Trung Quốc giành giật nhóm đảo hoang với Nhật Bản từ hàng chục năm nay. Hai năm trước, hai bên cũng đã đối đầu căng thẳng một thời gian. Lần này, nguy cơ xung đột Trung-Nhật lại tái phát. Bắc Kinh chưa bao giờ lớn giọng như hiện nay về quần đảo mà Tokyo gọi là Senkakư, Trung Quốc gọi là Điếu Ngư (Nhật Bản tuyên bố chủ quyền đối với quần đảo này từ 1895).
Phân tích từ Tuần san "Châu Á" số ra mới nhất hôm 15/9 cho thấy, trong vấn đề Điếu Ngư/Senkakư, Trung Quốc đã thúc đẩy việc tuyên bố chủ quyền đối với quần đảo trên biển Hoa Đông này hàng chục năm nay, nhưng mới chỉ dừng ở mức học thuật, chưa có hành động gì trên thực tế. Nếu lần này xung đột xẩy ra, vô hình chung, Trung Quốc sẽ giúp Mỹ ở vào thế "ngư ông đắc lợi". Mỹ vừa có cơ hội để chỉ ra "mối đe dọa Trung Quốc", vừa gây khó khăn cho sự "trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc". Vòng vây mà Trung Quốc rồi đây phải đối mặt có thể sẽ là liên quân nhiều nước "kiểu mới" gồm Mỹ, Nhật, Ấn, Úc, Hàn Quốc, Singapore và Philippines.
Căng thẳng leo thang
Căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc xung quanh tranh chấp trên nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư bắt đầu nóng trở lại từ tháng 4 năm nay, khi thị trưởng Tokyo Shintaro Ishihara công khai ý định mua lại chuỗi đảo không người này từ chủ sở hữu tư nhân là một gia đình người Nhật. Sau đó, chính phủ Nhật cũng công bố kế hoạch mua đứt chuỗi đảo và vừa chính thức thông qua kế hoạch trên, với khoản tiền gần 26 triệu USD để mua ba trong số năm hòn đảo trong quần đảo Senkakư.
Trong các ngày 14, 15 và 16/9 đã có hơn 60.000 người tham gia biểu tình tại hàng chục thành phố trên khắp Trung Quốc. Những người biểu tình giận dữ tấn công các nhà hàng và một số cơ sở sản xuất của người Nhật. Tại Bắc Kinh, khoảng 2.000 người tập trung bên ngoài đại sứ quán Nhật, một số người ném đá, chai nhựa và muốn xông vào vào đại sứ quán khiến cảnh sát phải dùng dùi cui và khiên chắn để can thiệp. Xe ô tô của đại sứ Nhật ở Bắc Kinh bị cướp cờ. Cảnh sát phong tỏa nhiều con đường dẫn đến đại sứ quán Nhật và điều một trực thăng quan sát từ trên cao. Những cửa hàng Nhật phải đóng cửa để đảm bảo an toàn. Tại Thượng Hải, cảnh sát cũng lập thành hàng rào bảo vệ bên ngoài lãnh sự quán Nhật.
![]() |
Suốt cả tuần qua, Ủy ban Ngoại sự Chính hiệp, Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng Trung Quốc đều ra tuyên bố lên án Nhật Bản mua ba hòn đảo thuộc quần đảo Điếu Ngư. Ngày 14/9, Bắc Kinh đã cho sáu tàu hải giám tiến gần đến quần đảo tranh chấp. Thông báo của Bộ Ngoại giao Trung Quốc nêu: "Hai đoàn tàu hải giám Trung Quốc đã đến vùng biển gần quần đảo Điếu Ngư và các đảo kế cận để bắt đầu tuần tra và thực thi luật pháp. Các hoạt động này nhằm chứng tỏ chủ quyền của Trung Quốc tại quần đảo và bảo vệ các lợi ích hàng hải".
