Đó là thông tư số 02/2023/TT-BGTVT về sửa đổi, bổ sung một số điều của thông tư 16/2021/TT-BGTV vốn những điều kiện đăng kiểm cực kỳ ngặt nghèo, giúp cho hệ thống đăng kiểm đã ‘ăn’ trên lưng chủ xe bao nhiêu năm nay, và như là hệ lụy, dẫn đến sự đỗ vỡ của hệ thống này.

Thông tư ban hành thần tốc hy vọng sẽ giúp giải tỏa tình trạng ứ đọng xe tại các trung tâm đăng kiểm. Đây là nỗ lực, quyết tâm và bản lĩnh của lãnh đạo Bộ Giao thông Vận tải trong bối cảnh hiện nay khi lực lượng cán bộ ở Cục Đăng kiểm và tinh thần của họ đã mỏng đi khá nhiều.

Tuy nhiên, cũng cần nói thêm nhiều điều quanh vụ sửa đổi thông tư mới này.

Có lẽ, cuộc họp do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà triệu tập hôm 8/3 đã giúp đẩy nhanh tiến độ soạn thảo và ban hành thông tư mới này, giúp Cục Đăng kiểm và Bộ Giao thông Vận tải phải tăng tốc, thay vì sửa đổi thông tư 16/2021/TT-BGTVT với vẻn vẹn một chút thay đổi là không kiểm định xe mới theo “quy trình”.

Xe xếp hàng chờ đăng kiểm ở trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới 3801D - Hà Tĩnh. Ảnh: Thiện Lương

Khi dư luận nêu câu chuyện cả thế giới không đăng kiểm xe mới, cơ quan quản lý mới xây dựng một dự thảo thông tư để miễn kiểm định xe mới, với những quy định miễn cưỡng và hứa hẹn “đến tháng 7 sẽ có”.

Khi câu chuyện chu kỳ kiểm định quá ngắn và chặt chẽ bất thường so với cả thế giới được nêu ra, chỉ khi Phó Thủ tướng yêu cầu trong cuộc họp nêu trên, một dự thảo mới lại được xây dựng với lời hứa “sẽ giãn chu kỳ kiểm định”.

Khi Bộ có thông tin là “thông tư 02/2023/TT-BGTVT vừa được ký đêm 21/3 và có hiệu lực từ 22/3”, báo chí đã đưa tin, thì vẫn không thể tìm thấy nội dung thông tư này chính trên trang mạng của Bộ, của Cục Đăng kiểm, hay ở bất kỳ chỗ nào khác.

Trong khi đó, Cục đăng kiểm vẫn tiếp tục yêu cầu trợ giúp từ các đăng kiểm viên quân đội. Cách tiếp cận vá víu, chống chế như vậy rất khó biện minh.

Cuộc khủng hoảng đăng kiểm không phải mới diễn ra, mà đã bắt đầu nhiều tháng trước. Tình trạng dồn ứ, tắc nghẽn ở các trung tâm kiểm định phương tiện, đặc biệt ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, là chuyện tràn ngập trên phương tiện tryền thông, mạng xã hội.

Người dân và doanh nghiệp tốn kém thời gian và tiền bạc vô lý cho việc kiểm định phương tiện không hề là tin mới với chính những người làm việc trong cơ quan đăng kiểm và trong cơ quan quản lý.

Cục Đăng kiểm Việt Nam thậm chí đã đưa ra dự báo về số phương tiện không thể kiểm định khi năng lực hệ thống đăng kiểm hiện tại sẽ không thể đáp ứng yêu cầu kiểm định với các phương tiện đến hạn đăng kiểm.

Điều đáng ngạc nhiên, Cục đăng kiểm và cơ quan quản lý gần như không làm gì để giải toả những ùn tắc, những khủng hoảng, bức bối ấy.

Nếu bạn truy cập vào trang web của Bộ Giao thông Vận tải, của Cục Đăng kiểm, có vẻ như cuộc khủng hoảng đăng kiểm mà nhân dân, doanh nghiệp đang phải chịu đựng hàng ngày dường như đang không hề diễn ra ngoài kia vì không có tin tức, số liệu nào liên quan đến cuộc khủng hoảng ấy được đề cập, không có hướng dẫn và thông tin hữu ích cho người dân.

