Mỗi dịp Tết hay ngày hội truyền thống, đông đảo người dân, du khách lại háo hức đi dự hội bò chận (hội chọi bò) – một lễ hội dân gian độc đáo, đặc sắc của đồng bào Mông ở vùng cao Kỳ Sơn (tỉnh Nghệ An).

W-Hội bò chận 1.jpg
Mỗi dịp tổ chức chọi bò, từ sáng sớm, người dân đã dắt bò đi thi đấu.
W-Hội bò chận 2.jpg
Những người ở xa sẽ chở bò đến bằng ô tô tải.

Bên cạnh gà ác, lợn đen…, ở vùng đồng bào Mông, bò chận cũng là một loại vật nuôi chính.

Giống bò chận có nguồn gốc từ Lào, thân hình to, cổ rắn chắc, chân khỏe, tính khí dũng mãnh. Mỗi con bò chận thường có giá từ 50 đến 100 triệu đồng, được nuôi riêng biệt, ăn cỏ rừng, ngô, khoai, thậm chí có chủ còn nấu cháo gạo trộn mật mía cho ăn để tăng sức bền. Người nuôi còn cố tình giữ bò trong không gian chật hẹp để chúng dễ “nóng máu” và luôn sẵn sàng thi đấu. 

Trước mỗi mùa hội, các chủ bò cho bò ra bãi tập luyện, so tài cùng những con bò khác để “làm quen trận địa”, rèn phản xạ và độ lì đòn.

W-Hội bò chận 3.jpg
Nơi diễn ra hội chọi bò là khoảng đất rộng.
W-Hội bò chận 4.jpg
Những con bò chận ở các sườn núi đợi giờ thi đấu.
W-Hội bò chận 5.jpg
Người dân, du khách háo hức đợi xem chọi bò.

Trong ngày hội, từ sáng sớm, nhiều người từ các xã vùng cao đã dắt bò vượt núi, băng rừng về địa điểm thi đấu. Nơi tổ chức thường là một khoảng đất rộng giữa thung lũng, bốn phía là triền núi cao chật kín người xem. 

Nhiều chú bò chận được “trang điểm” bằng vòng cườm, vải thổ cẩm nhiều màu, hung hăng húc đầu vào nhau trong tiếng hò reo và tiếng trống thúc giục. Mỗi pha đấu đều khiến người xem thót tim, vừa phấn khích, vừa khâm phục sự gan góc, mạnh mẽ của những “chiến binh” bốn chân.

W-Hội bò chận 13.jpg
Bò chận có giá từ 50 đến 100 triệu/con, nên không phải gia đình nào cũng có điều kiện nuôi. 
W-Hội bò chận 7.jpg
Giống bò chận rất khỏe, cơ bắp hơn hẳn bò dưới xuôi, và khá hung hăng.
W-Hội bò chận 6.jpg
Có những con bò được đeo vòng cườm nhiều màu sắc.

Điều thú vị là hội bò chận không đặt nặng giải thưởng. Phần thưởng lớn nhất là niềm vui, danh tiếng và lòng tự hào của gia đình có bò thắng trận. Con bò nào chọi giỏi sẽ được cả bản biết đến, giá trị tăng lên gấp nhiều lần. Có con từng được trả tới 250 triệu đồng sau khi đoạt giải vô địch. 

W-Hội bò chận 12.jpg
Người dân, du khách đứng trên những sườn núi cao hơn sân đấu.
W-Hội bò chận 8.jpg
Ban giám khảo luôn cố gắng công tâm trong việc đánh giá thắng thua.

Nếu chẳng may bò bị thương hay thua cuộc, chủ bò vẫn được bà con chia sẻ, hỗ trợ để mua bò mới – bởi thắng thua không quan trọng bằng tinh thần cùng vui, cùng giữ lửa truyền thống.

W-Hội bò chận 9.jpg
Bò thua trận chạy hoảng loạn rất nguy hiểm với con người. Luôn có hàng chục trai tráng với gậy chuyên dụng để ngăn những con bò thắng trận không tấn công tiếp.
W-Hội bò chận 10.jpg
Một pha ngăn chặn bò chận làm loạn trường đấu.
W-Hội bò chận 11.jpg
Chỉ khi luồn được chiếc móc vào mũi bò thì mới hoàn toàn khống chế được những con bò đang hăng máu tấn công.

Hội bò chận còn mang đậm tính cộng đồng và nhân văn. Mỗi gia đình có việc trọng – cưới hỏi, làm vía, mừng nhà mới – đều có thể đứng ra tổ chức hội, lo toàn bộ kinh phí, mời bà con và du khách đến chung vui. Ai có bò thì mang đi thi đấu, ai không có thì cùng góp sức, cổ vũ, chuẩn bị đồ ăn, thức uống. 

Trong văn hoá của người Mông vùng Kỳ Sơn, hội bò chận là biểu tượng của sức sống và tinh thần thượng võ, phản ánh ý chí vượt khó, lòng gắn bó với thiên nhiên và khát vọng hướng tới cuộc sống no đủ, bình yên. 

Hội bò chận 14.jpg
Sau 2 trận thắng liên tiếp, con bò chận của gia đình ông Vừ A Sành không được thi đấu tiếp.
W-Hội bò chận 15.jpg
Hội thi đấu bò chận thường không có giải thưởng hoặc giải chỉ mang tính chất tượng trưng.

Giữa nhịp sống hiện đại, lễ hội độc đáo của người Mông vẫn được duy trì, trở thành điểm nhấn du lịch độc đáo của Kỳ Sơn, giúp người dân địa phương có thêm sinh kế để xóa đói giảm nghèo. 

Cấp ủy chính quyền và các tổ chức ở Kỳ Sơn đã và đang từng bước cải tiến, hoàn thiện thể lệ, quy mô, hình thức của hội bò chận, đảm bảo an toàn, hiệu quả cho hoạt động mang đậm nét văn hóa truyền thống độc đáo của bà con vùng cao Nghệ An.