Hỗ trợ pháp luật cho nạn nhân bị mua bán

Dấu ấn của Cộng tác viên pháp lý

Tội phạm mua bán người đã và đang diễn ra ngày càng phức tạp, có xu hướng hoạt động xuyên quốc gia thành đường dây và gần đây các vụ có yếu tố nước ngoài gia tăng ở cả các địa phương không gần biên giới. Nạn nhân của tội phạm mua bán người không chỉ là phụ nữ, trẻ em mà còn là đàn ông và đặc biệt còn là trẻ sơ sinh.

Mới đây tại Đồng Tháp, lực lượng Công an phối hợp Bộ đội Biên phòng và Trung tâm Công tác xã hội trong tổ chức tiếp nhận khẩn cấp 2 phụ nữ bị dụ dỗ sang Campuchia lao động trái phép. Ngay trong đêm, nạn nhân được kiểm tra sức khỏe, tư vấn tâm lý và bố trí nơi ở an toàn. Mô hình phối hợp này đang được nhiều địa phương tham khảo vì giúp rút ngắn thời gian “chờ” của nạn nhân - giai đoạn thường gây căng thẳng và dễ tái sang chấn.

Lào Cai - tỉnh biên giới phía bắc, nơi thường xuyên tiếp nhận nạn nhân được phía Trung Quốc bàn giao. Một trong số những vụ việc điển hình mà Cộng tác viên pháp lý của Trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh Lào Cai thực hiện đã để lại nhiều ấn tượng trong công tác là trường hợp của nạn nhân Sùng Thị Mo (sinh năm 1990), Sùng Thị Sanh và Sùng Thị Đa Ư. Các nạn nhân cùng trú tại bản Nà Un và là các bị hại trong vụ án “Giàng A Tình và đồng bọn phạm tội mua bán người” xảy ra năm 2016 trên địa bàn thành phố Lào Cai.

Ngay khi được sự phối hợp của cơ quan Công an, Cộng tác viên trung tâm trợ giúp pháp lý đã tiếp xúc với các nạn nhân, giải thích cho ba chị em Sùng Thị Mo hiểu về quyền và nghĩa vụ của bị hại trong vụ án mua bán người, tìm hiểu hoàn cảnh gia đình, nguyện vọng của bản thân, sau đó liên hệ chỗ với trung tâm bảo trợ xã hội tỉnh bố trí chỗ ăn, nghỉ, hướng dẫn các nạn nhân viết đơn yêu cầu bồi thường danh dự nhân phẩm tại phiên tòa hình sự sơ thẩm.

Xác định sớm nạn nhân bị mua bán để hỗ trợ hiệu quả

Không chỉ có trường hợp chị Sùng Thị Mo, nhiều nạn nhân là những người đi ra nước ngoài theo con đường hợp pháp như du lịch, kết hôn, tìm kiếm việc làm, học tập,...  Một số trường hợp, thanh thiếu niên bỏ trốn khỏi gia đình, vô gia cư có thể trở thành nạn nhân của các đối tượng mua bán người. 

Ngoài ra, những cá nhân đã từng có quá khứ bị bạo hành về thể xác hoặc tình dục cũng có xu hướng trở thành nạn nhân bởi những ảnh hưởng tâm lý để lại trong họ sẽ bị những kẻ buôn người lợi dụng. Thủ đoạn phổ biến của tội phạm mua bán người là thường lợi dụng những phụ nữ, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn, sinh sống ở vùng xa xôi, hẻo lánh hoặc đang bế tắc về gia đình, trình độ hiểu biết kém, văn hóa thấp,...để dụ dỗ, lôi kéo bằng những lời đường mật, hứa hẹn một cuộc sống tốt đẹp, một công việc có thu nhập khá.

Việc xác định sớm nạn nhân bị mua bán là điều kiện tiên quyết để họ có thể được hỗ trợ và trợ giúp pháp lý theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, việc xác định nạn nhân bị mua bán là một trong những thách thức đối với các cơ quan hữu quan, bởi lẽ, không phải nạn nhân nào cũng có đủ tự tin để trình báo, chia sẻ câu chuyện của mình và có đủ giấy tờ chứng minh.

Trên thực tế, các vụ mua bán người khi bị phát hiện đều đủ điều kiện khởi tố vụ án hình sự, chính vì vậy mà Trung tâm trợ giúp pháp lý chỉ tham gia trợ giúp pháp lý cho nạn nhân khi đã ở giai đoạn tố tụng, chứ thực hiện tư vấn ở giai đoạn tiền tố tụng thì từ trước đến nay chưa có vụ việc nào. Trong quá trình tham gia tố tụng, các Trợ giúp viên pháp lý đồng thời cũng đã chú trọng quan tâm đến việc tư vấn pháp luật cho nạn nhân.

Việc tư vấn pháp luật cho nạn nhân không chỉ dừng lại ở các quy định về pháp luật trợ giúp pháp lý, pháp luật hình sự mà còn mở rộng đến các quyền con người, các quy định pháp luật khác có ý nghĩa đối với việc ổn định sức khỏe tinh thần, tái hòa nhập xã hội, tìm kiếm công ăn việc làm, mưu cầu hạnh phúc cho đương sự.

Đặc biệt, từ khi có Quyết định 749/QĐ-TTg, ngày 1/6/2015 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 với định hướng: “Chú trọng vụ việc tham gia tố tụng, đặc biệt là trong lĩnh vực tố tụng hình sự, hôn nhân và gia đình, các vụ việc đại diện ngoài tố tụng, tư vấn pháp luật tại trụ sở, tư vấn pháp luật tiền tố tụng. Chỉ thực hiện việc tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật về hoạt động trợ giúp pháp lý”, thì Trung tâm trợ giúp pháp lý đã đẩy mạnh hoạt động tố tụng, các Trợ giúp viên pháp lý đã tăng cường chủ động khai thác vụ việc tố tụng nên công tác trợ giúp pháp lý nói chung và trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bị mua bán trở về địa phương đã được quan tâm thực hiện mạnh mẽ hơn.

Trong bối cảnh tội phạm mua bán người vẫn diễn biến phức tạp, việc đầu tư cho công tác hỗ trợ pháp lý không chỉ là nghĩa vụ mà còn là biểu hiện của trách nhiệm nhân văn.

Nhung Tuyết