Giữ gìn đặc sản địa phương 

Gạo nếp Gà gáy Mỹ Lung, một sản vật truyền thống của người dân tộc Mường ở huyện Yên Lập (Phú Thọ) được biết tới với đặc điểm nổi bật là khi đồ xôi nhanh chín hơn so với các loại gạo khác. Nếu như gạo nếp thông thường phải ngâm gạo qua mấy giờ, sau đó đồ trong 40 phút mới thành xôi thì gạo nếp Mỹ Lung có thể không cần ngâm gạo, đồ xôi chỉ 15-20 phút là chín.

Tương truyền trước đây, chỉ những gia đình khá giả, trung lưu mới trồng lúa nếp Gà gáy. Đến mùa thu hoạch, sau khi gặt, đập lúa phơi thóc xong thì người dân phải làm lễ ăn cơm mới, đồ xôi bằng gạo mới thắp hương cúng tổ tiên.

Sản phẩm gạo nếp Gà gáy quý như vậy nhưng từng có thời gian sản phẩm này nguy cơ mất giống. Ông Trần Kim Sơn, Phó chủ tịch UBND xã Mỹ Lung cho hay, năm 2005, cả tỉnh Phú Thọ chỉ có duy nhất xã Mỹ Lung còn trồng gạo nếp Gà gáy với diện tích ít ỏi, khoảng 4 - 5 ha. Dự án phục tráng gạo nếp Gà gáy được thực hiện từ năm 2005 - 2011, diện tích và năng suất nếp Gà gáy tăng lên 70 ha. Tuy nhiên, sau khi dự án kết thúc, diện tích trồng gạo nếp Gà gáy lại giảm xuống còn 40 ha vào năm 2012.

{keywords}
Xây dựng thương hiệu cho gạo nếp Gà gáy Mỹ Lung tỉnh Phú Thọ

Năm 2012, một tổ chức phi Chính phủ nước ngoài đã thực hiện dự án bảo tồn và phát triển gạo nếp Gà gáy. Ông Khúc Ngọc Tung, Giám đốc HTX Sản xuất kinh doanh gạo nếp Gà gáy Mỹ Lung kể, HTX đã cùng bà con nông dân xã Mỹ Lung bàn bạc và quyết tâm quy hoạch cánh đồng riêng để trồng gạo nếp, gìn giữ một sản vật quý. Đồng thời, nghiên cứu đặc tính của giống cây để đưa ra phương pháp chăm sóc phù hợp nhất. Nhóm giống có nhiệm vụ bảo tồn giữ nguồn gen quý, không bị lẫn tạp và cung ứng đủ giống cho các hộ gia đình.

HTX trực tiếp hướng dẫn thành viên và bà con nông dân về kỹ thuật trồng, chăm sóc theo hướng sản xuất hữu cơ, thân thiện với môi trường, áp dụng các công nghệ phù hợp như sử dụng ít phân bón, nước tưới, từ đó hạn chế được sâu bệnh mà vẫn tạo ra sản phẩm chất lượng cao, năng suất tốt. HTX còn là đầu mối thu mua sơ chế, bao tiêu, tiêu thụ sản phẩm cho thành viên và người dân trong xã.

Đến nay, HTX Sản xuất kinh doanh gạo nếp Gà gáy Mỹ Lung có 132 xã viên, diện tích gieo cấy nếp Gà gáy vượt 80 ha vào năm 2019, chiếm khoảng 50% tổng diện tích đất trồng lúa của xã Mỹ Lung. Năng suất trung bình 120 - 150 kg/sào, tương đương 3,2 đến 4,0 tấn/ha, doanh thu trung bình đạt 90 triệu đồng/ha, cao gấp 3 lần so với trồng các giống lúa khác.

Xây dựng thương hiệu 

Năm 2019, gạo nếp Gà gáy Mỹ Lung đoạt Cúp Vàng sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh. Gạo nếp Gà gáy ngày càng được nhiều khách hàng trong và ngoài tỉnh biết đến và được sử dụng với số lượng lớn trong dịp Tết Nguyên đán của dân tộc.

Ngày 23/8/2021, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1997/QĐ-BCT về việc công nhận 200 sản phẩm công nghiệp nông thôn (CNNT) tiêu biểu Quốc gia năm 2021.

Sản phẩm gạo nếp Gà gáy của huyện Yên Lập tiếp tục được Bộ Khoa học và Công nghệ phê duyệt danh mục nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp Quốc gia đặt hàng thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ bắt đầu thực hiện từ năm 2022 tại Quyết định số 1984/QĐ-BKHCN ngày 27/7/2021 với nội dung “Xây dựng, quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm gạo nếp gà gáy Mỹ Lung của tỉnh Phú Thọ”.

Nếp Gà gáy hiện không đủ đáp ứng nhu cầu của thị trường. Do thấy được lợi ích từ đặc sản gạo nếp Gà gáy, ngày càng có nhiều hộ dân ở xã Mỹ Lung tham gia trồng trọt, sản phẩm tăng cả về số lượng và chất lượng. Đến nay, ở xã Mỹ Lung có hơn 1.200 hộ làm nông nghiệp, trong đó có trên 70% số hộ tham gia trồng lúa nếp Gà gáy.

Năm 2019, tổng diện tích gieo cấy nếp Gà gáy của xã Mỹ Lung đạt 80ha, tăng gấp đôi so với năm 2012, chiếm khoảng 50%/ tổng diện tích đất trồng lúa của xã Mỹ Lung. Nếp Gà gáy có năng suất trung bình đạt từ 120 - 150 kg/sào, tương đương từ 3 - 4 tấn/ha. Giá bán gạo nếp Gà gáy trung bình từ 45 - 50.000 đồng/kg; doanh thu trung bình đạt 90 triệu đồng/ha, cao gấp 3 lần so với trồng các giống lúa khác.

Mặc dù nếp Gà gáy hứa hẹn tiềm năng phát triển kinh tế của địa phương nhưng thời gian qua việc sản xuất vẫn còn mang tính chất nhỏ lẻ, chưa xứng tầm với thương hiệu. 

Hiện nay, gạo nếp Gà gáy đã được HTX Sản xuất kinh doanh gạo nếp Gà gáy Mỹ Lung quảng bá, giới thiệu và tiêu thụ tại siêu thị và đại lý trên địa bàn tỉnh cùng một số tỉnh, thành lân cận. Với doanh thu từ gạo nếp Gà gáy hằng năm ước đạt trên 2 tỷ đồng đã giúp các thành viên của HTX Sản xuất kinh doanh gạo nếp Gà gáy và người dân xã Mỹ Lung vươn lên thoát nghèo, cải thiện cuộc sống, góp phần xây dựng nông thôn mới.

Trần Chung