Là học trò của nhà ngôn ngữ học lừng danh Noam Chomsky, tác giả Nicholas Ostler (sinh năm 1952) đã nghiên cứu chuyên sâu về tổng cộng 26 ngôn ngữ trên thế giới.
Ông tốt nghiệp chuyên ngành tiếng Latin, tiếng Hy Lạp, triết học và kinh tế học tại Balliol College, Oxford, sau đó nhận bằng Tiến sĩ ngôn ngữ học và tiếng Phạn tại Viện Công nghệ Massachusetts. Hiện ông hiện là Chủ tịch của Tổ chức Bảo tồn các ngôn ngữ đang bị đe dọa (Foundation for Endangered Languages) thuộc Vương quốc Anh.
Với quan điểm “Lịch sử ngôn ngữ của thế giới có thể mô tả hùng hồn về đặc điểm thực của các dân tộc, những chuyển động và thay đổi trong quá khứ, đồng thời đưa ra nhiều gợi ý sâu rộng cho tương lai”, Nicholas Ostler đã dày công nghiên cứu và cho ra mắt công chúng tác phẩm “Các đế chế ngôn từ”, một trong số rất ít công trình bàn về lịch sử bao quát của các ngôn ngữ trên thế giới, giúp công chúng độc giả hình dung về lịch sử loài người dưới góc nhìn của ngôn ngữ, hiểu hơn về mối liên hệ giữa ngôn ngữ với chính trị, tôn giáo, thương mại, xã hội, văn hóa…
Ostler cho rằng: “Khi xem xét lịch sử loài người, cộng đồng ngôn ngữ là một đơn vị rất tự nhiên. Ngôn ngữ, về bản chất là phương tiện giao tiếp, phân chia loài người thành các nhóm... Ngôn ngữ vừa mang lại sự sống cho lịch sử chung của một cộng đồng, vừa giúp kể lại lịch sử đó”.
Ông cũng khẳng định: “Không thể hình dung được suy nghĩ của con người nếu không có năng lực ngôn ngữ, nhưng một ngôn ngữ thuần khiết đồng nhất toàn cầu chỉ là ý nghĩ kỳ quặc của các triết gia. Ngôn ngữ trong thực tế xuất hiện dưới dạng nhiều thứ tiếng của nhiều địa phương khác nhau như tiếng Anh, tiếng Navajo, tiếng Hán, tiếng Swahili, Burushaski cùng hàng nghìn thứ tiếng khác, và mỗi thứ tiếng này lại liên kết những người nói của nó với một truyền thống đã tồn tại ngàn năm… Ngôn ngữ đặt chúng ta vào một chuỗi liên tục về văn hóa, liên kết chúng ta với quá khứ và cũng thể hiện ý muốn của chúng ta với những thế hệ sau này”.
“Các đế chế ngôn từ” được chia thành 4 phần, gồm: Bản chất của lịch sử ngôn ngữ; Ngôn ngữ truyền bá qua đất liền; Ngôn ngữ truyền bá qua biển cả; Ngôn ngữ hôm nay và ngày mai. Nội dung chính là khảo sát các ngôn ngữ lớn trên thế giới, những ngôn ngữ có khả năng lan truyền mạnh và đã được sử dụng trên các khu vực rộng lớn.
Trong đó, tác giả đề cập tới tiếng Akkad, tiếng Aramaic và tiếng Ảrập, những ngôn ngữ Semitic Tây nối tiếp nhau trong các nền văn minh và đế chế ở Trung Đông; tiếng Trung Quốc và tiếng Ai Cập, phương tiện của các truyền thống văn hóa có uy tín lớn. Ngoài ra, còn bàn cả về tiếng Phạn, tiếng Hy Lạp, tiếng Celt, tiếng La Mã, tiếng Đức, tiếng Slav...
Tuy nhiên, Ostler so sánh các ngôn ngữ ở cấp độ vĩ mô dựa trên các khía cạnh lịch sử nhiều hơn là đi chi tiết vào các vấn đề chính thể của ngôn ngữ như ngữ pháp hay âm vị học.
Đáng chú ý, hai chương ngắn chuyển tiếp giữa phần 1 và phần 2 của sách lần lượt nói về lần cáo chung thứ nhất và thứ hai của tiếng Latin khi không còn độc quyền ở châu Âu trong học thuật và khi chỉ còn trong kinh sách, không được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày.
Cuốn sách khép lại với khảo sát về 20 ngôn ngữ hàng đầu, đồng thời tóm tắt về quá khứ, hiện tại và các yếu tố tiềm năng trong tương lai ảnh hưởng đến sự lan truyền của các ngôn ngữ.
Cuốn sách ra mắt công chúng lần đầu năm 2005 tại Anh, từng được nhận lời khen ngợi từ các tờ báo danh tiếng như The Independent, The Guardian, Kirkus review, Washington Post, Boston magazine, Chicago Tribune, và Los Angeles Times Book Review.
Chẳng hạn, theo The Guardian: “Có nhiều cách để kể lại lịch sử thế giới - thông qua sự trỗi dậy và suy tàn của các nền văn minh, vận mệnh của các quốc gia, hệ thống và mô hình kinh tế - xã hội, sự phát triển của công nghệ hoặc niên đại của chiến tranh và sức mạnh quân sự. Cuốn sách này kể câu chuyện thông qua sự lên xuống của ngôn ngữ. Đó là một cuốn sách hấp dẫn, một trong những cuốn sách thú vị nhất mà tôi đã đọc trong một thời gian dài”; “Đây là một cuốn sách hay. Sau khi đọc nó, bạn sẽ không bao giờ nghĩ về ngôn ngữ theo cùng một cách nữa - và bạn có thể sẽ nghĩ về thế giới và tương lai của nó, theo một cách khác”.
Phạm Bình Minh, Lê Hồng Hạnh, Nguyễn Thị Lan Anh
.svg){kind=icon}
