Từ những bước đi đầu tiên tập trung vào hạ tầng, Chương trình xây dựng nông thôn mới dần mở rộng tới chuyển đổi tư duy, đưa người dân thành chủ thể và là thước đo thành công của mọi chính sách. Sự đổi thay hiện rõ từ những con đường khang trang cho đến những mô hình kinh tế mở lối làm giàu, nhưng quan trọng hơn là sự trưởng thành về nhận thức, tinh thần chủ động và ý thức cộng đồng trong mỗi người dân.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giai đoạn 5 năm 2021 – 2025 đã huy động được 3,7 triệu tỷ đồng cho chương trình. Vốn tín dụng chiếm hơn 60%, ngân sách Trung ương và địa phương đóng góp ổn định, trong khi doanh nghiệp và người dân tham gia với số vốn lên tới hàng trăm nghìn tỷ đồng. Riêng người dân đã trực tiếp đóng góp hơn 813.000 tỷ đồng, tương đương hơn 22% tổng nguồn lực.
Sự thay đổi lớn nhất của nông thôn mới chính là cách tiếp cận: Nhà nước hỗ trợ, người dân dẫn dắt quá trình thực hiện. Khi người dân trở thành người thiết kế, người thực hành và người giám sát, mọi quyết sách ở cơ sở đều minh bạch, hiệu quả hơn và phù hợp với nhu cầu thực tiễn. Những cuộc họp thôn bàn về làm đường, xây nhà văn hóa, phát triển mô hình sản xuất... không còn là chuyện của một vài cán bộ, mà là nơi người dân trao đổi, thảo luận, thống nhất và cùng hành động.
Trên nền tảng ấy, nhiều mô hình phát triển mới xuất hiện, tạo nên bản sắc và sức sống riêng cho từng vùng. Có nơi phát triển nông nghiệp sinh thái gắn với du lịch; có nơi khai thác giá trị văn hóa để tạo sản phẩm đặc trưng; có địa phương lấy sản phẩm OCOP làm trụ cột để nâng cao thu nhập cho nông dân. Tây Nguyên nổi bật với mô hình cà phê, sầu riêng gắn với trải nghiệm du lịch; Tây Nam Bộ đẩy mạnh du lịch văn hóa Khmer; khu vực miền núi phía Bắc xây dựng các làng du lịch cộng đồng mang bản sắc vùng cao.
Ông Phạm Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm Thông tin, phân tích, dự báo chiến lược và dịch vụ công từng nhận định, giai đoạn 2021 – 2025 là thời kỳ chuyển biến mạnh về chất. Người dân tham gia từ khâu lập kế hoạch, thực hiện cho đến giám sát, tạo nên sự minh bạch và nâng cao trách nhiệm tập thể. Nhiều địa phương coi sự hài lòng của cộng đồng là tiêu chí quan trọng nhất để đánh giá hiệu quả, thay vì chạy đua số lượng hay thành tích.
Những nỗ lực ấy mang lại kết quả rõ ràng: 97,3% xã đạt tiêu chí quy hoạch; 87,3% xã đạt tiêu chí giao thông; 99,7% hộ dân có điện lưới quốc gia; 149 mô hình sáng kiến được tổng kết và nhân rộng. Tỷ lệ hài lòng của người dân đạt từ 95% đến 100% ở nhiều tiêu chí.
Tuy nhiên, hành trình xây dựng nông thôn mới chưa hề bằng phẳng. Nhiều địa phương gặp khó vì chậm giải ngân vốn đầu tư; một số tiêu chí chưa phù hợp với đặc thù vùng miền; sự chồng chéo giữa các chương trình mục tiêu gây áp lực cho bộ máy cơ sở.
Những thách thức này đòi hỏi việc đổi mới cách quản lý, tăng cường lồng ghép và điều chỉnh tiêu chí theo hướng linh hoạt, giảm gánh nặng thủ tục cho địa phương. Quan trọng hơn là tiếp tục củng cố vai trò chủ thể của người dân, bởi đó là nền tảng bền vững nhất.
.svg){kind=icon}
