 1/5 số người thất nghiệp trên cả nước.

Học hành vất vả, cạnh tranh gay gắt mới đỗ được vào một trường đại học để rồi sau 4 - 5 năm ăn học tốn kém lại phải đối mặt với nguy cơ thất nghiệp, làm việc trái ngành, năng lực không đảm bảo, là một thực tế.

Hướng nghiệp: "thầy bói xem voi"

Tình trạng trên không chỉ xuất phát từ công tác tổ chức đào tạo của các trường, mà còn do chính tư duy, định kiến của xã hội về việc học đại học.

Chính lối suy nghĩ "đỗ đại học là vinh quang", "học đại học để đổi đời" đã khiến không ít gia đình nông thôn nghèo khó bán trâu, bán lợn, vay nợ cho con đi học, để rồi lại chẳng biết vay tiếp ở đâu cho đủ tiền xin việc khi con tốt nghiệp. Trong khi có những cử nhân ra trường mãi chưa xin được việc làm, phải giấu bằng đi học nghề, bạn bè của họ lại đã có công việc ổn định, dù chỉ học trung cấp hay kinh doanh nhỏ.

Dường như cả các sĩ tử lẫn cha mẹ họ đều đang đặt quá nhiều kỳ vọng vào tấm bằng đại học. Tất cả đứa trẻ Việt Nam đều được nuôi lớn và trao cho niềm tin rằng chúng cần học thật giỏi để đỗ đại học, áp lực và nỗi sợ trượt đại học lớn đến mức có lúc đẩy nhiều thiếu niên vào hố sâu tuyệt vọng.

Công tác hướng nghiệp tại Việt Nam hiện nay còn quá yếu. Hệ thống giáo dục ở các nước phát triển không chỉ chú trọng đến tư duy phản biện, khả năng tự lập mà còn đề cao sự tự do trải nghiệm của các cá nhân. Dù vậy, hàng năm vẫn có vô số thiếu niên lựa chọn bỏ ra một, thậm chí vài năm để trải nghiệm và tìm kiếm con đường của mình.

Sau mỗi kỳ tốt nghiệp, ra khỏi cổng trường phổ thông, không ít bạn trẻ thiếu định hướng, chất đầy hai vai gánh nặng thi cử, chọn trường theo điểm số và những lời khuyên truyền miệng. Để rồi 4 - 5 năm sau, họ ra ra đời khi đã mài mòn hết ngây thơ, nhiệt huyết bằng những comment đả kích trên facebook, bằng những lời dụ dỗ bán hàng đa cấp hay các khóa học làm giàu.

Đại học chỉ là một lựa chọn

Hãy đặt các ngôi trường đại học trở về đúng bản chất của nó: một ngôi trường. Người ta đến trường để đi học, mà học thì là một công việc suốt đời. Điều đó có nghĩa là bạn có thể chọn học ở đại học hoặc không, tùy vào năng lực và định hướng cuộc sống của chính bạn, và bạn cũng có thể quyết định học ở đó lúc này hay lúc khác.

Theo tôi, câu hỏi quan trọng nhất lúc này là "học để làm gì?". Hơn ai hết, chính bạn phải trả lời được câu hỏi đó. Thực tế cho thấy những người làm việc không có đam mê thường chẳng thể tiến xa trong xã hội.

Bỏ ra một năm để trải nghiệm, quyết định học nghề, tự học hay khởi nghiệp sớm đều không phải là những quyết định dễ dàng, càng khó hơn khi bạn không thực sự hiểu về sức mạnh và ước muốn của bản thân. Trượt đại học không phải là ngày tận thế; thế giới ngoài kia vẫn còn nhiều con đường khác chờ bạn.

Xin trích câu nói của Ts Giáp Văn Dương - người sáng lập của Giapschool thay lời kết:

"Hãy sống.

Hãy sáng tạo.

Hãy bay bổng.

Hãy tò mò khám phá.

Hãy cất bước dấn thân.

Hãy tin vào bản thân mình.

Hãy vun đắp những khát vọng lớn. "

Hoàng Đức Minh

*Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm riêng của tác giả.

Bài cùng tác giả: Học sinh "ngỗ ngược" phản biện về "quyền của thầy" Học sinh không phải là những đứa trẻ có thể dễ dàng phân loại để gắn cái mác "học sinh ngoan" hay "học sinh hư" dựa theo mức độ nghe lời hay điểm số trên lớp. Tự tử vì Facebook: Người Việt trẻ đang bị bỏ rơi? "Nếu bạn có tư duy cởi mở, biết kiên định với các giá trị của bản thân thì sẽ không xảy ra những trường hợp tự tử như bạn nữ sinh vừa rồi".