Các thể chế của chúng ta chưa đáp ứng được thách thức thời đại số

Phó Tổng Thư kí Liên hợp quốc về công nghệ kỹ thuật số và công nghệ mới nổi, đồng thời là Đặc phái viên của Tổng Thư ký Liên hợp quốc về công nghệ, ông Amandeep Gill đã dành cho Tuần Việt Nam cuộc thảo luận riêng về sự phát triển xã hội trí tuệ nhân tạo nhân chuyến thăm Việt Nam.

Ông nhìn nhận, đâu là những thách thức mà trí tuệ nhân tạo (AI) mang lại cho thế giới trong những năm tới?

Ông Amandeep Gill: Trước hết, tôi rất vinh dự khi được đến Việt Nam. Đây là chuyến thăm chính thức đầu tiên của tôi với tư cách là người đứng đầu một bộ phận mới của Liên hợp quốc về công nghệ số và công nghệ mới nổi. Vì vậy, đây thực sự là thời điểm đặc biệt đối với chúng tôi tại Liên hợp quốc sau khi thông qua Hiệp ước số di động và thành lập văn phòng mới này. Tôi rất vui khi được đến Việt Nam sau sự phát triển mang tính lịch sử này.

Câu hỏi của bạn về thách thức lớn nhất mà chúng ta phải đối mặt trong những năm tới là gì, đó là sự phát triển của công nghệ mạnh mẽ sẽ định hình lại nền kinh tế, xã hội và có lẽ là cả hệ thống quản trị của chúng ta. Các thể chế của chúng ta, của các quốc gia vẫn chưa đủ khả năng để đáp ứng thách thức này.

Vậy đây là vấn đề. Chúng ta phải xây dựng năng lực thể chế, năng lực con người để có thể ứng phó với công nghệ mạnh mẽ này, để con người vẫn nắm quyền kiểm soát và con người được hưởng lợi, không bị ảnh hưởng tiêu cực bởi công nghệ này.

Dưới sự lãnh đạo của ông, Liên hợp quốc đã có những giải pháp, chiến lược nào để giải quyết những khó khăn, thách thức đó?

Ông Amandeep Gill: Như tôi đã nói, sự phát triển lớn nhất là việc thông qua Hiệp ước Kỹ thuật số Toàn cầu tại Hội nghị Thượng đỉnh Tương lai.

Đây là một bản thiết kế toàn diện cho một tương lai kỹ thuật số cởi mở, an toàn, bảo mật và toàn diện. Là một phần của Hiệp ước Kỹ thuật số Toàn cầu, các quốc gia thành viên của Liên hợp quốc đã đưa ra những quyết định rất quan trọng về quản trị AI.

Thứ nhất, thành lập một hội đồng khoa học độc lập quốc tế về AI. Thứ hai, bắt đầu một cuộc đối thoại thường xuyên về quản trị AI trong Liên hợp quốc. Thứ ba, thực hiện các bước để xây dựng năng lực trên toàn thế giới về AI, được tài trợ thông qua các phương tiện tài chính sáng tạo. Điều này liên quan trở lại với thách thức chính mà tôi đã đề cập, đó là chúng ta có một khoảng cách giữa sức mạnh công nghệ và năng lực thể chế.

Đó là những quyết định quan trọng đã được đưa ra tại Liên hợp quốc. Năm 2025 sẽ là năm chúng ta bắt đầu thực hiện những quyết định này.

Liên hợp quốc có những chiến lược nào để đảm bảo các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam không bị tụt hậu trong thời đại số?

Ông Amandeep Gill: Đây là câu hỏi về những khía cạnh quan trọng nhất của sự phân chia kỹ thuật số. Thứ nhất, là sự phân chia về kết nối. Hiện có 2,6 tỷ người vẫn chưa được kết nối với Internet. Thứ hai, sự phân chia về khả năng truy cập mạng bằng ngôn ngữ, văn hoá của bạn. Thứ ba, sự phân chia về thiết bị. Vậy làm thế nào để tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy cập vào các thiết bị giá rẻ, cho phép bạn tham gia có ý nghĩa vào nội dung trên internet thì vấn đề quan trọng nhất, chúng ta phải tập trung vào sự phân chia dữ liệu và AI.

Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong các kế hoạch chuyển đổi số, quản trị số và tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng Việt Nam có thể đóng góp vào tầm nhìn của Liên hợp quốc về việc thực hiện Hiệp ước số toàn cầu. Ông Amandeep Gill

Vì vậy, tại Liên hợp quốc, thông qua Hiệp ước kỹ thuật số toàn cầu, chúng tôi đã đưa ra các hành động cụ thể để giải quyết sự phân chia kỹ thuật số về kết nối, phát triển tiếp cận dữ liệu các yếu tố quan trọng của AI.

Cũng do vậy, lần đầu tiên, chúng ta có bộ hành động toàn diện này để giải quyết sự phân chia kỹ thuật số.

