37 dự án BOT phải tăng phí, dân đi ra đường nộp thêm ngàn tỷ

Bộ GTVT vừa có văn bản lấy ý kiến bộ, ngành, địa phương trước khi trình Thủ tướng tình trạng sụt giảm doanh thu của hàng chục dự án BOT và đề xuất tăng phí 37 dự án BOT trên cả nước.

Trong 61 dự án BOT do Bộ GTVT quản lý có 25 dự án doanh thu thực tế thấp hơn dự báo, 37 dự án phải tăng phí từ 12-18% theo lộ trình cam kết trong hợp đồng, nếu không tăng phí BOT đúng lộ trình thì đến năm 2021 sẽ có 9 dự án bị phá vỡ phương án tài chính.

37 dự án BOT có thể phải tăng phí

Tính đến tháng 5/2019, Bộ GTVT đã quyết toán toàn bộ hoặc một phần 59 dự án BOT đã hoàn thành đưa vào vận hành khai thác, 2 dự án còn lại đang thi công. Giá trị quyết toán các dự án BOT đều thấp hơn hoặc bằng giá trị công trình sau thanh tra, kiểm toán.

Số thu nhiều dự án BOT không đúng như dự báo ban đầu.

Điều đáng nói tất cả các hợp đồng BOT được ký giữa Bộ GTVT và nhà đầu tư tư nhân đều có điều khoản điều chỉnh thời gian thu phí hoàn vốn dự án khi doanh thu thực tế trạm BOT tăng hoặc giảm từ 2-5% so với tính toán trong hợp đồng.

Tổng cục Đường bộ ghi nhận trong năm 2018, có 31 dự án BOT lưu lượng xe thực tế cao hơn dự báo, 11 dự án lưu lượng xe thực tế đạt 80-100% dự báo và 10 dự án có lưu lượng xe thực tế thấp so với dự báo trong hợp đồng BOT.

Theo Thông tư 159 của Bộ Tài chính về chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng đường bộ hoàn vốn đầu tư xây dựng đường bộ quy định lộ trình tăng phí của các dự án BOT 3 năm một lần, mức tăng từ 12-18% tùy từng dự án. Tuy nhiên, theo chỉ đạo của Chính phủ từ tháng 5/2016 đến nay Bộ GTVT chưa thực hiện tăng phí với 59 dự án BOT trên cả nước.

Nhưng nếu chiếu theo điều khoản đã ký kết của 59 hợp đồng BOT, đến thời điểm này có 37 dự án tới hạn tăng phí 12-18% theo lộ trình. Trong đó, năm 2018 tăng phí 2 dự án, năm 2019 tăng phí 35 dự án, năm 2020 tăng phí 10 dự án, năm 2021 tăng phí 2 dự án, các dự án còn lại sẽ tăng phí sau năm 2021. Bộ GTVT cũng cho biết đến nay đã nhận được đề xuất tăng phí của nhiều nhà đầu tư BOT.

Bên cạnh đó, hầu hết các hợp đồng BOT đã ký kết đều có điều khoản thời hạn thu phí sẽ được điều chỉnh nếu doanh thu dự án tăng hoặc giảm từ 2-5% trong 2 năm liên tiếp so với phương án tài chính.

Trong số 37 dự án BOT đề xuất tăng phí có 25 dự án doanh thu thực tế giảm so với phương án tài chính trong hợp đồng BOT. Số thu các trạm BOT này không đúng như dự báo ban đầu.

Bộ GTVT cảnh báo nếu không có giải pháp đồng bộ, kịp thời để cứu 25 dự án này thì phương án tài chính bị phá vỡ, doanh nghiệp nguy cơ phá sản, các khoản vay nghìn tỉ từ ngân hàng để đầu tư công trình BOT trở thành nợ xấu.

