'Luật rừng' là có hại, nhưng một 'rừng luật' xung đột thiệt hại còn nhiều hơn

Thảo luận về vấn đề này, ĐB Trương Trọng Nghĩa (TP.HCM) đề nghị một nguyên tắc xuyên suốt công tác lập pháp của Quốc hội, đó là "khi chấp thuận đưa bất kỳ một sáng kiến lập pháp nào, hay làm mới, sửa đổi, bổ sung một đạo luật, trước khi đưa vào chương trình lập pháp của Quốc hội, đề nghị Quốc hội phải buộc tổ chức, cơ quan đề xuất có bản đối chiếu, phân tích và đánh giá hai cực "phí tổn và lợi ích" của dự án luật đó".

Với lý do, khi làm mới hay bổ sung, sửa đổi một đạo luật, có rất nhiều loại phí tổn. Ông nêu, đó là phí tổn của quá trình xây dựng đề án luật, của quá trình soạn thảo luật, thông qua luật, rồi thực hiện luật.

Các cơ quan của Quốc hội cũng cần mời các chuyên gia phản biện chuyên môn, chuyên sâu, nhất là về so sánh phí tổn - lợi ích như nêu trên.

Cho đến nay, khi đề xuất các sáng kiến lập pháp hay dự án luật, trong phần đánh giá tác động, các thông tin về phí tổn thường bị xem nhẹ, không đánh giá hết, hoặc đánh giá rất chung chung, chủ yếu nói đến cái lợi, mà cũng chỉ nói một chiều, rất khó để các đại biểu, nhất là các đại biểu không chuyên ngành, có đủ thông tin để đánh giá hay phản biện.

Ông đánh giá: "Có những đạo luật ra đời thuận tiện cho cơ quan quản lý nhà nước, nhưng rất bất tiện cho người dân. Có đạo luật bị rơi vào quên lãng, hoặc chỉ vận hành như một loại chính sách, hay biện pháp hành chính, không phải là một đạo luật đúng nghĩa. Có những lĩnh vực cần pháp điển hóa (hình thức hệ thống hoá pháp luật - PV), nghĩa là làm chung một đạo luật đầy đủ các bộ phận liên quan nhau để tránh chồng chéo, xung đột và để thuận tiện cho người dân thì không nên chia cắt thành nhiều luật, lợi sẽ bất cập hại".

Ông cũng cho rằng, có những vấn đề chỉ cần một nghị quyết của Quốc hội, hay một nghị định của Chính phủ là đủ để điều chỉnh, thậm chí hiệu quả điều chỉnh cao hơn, thì không nên làm luật.

Khi đầu tư hay làm ăn với Việt Nam, nước ngoài thường thuê chuyên gia nghiên cứu, đánh giá môi trường pháp lý của Việt Nam rất kỹ trước khi quyết định. Môi trường pháp lý của Việt Nam (làm luật, thi hành luật và xét xử của tòa án) cũng luôn được quốc tế xếp hạng và không phải thứ hạng cao.

Ông dẫn chứng, có chuyên gia nhận xét: "Chúng ta tăng trưởng kinh tế khá cao, xuất khẩu nhiều, thu hút đầu tư nhiều, qui mô kinh tế lớn hơn nhiều nước ASEAN, thậm chí lớn hơn Singapore là nước phát triển nhất trong ASEAN, nhưng dân ta vẫn nghèo hơn họ rất nhiều".

Theo ĐB, một trong những nguyên nhân là do nhà nước, doanh nghiệp và người dân phải chịu phí tổn quá nhiều, và quá nhiều loại phí tổn, trong đó có phí tổn của công tác lập pháp, lập quy, ban hành chính sách, quy định, hay nói rộng hơn, là phí tổn do công tác xây dựng thể chế có hiệu quả thấp.

Dẫn ý từ câu nói của Bác Hồ "Cái gì có lợi cho dân thì hết sức làm, có hại cho dân thì hết sức tránh", ông Nghĩa cho rằng: "Luật rừng là có hại, nhưng một rừng luật với hiệu quả, chất lượng kém, chồng chéo, xung đột gây ách tắc thì thiệt hại còn nhiều hơn".

Cho nên ông đề nghị Quốc hội, UB Thường vụ Quốc hội vận dụng các di huấn này khi xem xét các sáng kiến lập pháp và các dự án luật. Làm như vậy, công tác lập pháp của Quốc hội sẽ vất vả hơn, nhưng chất lượng và hiệu quả sẽ cao hơn, nhân dân và doanh nghiệp trong và ngoài nước sẽ hài lòng hơn.

ĐB Lê Thanh Vân (Cà Mau) cũng kiến nghị thành phần ban soạn thảo phải mở rộng hơn, chú trọng đến các nhà khoa học, đặc biệt là đối tượng chịu sự điều chỉnh của pháp luật.

Quy định của pháp luật tác động đến họ thì phải để cho họ lên tiếng chứ không thể để cho những người nắm giữ công cụ được quyền sửa đổi các công cụ, còn đối tượng tác động của những công cụ đó lại không được lên tiếng.

Ông lưu ý, đặc biệt, phải lấy ý kiến nhân dân rộng rãi. "Luật Trưng cầu dân ý có rồi nhưng không sử dụng đến. Đối với những đạo luật tác động đến đời sống nhân dân thì cần phải trưng cầu dân ý chứ không phải hình thức, nhỏ hẹp như vừa qua...", ông cho biết.

ĐB cũng thấy cần tăng cường việc giám sát việc phát hành các văn bản quy phạm pháp luật để kiểm tra lại các quy định mà Quốc hội thông qua và kiểm tra việc tổ chức thực hiện các đạo luật.

Về chương trình xây dựng pháp luật 2023, ĐB Vân đề nghị không đưa vào chương trình làm luật những đạo luật mà Quốc hội khoá XIV đã không tán thành.

Giải trình sau đó, Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long nhấn mạnh, Chính phủ, Thủ tướng nhiệm kỳ này chú trọng công tác xây dựng thể chế, số lượng các cuộc họp về công tác này cũng rất nhiều, cách làm cũng có điểm khác, là sự cố gắng lớn của Chính phủ và nhận được sự đồng thuận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Đề cập các dự án luật (gồm dự án Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự cơ sở; dự án Luật Bảo đảm an toàn giao thông đường bộ và dự án Luật Giao thông đường bộ (sửa đổi)), ông Lê Thành Long cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhiệm kỳ trước giao Chính phủ tiếp tục hoàn thiện và các bước đang được tiến hành để xin ý kiến cấp thẩm quyền trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét đưa vào chương trình.