Vậy Liên hợp quốc có kế hoạch gì để giảm thiểu các rủi ro về an ninh mạng và quyền riêng tư trong thời đại số, đặc biệt khi các cuộc tấn công mạng và việc lạm dụng dữ liệu đang gia tăng?

Ông Amandeep Gill: Tôi rất vui khi bạn hỏi câu hỏi này vì vào mùa hè tháng 7 này, sẽ có một nội dung quan trọng, đó là việc ký kết Công ước Hà Nội về Tội phạm mạng. Gần đây, một công ước về tội phạm mạng đã được đàm phán với Liên hợp quốc.

Chúng ta cần sự hợp tác quốc tế lớn hơn để chống lại tội phạm mạng và đó là vai trò của Liên hợp quốc. Thông qua hiệp ước này, chúng tôi hy vọng thế giới có thể cùng nhau giải quyết tội phạm mạng xuyên biên giới.

Một quốc gia không thể giải quyết vấn đề này một mình. Bạn cần sự hợp tác của ngành tư pháp, cần sự hợp tác giữa các trung tâm an ninh mạng, các nhóm ứng phó khẩn cấp máy tính, hay còn gọi là CERT. Vì vậy, chúng tôi tại Liên hợp quốc tập trung vào việc tăng cường hợp tác quốc tế về các vấn đề này. Chúng tôi cũng phải giải quyết chi phí phát triển của tội phạm mạng và tình trạng mất an ninh mạng.

Hiện có nhiều quốc gia đang phát triển có nền kinh tế kỹ thuật số phát triển rất nhanh bao gồm cả Việt Nam, nhưng họ cũng đang rò rỉ một tỷ lệ đáng kể GDP cho tội phạm mạng và gian lận. Vì vậy, chúng ta phải nhấn mạnh mối liên hệ này. Không chỉ là vấn đề mất an ninh mà còn là vấn đề phát triển.

Đó cũng là những điều chúng tôi đang thực hiện tại Liên hợp quốc.

Một điều nữa tôi muốn nói rằng, không gian số phải an toàn và đáng tin cậy đối với tất cả mọi người, đặc biệt phụ nữ và trẻ em. Vì vậy, không chỉ vấn đề tội phạm mạng, mà còn phải ưu tiên an toàn trực tuyến cho các cộng đồng dễ bị tổn thương để họ không sợ trực tuyến, để họ có những trải nghiệm trực tuyến tốt, họ có thể tin tưởng vào các dịch vụ trực tuyến.

Và đây, một lần nữa, là chủ đề chính đã được nêu bật trong Hiệp ước Tiết lộ Toàn cầu.

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng phát triển tốt về trí tuệ nhân tạo. Đảng, Nhà nước và Chính phủ Việt Nam đang có những quyết sách mạnh mẽ thúc đẩy như mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ban hành Nghị quyết 57 phát triển khoa học công nghệ, AI. Vậy ông có những gợi ý gì để Liên hợp quốc có thể hỗ trợ cho Việt Nam trong lĩnh vực này? Và Việt Nam có thể đóng góp gì cho Liên hợp quốc cũng như cho thế giới về sự phát triển AI?

Ông Amandeep Gill: Thật đáng mừng khi thấy Việt Nam đang đặt ưu tiên ở cấp lãnh đạo cao nhất về chuyển đổi số và phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để phát triển.

Tôi nghĩ rằng Liên hợp quốc có thể giúp ích trong việc quản lý công nghệ số, với các chiến lược và chính sách phù hợp để hoạt động trên toàn bộ kết nối, cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số. Đây là chủ đề mới trong lĩnh vực kỹ thuật số, đi sâu vào vai trò của dữ liệu trong nền kinh tế số, cách đảm bảo dữ liệu hoạt động vì sự phát triển và cuối cùng là trí tuệ nhân tạo.

Hãy thu hút nhiều hơn những người trẻ tuổi vào hành trình chuyển đổi số và thúc đẩy sự đổi mới. Đó không chỉ là sự đổi mới liên quan đến công nghệ mà còn là sự đổi mới xã hội. Ông Amandeep Gill

Về mặt tư duy, ưu tiên phát triển chiến lược quan trọng là hợp tác với các quốc gia khác bởi vì công nghệ số có bản chất xuyên biên giới. Nhiều quốc gia đang phát triển phải đối mặt với các vấn đề tương tự như không có đủ quyền truy cập vào máy tính, ví dụ như để đào tạo các mô hình AI, không có đủ bộ dữ liệu hoặc quyền truy cập vào bộ dữ liệu để đào tạo.

Vì vậy, bằng cách tạo điều kiện cho sự hợp tác giữa Việt Nam và các quốc gia khác, chúng ta có thể giúp giải quyết một số nút thắt quan trọng đó trên hành trình chuyển đổi số của Việt Nam.

Vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có cuộc gặp với Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres tại New York vào tháng 9, đây là một trong những vấn đề đã được thảo luận. Vì vậy, chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong các kế hoạch chuyển đổi số, quản trị số và tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng Việt Nam có thể đóng góp vào tầm nhìn của Liên hợp quốc về việc thực hiện Hiệp ước số toàn cầu, đặc biệt là việc thực hiện các quyết định về quản trị AI.

Việt Nam có một số kinh nghiệm và năng lực rất tốt để chia sẻ với các quốc gia khác trong khu vực, cũng như các quốc gia ở Châu Phi, ở Nam bán cầu. Vì vậy, đây là một con đường hai chiều.

Ngày nay Internet và trí tuệ nhân tạo có nguy cơ tạo ra những khoảng cách ngày càng xa giữa các vùng miền, giữa các cộng đồng và tạo sự bất bình đẳng giữa con người. Theo ông, Liên hợp quốc có những giải pháp gì để giúp thu hẹp những khoảng cách này khi xã hội trí tuệ nhân tạo phát triển?

Ông Amandeep Gill: Giá trị gia tăng của chúng tôi tại Liên hợp quốc là cung cấp một nền tảng toàn diện, phổ quát cho sự tham gia giữa các khu vực pháp lý, giữa các quốc gia ở các cấp độ phát triển khác nhau với các hệ thống chính trị khác nhau.

Vì vậy, Liên hợp quốc là nơi an toàn để mọi người đến với nhau, học hỏi, hỗ trợ lẫn nhau. Liên hợp quốc cũng là nơi đoàn kết quốc tế. Giống như chúng ta cần đoàn kết quốc tế để chống biến đổi khí hậu, chúng ta sẽ cần đoàn kết quốc tế để chống lại trí tuệ nhân tạo. Vì vậy, tôi nghĩ đó là thông điệp chính của tôi tại Việt Nam.

Và thông qua tờ báo của bạn, các độc giả của các bạn hãy tham gia nhiều hơn vào chương trình nghị sự mới thú vị của Liên hợp quốc về AI và các công nghệ mới nổi. Hãy giúp chúng tôi xây dựng đoàn kết quốc tế và hợp tác quốc tế.

Thời điểm này rất khó khăn về mặt địa chính trị, địa kinh tế. Có rất nhiều sự cạnh tranh, rất nhiều xung đột. Có rất nhiều thách thức với công việc của Liên hợp quốc về hòa bình và an ninh, về nhân quyền. Nhưng tôi nghĩ rằng với công nghệ, chúng ta có thể tạo ra một ví dụ điển hình về hợp tác quốc tế thông qua Liên hợp quốc.

Tôi được biết gần đây, Diễn đàn toàn cầu Boston, nơi trao tặng ông giải thưởng Nhà lãnh đạo thế giới trong xã hội AI đã có sáng khiến Chính phủ trí tuệ nhân tạo 24/7 hoạt động không có ngày nghỉ phục vụ liên tục cho công dân với sự trợ giúp của AI. Ông có thể gợi ý làm thế nào để thúc đẩy sáng kiến này trở thành hiện thực?

Ông Amandeep Gill: Tôi nghĩ đây là thành quả dễ đạt được từ các ứng dụng của AI. Ví dụ, AI tạo ra hiện có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao hàng chặng cuối, tương tác chặng cuối với người dân. Nông dân có thể tiếp cận đào tạo về khuyến nông bằng ngôn ngữ của họ. Họ không phải tham gia vào công nghệ phức tạp. Vì vậy, có rất nhiều tiềm năng để cải thiện các dịch vụ công dân mà chính phủ cung cấp, cho dù đó là trong lĩnh vực nông nghiệp, y tế hay chỉ đơn giản là có thêm kiến thức về các chương trình và hỗ trợ của chính phủ nếu bạn là một công dân đang cần.

Vì vậy, sáng kiến Chính phủ hoạt động 24/07 này rất quan trọng, đây là cách tiết kiệm thời gian và nguồn lực rất lớn cho toàn bộ nền kinh tế. Người dân không phải xếp hàng, họ không phải lãng phí thời gian, mà nếu không, họ có thể sử dụng thời gian đó một cách hiệu quả.

Tôi nghĩ Việt Nam là một quốc gia rất trẻ. Tôi tin rằng nhóm người trẻ tuổi hiện đang ở mức cao nhất trong lịch sử Việt Nam. Vì vậy, hãy thu hút nhiều hơn những người trẻ tuổi vào hành trình chuyển đổi số và thúc đẩy sự đổi mới. Và đó không chỉ là sự đổi mới liên quan đến công nghệ mà còn là sự đổi mới xã hội. Đó cũng là sự đổi mới về mặt kết nối các lĩnh vực khác nhau của công việc, đạo đức và công nghệ và AI.