Ví dụ, doanh thu một số trạm BOT sụt giảm do lưu lượng xe thấp hơn thực tế tại trạm BOT hầm Đèo Cả, Hà Nội - Bắc Giang, Pháp Vân - Cầu Giẽ, Quốc lộ 38, tuyến tránh TP. Phủ Lý, Quốc lộ 5, Quốc lộ 1 đoạn qua Quảng Nam,...

Nguyên nhân do kế hoạch phát triển kinh tế xã hội địa phương không đúng dự báo làm giảm lưu lượng xe, một số trạm thu phí BOT có số lượng sử dụng vé tháng, vé quý lớn cũng làm doanh thu các trạm giảm 15-20%, trong khi phương án tài chính trong hợp đồng dự kiến khoảng 5%.

Bộ GTVT cũng cho rằng tình trạng các trạm BOT sụt giảm lưu lượng xe, giảm nguồn thu một phần xuất phát từ việc các địa phương đầu tư các dự án giao thông chạy song hành với tuyến đường BOT, hoặc đường ngang chay qua khu vực trạm BOT dẫn tới thất thoát lưu lượng xe. Hơn nữa, tình trạng các phương tiện vận tải cố ý tránh trạm thu phí bằng cách sử dụng các tuyến đường địa phương cắt ngang qua trạm BOT cũng phần nào ảnh hưởng tới doanh thu dự án.

Không tăng phí Nhà nước phải bù lỗ 3.000 tỉ đồng

Để tránh xảy ra các hệ lụy xấu từ dự án BOT, Bộ GTVT đề xuất Thủ tướng vẫn cho tăng phí các trạm BOT nhưng bảo đảm tinh thần hỗ trợ doanh nghiệp của Chính phủ. Xem xét tăng phí BOT vào thời điểm thích hợp để các dự án không bị phá vỡ phương án tài chính, không hình thành nợ xấu ngân hàng.

Nếu phí BOT không tăng theo lộ trình 3 năm 1 lần, Bộ GTVT cho rằng phương án tài chính của tất cả các dự án BOT bị phá vỡ, Nhà nước buộc phải cân đối nguồn đề bù đắp cho dự án nhằm bảo đảm các dự án BOT kinh doanh hiệu quả.

Vì vậy, bộ đề xuất Chính phủ 2 phương án xử lý.

Phương án 1 là tăng phí BOT đúng lộ trình trong giai đoạn 2019-2021 theo các hợp đồng BOT đã ký kết. Cụ thể từ nay đến 2021 sẽ tăng phí 49 dự án BOT, 12 dự án BOT còn lại sẽ tiếp tục tăng phí trong các năm tiếp theo.

Để tránh cú sốc tăng đồng loạt phí hàng chục dự án BOT trên cả nước, Bộ GTVT sẽ đàm phán với nhà đầu tư, ngân hàng tài trợ vốn, trong năm 2019 chỉ tăng phí đối với các dự án BOT có sụt giảm doanh thu lớn.

Phương án 2, Bộ GTVT đề xuất giữ nguyên mức phí vận tải như hiện tại, chỉ thực hiện tăng phí theo hợp đồng từ năm 2022. Và 49 dự án có lộ trình tăng phí trong giai đoạn 2018-2021 phải lùi thời điểm tăng phí sang năm 2022. Với phương án này, bộ cho biết sẽ có 9 dự án BOT bị phá vỡ phương án tài chính, doanh nghiệp dự án có nguy cơ phá sản. Nếu kịch bản này xảy ra Nhà nước sẽ phải bố trí khoảng 3.000 tỉ đồng đề hỗ trợ cho 9 dự án để tránh bị đổ bể.

Bộ GTVT cho biết phương án 1 có nhiều ưu điểm vì không phải bố trí ngân sách nhà nước cứu các dự án BOT.

Lương Bằng - Vũ Điệp

Tổng cục Đường bộ yêu cầu dừng thu phí BOT Pháp Vân-Cầu Giẽ

Do không thực hiện sao lưu dữ liệu thu phí theo đúng quy định, Tổng cục Đường bộ VN yêu cầu công ty cổ phần BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ dừng thu phí từ ngày 10/6 tới.