Mới đây, Thứ trưởng Thương mại Trung Quốc Jiang Zengwei cũng cảnh báo tranh chấp về biển đảo có thể ảnh hưởng đến quan hệ thương mại Trung-Nhật. Vụ tranh chấp chủ quyền đã khiến nhiều người Trung Quốc kêu gọi phát động một chiến dịch tẩy chay hàng hóa của Nhật. Thậm chí có người còn hô hào sử dụng vũ lực để "dạy cho bọn Nhật một bài học". Tuy nhiên một số người cũng tán đồng nhận định của các nhà phân tích là phản ứng kịch liệt của Bắc Kinh nằm trong ý đồ của các nhà lãnh đạo Trung Quốc nhằm đánh lạc hướng dư luận trong lúc họ phải đối mặt với vô số vấn đề nan giải về chính trị, kinh tế và xã hội.
Lượng định tình hình
Chủ tịch Văn phòng Nội các Nhật Osamu Fujimura nhận xét: "Chúng tôi cho rằng việc gửi cùng một lúc cả sáu tàu tới vùng biển này là chưa từng xảy ra, nếu tính cả những vụ xô xát trước đây". Như vậy, đây là một sự kiện "chưa từng có tiền lệ". Chính phủ Nhật Bản đã lập tức triệu đại sứ Trung Quốc tại Tokyo Trình Vĩnh Hoa lên Bộ Ngoại giao để phản đối. Vị đại sứ này nhân thể, lại nêu lên yêu sách của Bắc Kinh. Thủ tướng Nhật Yoshihiko Noda đã cho thành lập ngay nhóm công tác đặc biệt để xử lý khủng hoảng và cảnh báo rằng chính phủ Nhật sẽ "giám sát các tàu hải giám Trung Quốc bằng mọi cách".
Lực lượng tuần duyên Nhật Bản đã phát hiện ra sáu tàu hải giám Trung Quốc ngay lúc các tàu này tiến vào lãnh hải Nhật, chỉ cách một trong năm hòn đảo của quần đảo Senkakư 22 km. Ngay lập tức, các tàu tuần tra Nhật đã ra thông cáo buộc các tàu Trung Quốc phải rời khỏi vùng lãnh hải Nhật. Cũng theo lực lượng tuần duyên, cuối cùng thì các tàu hải giám Trung Quốc đã rút khỏi khu vực này sau sáu tiếng đồng hồ, vào chiều 14/9. Trước khi rút, thủy thủ trên các tàu Trung Quốc còn nói với phía Nhật Bản rằng, những hòn đảo này là lãnh thổ của Trung Quốc từ thời xa xưa.
Việc gửi đoàn tàu nói trên đến Senkaku/Điếu Ngư là sự đáp trả thẳng thừng của Bắc Kinh trước việc Tokyo vào đầu tuần đã loan báo quyết định mua lại ba hòn đảo. Hòn đảo thứ tư thì đã là sở hữu của chính quyền Nhật, còn hòn đảo thứ năm vẫn thuộc sở hữu chủ tư nhân người Nhật. Một số nhà phân tích cho rằng, phản ứng mãnh liệt của Bắc Kinh trong tranh chấp chủ quyền trên biển với Tokyo lần này có liên quan đến việc chuyển giao quyền lực chính trị tại Trung Quốc phức tạp hơn dự kiến, cùng với hiện tượng "mất tích" của ông Tập Cận Bình trong hơn 10 ngày qua.
Sau sự lên tiếng mạnh mẽ của các nhà lãnh đạo Hồ Cẩm Đào, Ôn Gia Bảo, Ngô Bang Quốc, Lý Khắc Cường và sự phản đối của Quốc hội, Bộ Quốc Phòng và Bộ Ngoại giao Trung Quốc, gần đây đến lượt các quân khu Nam Kinh, Tế Nam, Quảng Châu đã liên tiếp tập trận đổ bộ đảo. Các lực lượng hải quân, không quân và tên lửa chiến lược diễn tập bắn đạn thật. Các phương tiện truyền thông Trung Quốc tuyên bố công khai, những cuộc tập trận quy mô lớn này để chứng tỏ "Trung Quốc không nói suông" trong vấn đề Điếu Ngư. Báo Giải phóng quân Trung Quốc ngày 12/9 còn nói thẳng rằng "toàn quân lấy hành động thực tế, nâng cao bản lĩnh chiến đấu, sẵn sàng chuẩn bị hoàn thành sứ mệnh lịch sử bảo vệ chủ quyền quốc gia, an ninh và lợi ích phát triển".
