Hoàng Hoa Thám (1858-1913) thường được biết đến với tên gọi Đề Thám, là một nhân vật nổi bật trong lịch sử Việt Nam giai đoạn cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Ông là thủ lĩnh chỉ huy cuộc khởi nghĩa Yên Thế khiến chính quyền thực dân Pháp mất rất nhiều công sức đánh dẹp.
Đề Thám nhận được sự quan tâm rất lớn của công chúng trên cả phương diện quân sự, chính trị lẫn phương diện thông tin đời tư.
Ngay từ khi Đề Thám còn sống và sau đó, khi dư âm khởi nghĩa Yên Thế vẫn còn hằn sâu trên đât An Nam, người Pháp đã dành nhiều bút mực, báo chí, sách vở để đưa tin, giới thiệu, đánh giá, và nhận định về “hùm thiêng” Yên Thế.
Có thể kể đến một số tài liệu như: “Pirates et rebelles au Tonkin, nos soldats au Yen-The” (Giặc giã và thổ phỉ ở Bắc Kỳ, quân đội của chúng ta tại Yên Thế, 1892) của Đại tá Henri Frey, người tham chiến trực tiếp trận đánh đồn Hố Chuối (cuối 1890 đầu 1891); “Opérations militaires au Tonkin” (Những cuộc hành quân tại Bắc Kỳ, 1896) của sĩ quan Chabrol; “Hoang Tham” pirate (Tướng cướp Hoàng Hoa Thám, 1933) của Paul Chack; “Au Tonkin: La vie aventureuse de Hoang Hoa Tham chef pirate” (Ở Bắc Kỳ: Cuộc đời phiêu bạt của tướng cướp Hoàng Hoa Thám, khoảng giữa thập niên 1930) của A. L. Bouchet, người có nhiều lần gặp gia đình Đề Thám…
Câu chuyện về Đề Thám tiếp tục kéo dài trong giới sử học Pháp cho đến những năm gần đây, trong đó có thể kể đến công trình “Le De Tham 1846-1913: Un résistant vietnamien à la colonisation française” (Đề Thám 1846-1913: Một nghĩa sĩ Việt Nam chống lại chế độ thuộc địa Pháp, 2007) của Claude Gendre.
Cuốn sách “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” có nhan đề gốc là “L’homme du jour. Le De Tham (Người đương thời. Đề Thám)”, được xuất bản năm 1909 tại Hà Nội, là một trong những tài liệu có tính thời sự về Đề Thám cũng như các cuộc đối kháng quân sự giữa chính quyền Pháp và đội quân Yên Thế.
Cuốn sách tập hợp các bức điện báo, thông tin báo chí và bài phân tích về chiến dịch hành quân chống Đề Thám của quân Pháp từ tháng 1 đến tháng 3/1909. Trong mắt người Pháp, Yên Thế là một vùng không dễ tiếp cận, tiềm ẩn nhiều hiểm nguy trắc trở, nghĩa quân cũng như người dân Yên Thế là những con người khó quy hàng, còn Đề Thám thực sự là một “hùm thiêng”, không sao khuất phục nổi.
Tác giả biên soạn tài liệu này là Maliverney, chủ bút báo Tương lai Bắc Kỳ (L’Avenir du Tonkin).
“Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” gồm ba nội dung chính: Giới thiệu nguồn gốc, tiểu sử Đề Thám và các hoạt động của ông trước năm 1909; Các bài báo, điện tín của phóng viên báo Tương lai Bắc Kỳ gửi về từ Yên Thế; Một số bài phóng sự, ký sự trận chiến năm 1909 tại Yên Thế.
Theo Tiến sĩ sử học Vũ Đức Liêm, với khá nhiều tư liệu mô tả sống động từng trận đánh, như cách thức quân Đề Thám tiến quân và rút lui, cách họ thoắt ẩn, thoắt hiện trong đêm tối, “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” giúp độc giả hình dung về một giai đoạn lịch sử nhiều biến động của dân tộc và tinh thần kháng chiến của cha ông.
Nhận định cuốn sách là nguồn tư liệu quý bởi được người Pháp ghi nhận trong giai đoạn họ trực tiếp truy lùng Đề Thám – một nhân vật khá bí ẩn, tuy nhiên, Tiến sĩ văn học Mai Anh Tuấn cũng lưu ý, đây là tư liệu viết từ góc nhìn, quan điểm và tâm thế của người Pháp, vì thế, độc giả cần đọc trong sự đối chiếu, kiểm chứng qua nhiều tài liệu, cứ liệu lịch sử khác.
Chẳng hạn, dù thừa nhận năng lực quân sự xuất sắc của người anh hùng áo vải, thừa nhận “thời kỳ huy hoàng”, Đề Thám từng “ngạo nghễ an cư giữa một thung lũng rộng lớn và màu mỡ”, song các tác giả vẫn không quên đánh giá cao công sức của quân đội Pháp khi chiếm đánh Yên Thế.
Với mong muốn cung cấp thêm cho bạn đọc một sử liệu tham khảo với nhiều thông tin sinh động, cụ thể, đặc biệt có cả tư liệu ảnh và bản đồ về Đề Thám và khởi nghĩa Yên Thế, mới đây, Công ty Cổ phần Nhã Nam đã chuyển ngữ và ấn hành cuốn sách “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng”.
Đại diện Nhã Nam chia sẻ một số khó khăn trong quá trình nghiên cứu và phát hành cuốn sách: “Đề Thám – Thời kỳ huy hoàng” được viết bởi góc nhìn, quan điểm và tâm thế của người Pháp nên các tác giả luôn giữ giọng điệu “thực dân” khi đánh giá Đề Thám và cuộc kháng chiến do ông chỉ huy. Để bảm đảo tinh thần khách quan của tài liệu, Nhã Nam giữ nguyên các thông tin, cách đánh giá cũng như giọng điệu của các tác giả cuốn sách. Trong quá trình chuyển ngữ, Nhã Nam gặp rất nhiều khó khăn để biên tập chính xác các địa danh, nhân danh. Các địa danh, nhân danh do tác giả Pháp ghi lại, thường là giữ nguyên phiên âm tiếng Việt không dấu, có khi dựa vào trí nhớ/lời kể, nên không thể coi là chính xác tuyệt đối. Hơn nữa, địa bàn hoạt động của Đề Thám rất rộng, bao gồm Bắc Giang, Thái Nguyên, Lạng Sơn, nên các địa danh/nhân danh, theo đó, cũng có nhiều đơn vị như làng/xóm/thôn hoặc châu mà hiện nay, sau nhiều lần cải cách hành chính, đã thay đổi hoặc không còn. Chúng tôi đã cố gắng tra cứu để biên đúng địa danh/nhân danh ở mức cao nhất và ý thức rằng, nhiều chỗ vẫn có thể sai sót. Một số địa danh/nhân danh không thể tra cứu, đơn vị phát hành quyết định để nguyên văn phiên âm như bản gốc”.
.svg){kind=icon}