Cán bộ đăng kiểm dồn thời gian để đánh giá, kiểm định xe tại trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới 3801D - Hà Tĩnh. Ảnh: Thiện Lương

Kiểm định kỹ thuật và môi trường phương tiện cơ giới là một hoạt động tuân thủ pháp luật của người dân và doanh nghiệp, theo yêu cầu của chính quyền, và họ chỉ có thể tuân thủ thông qua việc sử dụng dịch vụ kiểm định do cơ quan quản lý nhà nước cung cấp, quản lý.

Tình trạng ùn tắc, ngưng trệ cung cấp dịch vụ kiểm định hiện nay không hề có lỗi từ người dân và doanh nghiệp, mà do các sai phạm có hệ thống của các cán bộ và của hệ thống cơ sở đăng kiểm, trong đó có phần đóng góp quan trọng của những quy định, văn bản chứa đầy rẫy những yếu tố cài cắm.

Việc mà người dân, xã hội cần ở cơ quan quản lý nhà nước lúc này là có ngay những giải pháp để giải toả áp lực kiểm định, trong khi đó, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật mới sẽ phải được xây dựng một cách nghiêm túc, có chất lượng.

Bài toán khủng hoảng đăng kiểm hiện nay chỉ có thể giải được bởi chính Bộ Giao thông vận tải và Cục Đăng kiểm. Thực tế, với số phương tiện đang đến kỳ kiểm định trong 6 tháng tới, và đã ùn ứ cả ba tháng nay khi hệ thống các trạm đăng kiểm dừng hoạt động, thì kể cả bằng cách nào đó phục hồi được phần lớn hoạt động của các trung tâm đăng kiểm cũng không thể đáp ứng nhu cầu của xã hội.

Không chỉ sửa đổi các quy định về chu kì kiểm định trong thông tư 16/2021/TT-BGTVT, với khả năng hiện tại của hệ thống các trạm đăng kiểm, nên ưu tiên và tập trung vào việc kiểm định xe tải, xe khách, xe taxi, xe vận tải hành khách thương mại... là những phương tiện đang phục vụ cuộc sống thiết yếu hàng ngày. Đừng để xe bus, xe khách, xe tải, xe chở học sinh phải xếp hàng vài ngày chờ kiểm định, bởi ai cũng hiểu những xáo trộn xã hội đang chờ đợi sẽ thế nào.

Việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật mới về đăng kiểm nên và cần thiết phải có sự so sánh, tham khảo các quy định của các quốc gia trong khu vực, cả về thủ tục và các nguyên tắc hoạt động kiểm định, loại bỏ các quy định cảm tính, chỉ chấp nhận các quy định, tiêu chuẩn có tính định lượng, khoa học.

Các quy định mới cũng cần có cách tiếp cận khác, như thế giới đang làm, và như cách tiếp cận hiệu quả của hệ thống pháp luật về kiểm soát chất lượng sản phẩm của chính nước ta vốn đã thay đổi vài chục năm nay.

Thay vì quản lý, soi xét việc kiểm định từng chiếc xe, từng sản phẩm, xây dựng các văn bản pháp luật kiểm soát quy trình và hoạt động của các đơn vị thực hiện, cung cấp các dịch vụ kiểm định. Việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật mới như vậy, bởi những con người vốn đứng sau các văn bản pháp lý hiện hữu, với đầy rẫy các yếu tố tham nhũng chính sách, chắc chắn chẳng thể nhanh được, kể cả khi áp dụng các quy trình rút gọn.

Chính phủ có lẽ cũng cần và nên có yêu cầu phải xây dựng một hệ thống các văn bản đồng nhất, hiệu quả về kiểm định kỹ thuật và kiểm định khí thải với các loại phương tiện. Không nên để tình trạng các quy định cơ bản về đăng kiểm thì được quy định bởi một thông tư của Bộ Giao thông Vận tải, trong khi điều kiện về doanh nghiệp cung cấp dịch vụ đăng kiểm thì quy định bởi nghị định.

Cần thiết và nên có một nghị định về đăng kiểm với đầy đủ các quy định về hoạt động kiểm định, với nguyên tắc rõ ràng là tách bạch hoạt động quản lý nhà nước và dịch vụ, ngăn chặn các yếu tố tham nhũng chính sách ngay từ khi xây dựng văn bản quy phạm pháp luật.

Hy vọng rằng, với thông tư mới và tới đây sửa thêm nghị định số 139/2018/NĐ-CP, những tắc nghẽn đăng kiểm sẽ được tháo gỡ, mang lại thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp và xã hội.

Phạm Quang Vinh