Vũ lực hay đàm phán thắng thế?
Báo chí Nhật Bản đưa ra nhiều phân tích đánh giá khả năng Trung Quốc sẽ dùng vũ lực đánh chiếm quần đảo tranh chấp. Cựu chỉ huy đội tàu chiến bảo vệ bờ biển Nhật Bản Yoji Koda cho rằng, nếu tình hình quanh chuỗi đảo này bị kéo căng như hiện nay thì nguy cơ bùng nổ chiến tranh nóng là điều khó tránh khỏi. Theo ông Yoji Koda, không phải bây giờ mà ngay từ đầu năm 2012, Trung Quốc đã bắt đầu tuyên bố "sẽ sớm giành lại quyền kiểm soát" quần đảo Điếu Ngư/Senkakư. Trung Quốc sẽ lặp lại kịch bản giống như trong trận hải chiến Midway giữa Mỹ và Nhật năm 1942. Yếu tố then chốt ở đây là sự bất ngờ và lặp đi lặp lại cho đến khi cắm được cờ Trung Quốc lên đỉnh núi để truyền trực tiếp qua vệ tinh về Bắc Kinh. Nếu đáp trả chậm trễ, quân đội Nhật sẽ mất cơ hội phát huy Hiệp ước An ninh Nhật-Mỹ.
Mạng "Liên hợp buổi sáng" (Singapore) cuối tuần qua cũng đăng bài "Tranh chấp Điếu Ngư nóng lên, Trung Quốc bắt đầu gây sức ép toàn diện đối với Nhật Bản". Theo bản báo, Trung Quốc bắt đầu triển khai tạo áp lực mọi mặt về chính trị, quân sự, kinh tế đối với Tokyo. Quan hệ Trung-Nhật được tờ báo này đánh giá là đã tụt xuống mức khởi điểm của 40 năm trước đây. Từ Tokyo, trả lời báo giới, ngoại trưởng NB Koichiro Gemba đã lên tiếng kêu gọi Bắc Kinh nên có các phản ứng chừng mực. Theo ông Gemba, "điều quan trọng là NB và Trung Quốc cần phản ứng một cách bình tĩnh, với một tinh thần rộng mở".
Tiến sĩ Dương Trung Mỹ, Giám đốc Viện Nghiên cứu Trung Quốc đương đại ở Tokyo, cho rằng: "Dựa trên các tuyên bố của chính phủ của Thủ tướng Noda, việc chính phủ làm chủ những đảo này giúp cho việc quản lý được hữu hiệu và duy trì được sự ổn định. Trên cơ bản thì hiện trạng của quần đảo này vẫn giữ nguyên. Nếu quả thật như vậy và nếu phía Trung Quốc hiểu được điều này thì đôi bên có thể thỏa hiệp với nhau. Cho nên tôi nghĩ rằng tình thế hiện nay chưa tới chỗ xảy ra những sự việc ngoài ý muốn hoặc những vụ xung đột quân sự".
Dù sao, vụ Senkaku/Điếu Ngư trong tuần lễ vừa qua đã khiến quan hệ hai nước xấu đi trông thấy. Nếu cuộc cọ xát này kéo dài, dự kiến sẽ xảy ra tình trạng đối đầu giống như tại bãi cạn Scarborough giữa Trung Quốc và Philippines cách đây mấy tháng. Những diễn tiến tiếp theo thật khó lường! Ý kiến chung cho rằng, thái độ của Trung Quốc lần này rất cứng rắn. Chủ tịch Hồ Cẩm Đào tuyên bố tại Vladivostok khi đang dự thượng đỉnh APEC rằng, nhất quyết không thể thỏa hiệp về lãnh thổ với Nhật! Hôm 11/9, Thủ tướng Ôn Gia Bảo cũng tuyên bố Trung Quốc quyết không nhượng bộ dù chỉ là nửa tấc đất.
Nguyễn Thiều Quang